Advertica

 Bihar Board 12th Entrepreneurship Important Questions Long Answer Type Part 2 in Hindi

Bihar Board 12th Entrepreneurship Important Questions Long Answer Type Part 2 in Hindi

рдк्рд░рд╢्рди 1.
рдПрдХ рдЙрдж्рдпрдоी рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕рд╣ी рдЙрдд्рдкाрджрди рддрдеा рдЙрдд्рдкाрджрди рдХे рдк्рд░рд╡ाрд╣ рдХा рд╕ुрдиिрд╢्рдЪिрдд рдХрд░ рд╕рдХрддा рд╣ै ?
рдЙрдд्рддрд░:
рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдЙрдж्рдпрдоी рдХो рд╡рд╕्рддु рдпा рд╕ेрд╡ाрдУं рдХे рдЙрдд्рдкाрджрди рдХी рдпोрдЬрдиा рдмрдиाрдиी рдЪाрд╣िрдП। рдЗрд╕ рдиिрдпोрдЬрди рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдиिрдо्рди рдХो рд╕ुрдиिрд╢्рдЪिрдд рдХрд░рдиा рд╣ै-

  • рд╕рд╣ी рдЧुрдг
  • рд╕рд╣ी рдоाрдд्рд░ा
  • рд╕рд╣ी рд╕рдордп
  • рди्рдпूрдирддрдо рд▓ाрдЧрдд

рдЙрдд्рдкाрджрди рдРрд╕ा рд╣ो рдЬो рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдХो рдЕрдзिрдХрддрдо рд╕ंрддुрд╖्рдЯि рджे рд╕рдХे। рдЗрд╕рдХे рд▓िрдП рдЧुрдгрд╡рдд्рддा, рдоाрдд्рд░ рдПрд╡ं рд╕ाрдордЧ्рд░िрдпों рдХी рдкूрд░्рддि, рд▓рдХ्рд╖्рдп рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рддрд░ीрдХे, рд╢्рд░рдорд╢рдХ्рддि рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा, рд╕ंрдпंрдд्рд░ рдХे рдк्рд░рдХाрд░, рдк्рд░рдпोрдЧ рдоें рд▓ाрдпे рдЬाрдиे рд╡ाрд▓े рдЙрдкрдХрд░рдг рдЖрджि рдХे рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоें рдЙрдЪिрдд рдиिрд░्рдгрдп рд▓ेрдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै।

рдПрдХ рдЙрдЪिрдд рдЙрдд्рдкाрджрди рдиिрдпोрдЬрди рдХे рд▓िрдП рдиिрдо्рди рдкрд░ рдз्рдпाрди рджेрдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै-

  • рдиिрдпрдоिрдд рд░ूрдк рд╕े рд╕ाрдордЧ्рд░ी рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा।
  • рдиिрд░्рдмाрдз рд░ूрдк рд╕े рдЙрдд्рдкाрджрди рдк्рд░рд╡ाрд╣ рдХे рд▓िрдП рдЙрдд्рдкाрджрди рдХा рдХ्рд░рдо рдПрд╡ं рд╕ूрдЪी рддैрдпाрд░ рдХрд░рдиा।
  • рдорд╢ीрдиों рдХा рд╕ंрдзाрд░рдг/рд░рдЦ-рд░рдЦाрд╡।
  • рдХिрд╕्рдо рдиिрдпंрдд्рд░рдг рддाрдХि рдЙрдд्рдкाрджрди рдЙрдкрдпोрдЧिрддा рдХे рд╡ांрдЫिрдд рд╕्рддрд░ рдкрд░ рд╣ो рд╕рдХे।
  • рдЙрдд्рдкाрджрди рдХ्рд╖рдорддा рдХा рдЖрджрд░्рд╢ рдЙрдкрдпोрдЧ।
  • рд╡िрдХ्рд░рдп рдкूрд░्рд╡ाрдиुрдоाрди рддाрдХि рдЙрдд्рдкाрджрди рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рдХो рдорджрдж рдоिрд▓ рд╕рдХे।
  • рдмाрдЬाрд░ рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╡ рдоाँрдЧ рдХे рдЕрдиुрд░ूрдк рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рд▓ाрдиा।

рдк्рд░рд╢्рди 2.
рд╕рдорддा рдЕंрд╢ рддрдеा рдкूрд░्рд╡ाрдзिрдХाрд░ рдЕंрд╢ рдоें рдЕрди्рддрд░्рднेрдж рдХीрдЬिрдП।
рдЙрдд्рддрд░:
рд╕рдорддा рдЕंрд╢ рддрдеा рдкूрд░्рд╡ाрдзिрдХाрд░ рдЕंрд╢ рдоें рдоुрдЦ्рдп рдЕрди्рддрд░ рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╣ै-
Bihar Board 12th Entrepreneurship Important Questions Long Answer Type Part 2, 1

рдк्рд░рд╢्рди 3.
рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рдХे рд╕ूрдХ्рд╖्рдо рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХो рдЙрдж्рдпрдоिрддा рдХा рдПрдХ рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдкрд╣рд▓ू рдХ्рдпों рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै ?
рдЙрдд्рддрд░:
рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рдоें рд╡े рд╢рдХ्рддिрдпाँ рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ैं рдЬो рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХे рдкрд░िрдЪाрд▓рди рдХो рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░рддी рд╣ैं। рдРрд╕ी рд╢рдХ्рддिрдпाँ рдоुрдЦ्рдпрддः рдмाрд╣рд░ी рд╣ैं рдФрд░ рдЙрдж्рдпрдоी рдХे рдиिрдпंрдд्рд░рдг рд╕े рдкрд░े рд╣ैं। рдПрдХ рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХ рдЙрдкрдХ्рд░рдо рдХो рдоौрдЬूрджा рд╡ाрддाрд╡рд░рдг рдоें рдк्рд░рднाрд╡рдкूрд░्рдг рдвंрдЧ рд╕े рдХाрд░्рдп рдХрд░рдиा рдкрдб़рддा рд╣ै। рдЗрд╕рдХी рдЪुрдиौрддिрдпों рдХो рд╕рдордЭрдиा рдПрд╡ं рдЙрдЪिрдд рдоूрд▓्рдпांрдХрди рдХрд░рдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै।

рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдПрд╡ं рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рдХे рд╕ंрдмंрдзों рдХे рддीрди рд░ूрдк рд╣ैं-

  • рдЖрджाрди- рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рд╕ंрдЧрдарди рдХो рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рдЖрджाрди рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддा рд╣ै рдЬैрд╕े рднूрдоि, рд╕ाрдордЧ्рд░ी рдоाрдирд╡ рд╕ंрд╕ाрдзाрди, рдоुрдж्рд░ा, рдорд╢ीрди рдЗрдд्рдпाрджि।
  • рдкрд░िрд╡рд░्рддрди- рдПрдХ рджिрдпे рдЧрдпे рдвाँрдЪे рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рд╡рд╕्рддु рдПрд╡ं рд╕ेрд╡ाрдУं рдХे рдЙрдд्рдкाрджрди рд╣ेрддु рд╕ंрд╕ाрдзाрдиों рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै।
  • рдЙрдд्рдкाрджрди- рдЙрдд्рдкाрджिрдд рд╡рд╕्рддुрдПँ рд▓ोрдЧों рдХो рдмेрдЪी рдЬाрддी рд╣ैं। рдпрд╣ рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рддрдеा рдЙрдкрдХ्рд░рдо рдХे рдмीрдЪ рд╕рдо्рдмрди्рдз рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХा рдЪрдХ्рд░ рд╣ै।

рд╡ाрддाрд╡рд░рдгीрдп рдпा рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдгीрдп рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдиिрдо्рди рд╣ैं-

  • рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рдХा рдк्рд░рднाрд╡рдкूрд░्рдг рдЙрдкрдпोрдЧ
  • рдмाрдЬाрд░ рдоांрдЧ рдоें рдмрджрд▓рддी рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпों рдХे рд╕рдо्рдмрди्рдзा рдоें рд╕ूрдЪрдиा
  • рдЙрднрд░рддी рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдХा рд╕ाрдордиा рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рд╕ंрдЧрдарди рдХे рдЖрдзाрдиिрдХीрдХрд░рдг, рд╡िрд╡िрдзीрдХрд░рдг рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा
  • рдЕрд╡рд╕рд░ों рдХी рд▓ाрднрдк्рд░рдж рдЦोрдЬ рддрдеा рдмाрдзाрдУं рдХो рджूрд░ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рд░рдгрдиीрддि рдХा рд╡िрдХाрд╕
  • рдк्рд░рдмрди्рдзрдХीрдп рдХुрд╢рд▓рддा рдХा рдЙрди्рдирдд рд╕्рддрд░
  • рднाрд╡ी рдШрдЯрдиाрдУं рдХा рдкूрд░्рд╡ाрдиुрдоाрди рддрдеा рдк्рд░рдд्рдпाрд╢िрдд рд╡िрдХाрд╕ рдХे рд▓िрдП рдЕрдЧ्рд░िрдо рддैрдпाрд░िрдпाँ।

рдЕрддः рд╕рдлрд▓ рдЙрдж्рдпрдоिрддा рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рдХी рд╕ूрдХ्рд╖्рдо рдЬाँрдЪ рд╕рддрдд рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдХрд░рдиा рдЪाрд╣рддा рд╣ै। рдРрд╕ा рд╣ोрдиे рдкрд░ рд╣ी рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХ рдЗрдХाрдИ рдЬीрд╡िрдд рд░рд╣ рд╕рдХрддी рд╣ै рдФрд░ рдЗрд╕рдХी рд╕рдо्рд╡рдж्рдзि рд╣ोрддी рд░рд╣ेрдЧी।

рдк्рд░рд╢्рди 4.
рдХिрд╕ी рдЙрдкрдХ्рд░рдо рдХो рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдХिрди-рдХिрди рдЪрд░рдгों (рдХрджрдоों) рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ोрддी рд╣ै ?
рдЙрдд्рддрд░:
рдЙрдж्рдпрдоी рдХे рд╕ाрдордиे рдХрдИ рд╡िрдХрд▓्рдк рд╣ोрддे рд╣ैं рдЬो рд▓ाрдн рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддे рд╣ैं। рдЗрди рд╕рднी рд╡िрдХрд▓्рдкों рдХा рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХрд░рдиा рд╣ोрддा рд╣ै рддाрдХि рдПрдХ рдРрд╕े рдк्рд░ोрдЬेрдХ्рдЯ рдХा рдЪुрдиाрд╡ рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХे рдЬिрд╕рдоें рди्рдпूрдирддрдо рд▓ाрдЧрдд, рди्рдпूрдирддрдо рдЬोрдЦिрдо, рдЕрдзिрдХрддрдо рд▓ाрдн, рдФрд░ рд╕ंрд╡ृрдж्рдзि рдХे рдЕрдзिрдХрддрдо рдЕрд╡рд╕рд░ рдиिрд╣िрдд рд╣ो। рдПрдХ рдЙрдкрдХ्рд░рдо рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдХрдИ рдХ्рд░िрдпाрдУं рдХा рд╕рдорди्рд╡рдп рдХрд░рдиा рдкрдб़рддा рд╣ै рдЬिрд╕рд╕े рд╣рдо рд╡िрднिрди्рди рдЪрд░рдг рдХा рдиाрдо рджे рд╕рдХрддे рд╣ैं।

  1. рдЙрдж्рдпрдоिрддीрдп рдХाрд░्рдп рдХा рдЪрдпрди।
  2. рдкूँрдЬी рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиा рдФрд░ рдЗрд╕рдХा рдЙрдЪिрдд рдиिрд╡ेрд╢।
  3. рд╡рд╕्рддु рдПрд╡ं рд╕ेрд╡ाрдУं рдХा рдЙрдд्рдкाрджрди рдПрд╡ं рд╡िрддрд░рдг।
  4. рд▓ाрдн рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиा, рд▓ाрдн рдЕрд░्рдЬрди рдХрд░рдиा।
  5. рдмрдЪрдд рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рдХा рд╡िрд╕्рддाрд░ рдХाрд░्рдпों рдоें рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░рдиा।

рджूрд╕рд░े рд╢рдм्рджों рдоें рдХिрд╕ी рдЙрдкрдХ्рд░рдо рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХे рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдЪрд░рдг рд╣ोрддे рд╣ैं-

  1. рд╕ंрднाрд╡िрдд рдЕрдз्рдпрдпрди рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдХिрд╕ी рдФрдж्рдпोрдЧिрдХ рдпा рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХ рдХाрд░्рдпों рдХा рдЪुрдиाрд╡।
  2. рд╡िрдкрдгрди, рд╢्рд░рдо, рд╡िрдж्рдпुрдд рдЗрдд्рдпाрджि рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рдпाрд╕ рдХрд░рдиा।
  3. рдХोрд╖ (рд╡िрдд्рдд) рдЬुрдЯाрдиा рддाрдХि рдорд╢ीрди рдЙрдкрдХ्рд░рдо рдЖрджि рдЦрд░ीрджी рдЬा рд╕рдХे।
  4. рдЙрдд्рдкाрджрди рдХे рд╡िрдХ्рд░рдп рд╣ेрддु рдмाрдЬाрд░ рдХी рддрд▓ाрд╢ рдХрд░рдиा।
  5. рд▓ाрдн рдХा рдЕрд░्рдЬрди।

рдк्рд░рд╢्рди 5.
рдЙрдж्рдпрдоिрддा рдХा рдЕрд░्рде рдПрд╡ं рдорд╣рдд्рд╡ рдмрддाрд╡ें।
рдЙрдд्рддрд░:
1. рдЙрдж्рдпрдоिрддा рдХा рдЖрд╢рдп рд╣ै рддीрд╡्рд░ рдЧрддि рд╕े рдЖрд░्рдеिрдХ рд╡िрдХाрд╕ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╡िрдХाрд╕ рдХे рд▓िрдП рд╡िрдХाрд╕ рд╡िрднिрди्рди рд╕ाрдзрдиों рдХी рдк्рд░рднाрд╡рдкूрд░्рдг рдЧрддिрд╢ीрд▓рддा рд╣ै। рдпрд╣ рдмेрд╣рддрд░ рдЬीрд╡рди рд╕्рддрд░ рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рд╣ै।

2. рд╡िрдХाрд╕ рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдоुрдЦ्рдпрддः рд╡्рдпाрд╡ाрд╕рдпिрдХ рдЧृрд╣ों рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░ाрд░рдо्рдн рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै рдЬो рд▓ाрднрдк्рд░рдж рд╡िрдХाрд╕ рдХा рджोрд╣рди рдХрд░рддा рд╣ै। рдЙрдж्рдпрдоिрддा рдЖрд░्рдеिрдХ рд╡ рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХ рд╡िрдЪाрд░ों, рдЕрд╡рд╕рд░ों рд╡ рдк्рд░рд╕्рддाрд╡ों рдХो рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХ рдкрд░िрдпोрдЬрдиा рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд рдХрд░рддा рд╣ै। рдпрд╣ рдЬ्рдЮाрди рдХो рдиीрддि рдоें рдмрджрд▓рддा рд╣ै।

3. рдЙрдж्рдпрдоिрддा рдиिрдпोрдЬрди, рд╕ंрдЧрдарди, рдкрд░िрдЪाрд▓рди рддрдеा рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХ рдЙрдкрдХ्рд░рдо рдХे рдЬोрдЦिрдоों рдХो рдЧ्рд░рд╣рдг рдХрд░рдиे рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рд╣ै।

4. рдЙрдж्рдпрдоिрддा рд╕ृрдЬрдиाрдд्рдордХ рдПрд╡ं рдирд╡ рдк्рд░рд╡рд░्рддрдиीрдп рд╡िрдЪाрд░ों рдПрд╡ं рдХाрд░्рдпों рдХो рдк्рд░рдмрди्рдзрдХीрдп рддрдеा рд╕ंрдЧрдардиाрдд्рдордХ рдЬ्рдЮाрдиों рдХो рдПрдХ рд╕ाрде рд▓ाрдиे рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рд╣ै। рдпрд╣ рдЪिрд╣्рдиिрдд рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдХो рдкूрд░ा рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдЙрдЪिрдд рд▓ोрдЧों, рдоुрдж्рд░ा рдПрд╡ं рд╕ंрдЪाрд▓рди рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рдХो рдЧрддिрд╢ीрд▓ рдмрдиाрдиे рддрдеा рдзрди рдХे рдиिрд░्рдоाрдг рдХे рд▓िрдП рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै।

5. рдЙрдж्рдпрдоिрддा рд╡िрдХाрд╕ рд╣ै-

  • рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХ рдЙрдкрдХ्рд░рдо рдХे рдиिрд░्рдмाрдз рд╕ंрдЪाрд▓рди рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рдмрди्рдзрдХीрдп рдЪрддुрд░ाрдИ рдХा।
  • рдХाрд░्рдпрдХुрд╢рд▓рддा рдмрдиाрдпे рд░рдЦрдиे рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рд╢ाрд╕рдХीрдп рдЬ्рдЮाрди рдХा।।
  • рд╕ंрдЧрдарди рдХो рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг/рд╡ाрддाрд╡рд░рдг рдХे рд╕ाрде рд╕рдо्рдмрди्рдзिрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рд╕ृрдЬрдиाрдд्рдордХ рдЪрддुрд░ाрдИ/рдирд╡ рдк्рд░рд╡рд░्рддрдиीрдп рдЬ्рдЮाрди рдХा।

6. рдЙрдж्рдпрдоिрддा рдПрдХ рд╕ाрдоूрд╣िрдХ рдк्рд░рдпाрд╕ рд╣ै рдЬो рдЪрддुрд░ाрдИ, рдЬ्рдЮाрди, рдХ्рд╖рдорддा рдж्рд╡ाрд░ा рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХो рдк्рд░ाрд░ंрдн рдХрд░рдиे рдПрд╡ं рдЗрд╕рдХे рд╕ंрдЪाрд▓рди рдоें рд╕рд╣ाрдпрдХ рд╣ोрддा рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 6.
рдПрдХ рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХी рд╕्рдеाрдпी рдкूँрдЬी рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддाрдУं рдХो рдХौрди-рдХौрди рдХाрд░рдХ рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХрд░рддे рд╣ैं?
рдЙрдд्рддрд░:
рд╕्рдеाрдпी рдкूँрдЬी рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рджीрд░्рдШрдХाрд▓ीрди рдкрд░िрд╕рдо्рдкрдд्рддिрдпों рдХे рдХ्рд░рдп рдХे рд▓िрдП рдкрдб़рддी рд╣ै। рджीрд░्рдШрдХाрд▓ीрди рд╕рдо्рдкрдд्рддिрдпों рдоें рднूрдоि, рднрд╡рди, рдорд╢ीрди, рдЙрдкрдХрд░рдг, рд╕ंрдпंрдд्рд░ рдЖрджि рдЖрддे рд╣ैं। рдпे рд╕рдо्рдкрдд्рддिрдпां рд╕्рдеाрдпी рдк्рд░рдХृрддि рдХी рд╣ोрддी рд╣ैं рдФрд░ рдЗрдирдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдЖрдп рдЕрд░्рдЬрди рдХे рд▓िрдП рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै।

рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХी рджीрд░्рдШрдХाрд▓ीрди рдпा рд╕्рдеाрдпी рдкूँрдЬी рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдиिрдо्рди рдШрдЯрдХों рдкрд░ рдиिрд░्рднрд░ рдХрд░рддी рд╣ै-
(i) рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХ рдкрд░िрдЪाрд▓рди рдХी рдк्рд░рдХृрддि- рд▓рдШु рдФрдж्рдпोрдЧिрдХ рдЗрдХाрдИ рдХो рдеोрдб़ी рдоाрдд्рд░ рдоें рд╕्рдеाрдпी рдкूँрдЬी рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдкрдб़рддी рд╣ै। рдЬрдмрдХि рдмрдб़े рдкैрдоाрдиे рд╡ाрд▓े рдФрдж्рдпौрдЧिрдХ рдЙрдкрдХ्рд░рдоों рдХो рдмрдб़े рдкैрдоाрдиे рдкрд░ рджीрд░्рдШрдХाрд▓ीрди рдкूँрдЬी рдЪाрд╣िрдП।

(ii) рдЙрдд्рдкाрдж рдХे рдк्рд░рдХाрд░- рдЙрдкрднोрдХ्рддा рд╡рд╕्рддुрдУं рдЬैрд╕े рд╕्рдЯेрд╢рдирд░ी, рд╡ाрд╢िрдЧ рдкाрдЙрдбрд░ рдЗрдд्рдпाрджि рдХे рдЙрдд्рдкाрджрди рдХे рд▓िрдП рдеोрдб़ी рдоाрдд्рд░ा рдоें рд╕्рдеाрдпी рдкूँрдЬी рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдкрдб़рддी рд╣ै। рдЬрдмрдХि рд╡िрд╢ाрд▓рдХाрдп рд╡рд╕्рддुрдУं рдпा рдорд╣ँрдЧी рд╡рд╕्рддुрдУं рдЬैрд╕े рд░ेрдл्рд░ीрдЬेрд░ेрдЯрд░, рд╡ांрд╢िрдЧ рдорд╢ीрди, рдХाрд░, рдЯ्рд░рдХ рдЗрдд्рдпाрджि рдХे рдЙрдд्рдкाрджрди рдХे рд▓िрдП рдмрдб़ी рдоाрдд्рд░ा рдоें рд╕्рдеाрдпी рдкूँрдЬी рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ोрддी рд╣ै।

(iii) рдФрдж्рдпोрдЧिрдХ рдХाрд░्рдп рдХा рдЖрдХाрд░- рдПрдХ рд╡ृрд╣рдд рд╕्рддрд░ीрдп рдЙрдд्рдкाрджрди рдЗрдХाрдИ рдЬैрд╕े-рд╕ूрддी рд╡рд╕्рдд्рд░ рдЙрдж्рдпोрдЧ рдХो рд╡िрд╢ाрд▓ рд╕ंрдпंрдд्рд░ рдПрд╡ं рдорд╢ीрдирд░ी рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ोрддी рд╣ै рдЬिрд╕рдкрд░ рд▓рдШु рдФрдж्рдпोрдЧिрдХ рдЗрдХाрдИ рдЬैрд╕े рд╣ैрди्рдбрд▓ूрдо рдЙрдд्рдкाрджों рдХी рддुрд▓рдиा рдоें рдЕрдзिрдХ рд╕्рдеाрдпी рдкूँрдЬी рдЪाрд╣िрдП рд╣ोрддी рд╣ै।

(iv) рдЙрдд्рдкाрджрди рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा- рдпрджि рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХिрд╕ी рдЙрдд्рдкाрдж рдХे рд╕рднी рдЕंрдЧों рдХा рдЙрдд्рдкाрджрди рдХрд░рддा рд╣ै (рдЬैрд╕े-рдЯेрд▓ीрд╡िрдЬрди рд╕ेрдЯ) рддो рдЗрд╕े рдмрдб़े рдкैрдоाрдиे рдкрд░ рд╕्рдеाрдпी рдкूँрдЬी рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдкрдб़ेрдЧी। рдкрд░рди्рддु рдпрджि рдХिрд╕ी рдЙрдд्рдкाрдж рдХा рдПрдХ рднाрдЧ рдпा рдХुрдЫ рдЕंрдЧों рдХा рдЙрдд्рдкाрджрди рдХिрдпा рдЬाрдиा рд╣ो рддो рдЕрдкेрдХ्рд╖ाрдХृрдд рдХрдо рд╕्рдеाрдпी рдкूँрдЬी рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ोрдЧी।।

(v) рд╕्рдеाрдпी рдкूँрдЬी рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХी рдк्рд░рдгाрд▓ी- рд╕्рдеाрдпी рдкूँрдЬी рдХी рдкूрд░्рддि рдмिрдиा рднुрдЧрддाрди рдХे рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХी рд╕ुрд╡िрдзा।

(vi) рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХ рдЙрдд्рддрд░рджाрдпिрдд्рд╡- рдпрджि рдлрд░्рдо рд╡рд╕्рддु рдПрд╡ं рд╕ेрд╡ाрдУं рдХे рдЙрдд्рдкाрджрди рдПрд╡ं рд╡िрддрд░рдг рджोрдиों рдоें рд╣ी рд╕ंрд▓рдЧ्рди рд╣ो рддो рдРрд╕े рдлрд░्рдо рдХो рдЙрди рдлрд░्рдоों рдХी рддुрд▓рдиा рдоें рдЕрдзिрдХ рд╕्рдеाрдпी рдкूँрдЬी рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ोрддी рд╣ै рдЬो рд╕िрд░्рдл рдЙрдд्рдкाрджрди рдХाрд░्рдп рдоें рд▓рдЧी рд╣ोрддी рд╣ै। рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдПрдХ рдРрд╕े рдХाрд░्рдп рдоें рд╕्рдеाрдпी рдкूँрдЬी рдХी рдХрдо рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ोрддी рд╣ै рдЬो рджूрд╕рд░े рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдЙрдд्рдкाрджिрдд рд╡рд╕्рддु рдХो рдмेрдЪрддी рд╣ै।

рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХी рд╕्рдеाрдпी рдкूँрдЬी рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рдЗрдХाрдЗрдпों рдХो рдЕрд▓рдЧрдЕрд▓рдЧ рд╣ोрдЧी рдЬो рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХी рдк्рд░рдХृрддि, рдЖрдХाрд░ рдк्рд░рдгाрд▓ी, рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдФрд░ рдЕрди्рдп рдкрд░िрдЪाрд▓рдиों рдкрд░ рдиिрд░्рднрд░ рдХрд░ेрдЧी।

рдк्рд░рд╢्рди 7.
рдкूрд░्рд╡ाрдиुрдоाрди рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдпों рдХा рд╡рд░्рдгрди рдХрд░ें।
рдЙрдд्рддрд░:
рдкूрд░्рд╡ाрдиुрдоाрди рдХे рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рдк्рд░рдХाрд░ рдЬैрд╕े-рдЕрд▓्рдкрдХाрд▓ рдкूрд░्рд╡ाрдиुрдоाрди рдПрд╡ं рджीрд░्рдШрдХाрд▓ рдкूрд░्рд╡ाрдиुрдоाрди рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЗрдирдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рднी рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рд╣ोрддे рд╣ैं।

рдЕрд▓्рдкрдХाрд▓ рдкूрд░्рд╡ाрдиुрдоाрди рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп (Purposes of Short Term Forecasting):
1. рдЕрддि рдПрд╡ं рдЕрд▓्рдп рдЙрдд्рдкाрджрди рдХो рд╕рдоाрдк्рдд рдХрд░рдиा (To Avoid over and Under Production)- рдЙрдд्рдкाрдж рдХा рдЕрддि-рдЙрдд्рдкाрджрди рдЕрдерд╡ा рдЕрд▓्рдк рдЙрдд्рдкाрджрди рджोрдиों рд╣ी рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХे рд▓िрдП рдЕрд╣िрддрдХрд░ рд╣ोрддे рд╣ैं। рдЕрддः рдЗрд╕ рд╕рдорд╕्рдпा рд╕े рдмрдЪрдиे рдХे рд▓िрдП рдЙрдд्рдкाрджрди рддाрд▓िрдХा рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рд╡ांрдЫрдиीрдп рд╕рдордЭा рдЬाрддा рд╣ै।

2. рд▓ाрдЧрдд рдХрдо рдХрд░рдиा (Reducing Cost)- рд╕ाрдордЧ्рд░ी рдХ्рд░рдп рдХी рд▓ाрдЧрдд рдХो рдХрдо рдХрд░рдиा рддрдеा рднाрд╡ी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддाрдУं рдХा рдиिрд░्рдзाрд░рдг рдХрд░ рд╕्рдХрди्рдз рдиिрдпंрдд्рд░рдг рдХрд░рдиा।

3. рдоूрд▓्рдп рдиीрддि рдХा рдиिрд░्рдзाрд░рдг (Determination of Price Policy)- рд╕рдоुрдЪिрдд рдоूрд▓्рдп рдиीрддि рдХा рдиिрд░्рдзाрд░рдг рдХрд░рдиा рддाрдХि рдЬрдм рдмाрдЬाрд░ рдХी рд╕्рдеिрддि рдЦрд░ाрдм рд╣ो рд╡ृрдж्рдзि рдХी рд╕рдорд╕्рдпा рдЯाрд▓ी рдЬा рд╕рдХे рддрдеा рдЬрдм рдмाрдЬाрд░ рдХी рд╕्рдеिрддि рдаीрдХ рд╣ो рдХрдо рдХीрдордд рдХी рд╕рдорд╕्рдпा рдХो рджूрд░ рдХрд░рдиा।

4. рдмिрдХ्рд░ी рдХा рд▓рдХ्рд╖्рдп рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХрд░рдиा (Setting Sales Targets)- рдмिрдХ्рд░ी рдХा рд▓рдХ्рд╖्рдп рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХрд░рдиा рднी рдЗрд╕рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╣ै। рдмिрдХ्рд░ी рдХा рд▓рдХ्рд╖्рдп рд╕ंрддुрд▓िрдд рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП। рдпрджि рдмिрдХ्рд░ी рдХा рд▓рдХ्рд╖्рдп рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рд╣ोрддा рд╣ै рдФрд░ рдЬिрд╕े рд╡िрдХ्рд░ेрддा рдкूрд░ा рдирд╣ीं рдХрд░ рдкाрддे рд╣ैं рддो рд╡े рд╣рддोрдд्рд╕ाрд╣िрдд рд╣ोंрдЧे। рдЗрд╕рдХे рд╡िрдкрд░ीрдд рдпрджि рдмिрдХ्рд░ी рдХा рд▓рдХ्рд╖्рдп рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рдХрдо рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рд╣ोрддा рд╣ै рддो рд╡िрдХ्рд░ेрддा рдЙрд╕े рдмрд╣ुрдд рд╣ी рд╕рд░рд▓рддा рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░ рд▓ेंрдЧे рдЬिрд╕рд╕े рдк्рд░ेрд░рдгाрдПँ рдЕрд░्рдерд╣ीрди рд╕ाрдмिрдд рд╣ो рдЬाрдПँрдЧी।

5. рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдПрд╡ं рд╕рдо्рд╡рд░्рдж्рдзрди (Advertising and Promotion)- рдЙрдкрдпुрдХ्рдд рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдПрд╡ं рд╕рдо्рд╡рд░्рдж्рдзрди рдпोрдЬрдиा рддैрдпाрд░ рдХрд░рдиा рдЕрдерд╡ा рд╢ाрдоिрд▓ рдХрд░рдиा рднी рдкूрд░्рд╡ाрдиुрдоाрди рдХा рдПрдХ рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╣ै।

6. рдЕрд▓्рдкрдХाрд▓ीрди рд╡िрдд्рддीрдп рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा (Short-term Financial Requirement)- рд░ोрдХрдб़ рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╡िрдХ्рд░рдп рд╕्рддрд░ рдПрд╡ं рдЙрдд्рдкाрджрди рд╕ंрдЪाрд▓рди рдкрд░ рдиिрд░्рднрд░ рдХрд░рддी рд╣ै। рд╣ाрд▓ाँрдХि, рд╕рд░рд▓ рд╢рд░्рддों рдкрд░ рдХोрд╖ рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХрд░рдиे рдоें рдеोрдб़ा рд╕рдордп рдЕрд╡рд╢्рдп рд▓рдЧрддा рд╣ै। рдЕрдд: рдмिрдХ्рд░ी рдкूрд░्рд╡ाрдиुрдоाрди рд╕рд╣рдЬ рд╢рд░्рддों рдкрд░ рдкूрд░्рд╡ рдоें । рд╣ी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХрд░рдиे рдоें рд╕рд╣ाрдпрдХ рд╣ोрддा рд╣ै।

рджीрд░्рдШрдХाрд▓ीрди рдкूрд░्рд╡ाрдиुрдоाрди рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп (Purpose of Long-term Forecasting)- рджीрд░्рдШрдХाрд▓ीрди рдкूрд░्рд╡ाрдиुрдоाрди рдХे рдоुрдЦ्рдп рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╣ैं-
1. рдирдИ рдЗрдХाрдИ рдХा рдиिрдпोрдЬрди рдПрд╡ं рд╡िрдж्рдпрдоाрди рдЗрдХाрдИ рдХा рд╡िрд╕्рддाрд░ (Planning of a New Unit or Expansion of an Existing Unit)- рдЗрд╕рдХे рд▓िрдП рд╕рдо्рдмрди्рдзिрдд рдЙрдд्рдкाрджрди рдХी рд╕ंрднाрд╡िрдд рджीрд░्рдШрдХाрд▓ीрди рдоाँрдЧ рд╕्рдеिрддि рдХा рд╣ी рдЕрдз्рдпрдпрди рдирд╣ीं рдХрд░ рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд рдЙрдд्рдкाрджों рдХी рдоाँрдЧ рдХा рдЕрдиुрдоाрди рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП। рдпрджि рдХिрд╕ी рдХрдо्рдкрдиी рдХो рдЙрд╕рдХी рдк्рд░рддिрдпोрдЧी рдХрдо्рдкрдиी рдХी рддुрд▓рдиा рдоें рдЕрдЪ्рдЫा рдЬ्рдЮाрди рд╣ो рддो рдХрдо्рдкрдиी рдХी рдк्рд░рддिрд╕्рдкрд░्рдзाрдд्рдордХ рд╕्рдеिрддि рд╕ृрджृрдв़ рд╣ोрдЧी।

2. рджीрд░्рдШрдХाрд▓ीрди рд╡िрдд्рддीрдп рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддाрдУं рдХा рдиिрдпोрдЬрди (Planning Long Term Financial Requirements)- рджीрд░्рдШрдХाрд▓ीрди рд╡िрдд्рддीрдп рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддाрдУं рдХा рдиिрдпोрдЬрди рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдкूрд░्рд╡ рдоें рд╣ी рд╕ूрдЪрдиा рдХी рдЙрдкрд▓рдм्рдзрддा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ोрддी рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рд▓िрдП рджीрд░्рдШрдХाрд▓ीрди-рд╡िрдХ्рд░рдп рдкूрд░्рд╡ाрдиुрдоाрди рдЕрддि рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ोрддा рд╣ै।

3. рдоाрдирд╡рд╢рдХ्рддि рдХा рдиिрдпोрдЬрди (Planning Manpower Requirements)- рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг рдПрд╡ं рд╕ेрд╡ाрд╡рд░्рдЧीрдп рд╡िрдХाрд╕ рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рджीрд░्рдШрдХाрд▓ीрди рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рд╣ोрддी рд╣ै, рдЬिрд╕рдХो рдкूрд░ा рдХрд░рдиे рдоें рд▓рдо्рдмी рдЕрд╡рдзि рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ोрддी рд╣ै। рдпे рдХ्рд░िрдпाрдПँ рдкूрд░्рд╡ рдоें рд╣ी рдк्рд░ाрд░рдо्рдн рдХी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ैं рдЬिрд╕рдХे рд▓िрдП рдоाрдирд╡рд╢рдХ्рддि рдХा рдкूрд░्рд╡ाрдиुрдоाрди рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ोрдЧा।

рдк्рд░рд╢्рди 8.
рдк्рд░ेрд░рдгा рдХो рдкрд░िрднाрд╖िрдд рдХрд░ें।
рдЙрдд्рддрд░:
рдк्рд░ेрд░рдгा рдХा рдЕрд░्рде (Meaning of Motivation)- рдк्рд░рдмрди्рдз рдХा рдПрдХ рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рдХाрд░्рдп рд╣ै, “рдЕрди्рдп рд▓ोрдЧों рдХे рдк्рд░рдпрдд्рдиों рд╕े рдХाрд░्рдп рдкूрд░ा рдХрд░ाрдиा।” рдХिрди्рддु рдХाрд░्рдп рдХрд░ाрдиा рдоुрдЦ्рдпрддः рдЗрд╕ рдмाрдд рдкрд░ рдиिрд░्рднрд░ рд╣ै рдХि рдХ्рдпा рдХाрд░्рдп рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рд╡्рдпрдХ्рддि рд╢ाрд░ीрд░िрдХ рдПрд╡ं рдоाрдирд╕िрдХ рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдХाрд░ рдХрд░рдиे рдХो рддрдд्рдкрд░ рд╣ै? ‘рдХाрд░्рдп рдХрд░рдиे рдХी рдХ्рд╖рдорддा’ рдФрд░ ‘рдХाрд░्рдп рдХрд░ाрдиे рдХी рдЗрдЪ्рдЫा’ рджोрдиों рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рдмाрддें рд╣ैं। рднрд▓े рд╣ी рдХोрдИ рд╡्рдпрдХ्рддि рдХिрд╕ी рдХाрд░्рдп рдХो рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рджैрд╣िрдХ, рдоाрдирд╕िрдХ рдФрд░ рддрдХрдиीрдХी рдХ्рд╖рдорддाрдПँ рд░рдЦрддा рд╣ो рдХिрди्рддु рдиिрдпोрдХ्рддा рдХे рд▓िрдП рдЙрд╕ рд╡्рдпрдХ्рддि рдХा рддрдм рддрдХ рдХोрдИ рдорд╣рдд्рд╡ рдирд╣ीं, рдЬрдм рддрдХ рдХि рд╡рд╣ рдЕрдкрдиी рдХ्рд╖рдорддाрдУं рдХा рдЙрдкрдХ्рд░рдо рдХी рдЙрди्рдирддि рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░рдиे рдХो рддрдд्рдкрд░ рди рд╣ो рдЕрд░्рдеाрдд् рдоाрдирд╕िрдХ рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдХाрд░्рдп рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рддрдд्рдкрд░ рди рд╣ो।

рдЖрдк рдХिрд╕ी рд╡्рдпрдХ्рддि рдХे рд╕рдордп рдЦрд░ीрдж рд╕рдХрддे рд╣ैं, рдПрдХ рджिрди рд╣ुрдП рд╕्рдеाрди рдк्рд░рд╡рд░ рдЙрд╕рдХी рджैрд╣िрдХ рдЙрдкрд╕्рдеिрддि рдЦрд░ीрдж рд╕рдХрддे рд╣ैं рдХिрди्рддु рдЙрд╕рдХे рдЙрдд्рд╕ाрд╣, рдЙрд╕рдХी рдкрд╣рд▓ рд╢рдХ्рддि рдФрд░ рдиिрд╖्рдаा рдХो рдирд╣ीं рдЦрд░ीрдж рд╕рдХрддे। рдЙрд╕рдоें рдЙрдд्рд╕ाрд╣ рдЕрдерд╡ा рдХाрд░्рдп рдХрд░рдиे рдХो рддрдд्рдкрд░ рдХрд░рдиे рд╣ेрддु рд╣рдоें рдк्рд░ेрд░िрдд рдХрд░рдиा рдкрдб़рддा рд╣ै। рдЗрд╕े рд╣ी рд╣рдо рдк्рд░рдмрди्рдз рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдоें ‘рдЕрднिрдк्рд░ेрд░рдг’ рдХрд╣рддे рд╣ैं। рджूрд╕рд░े рд╢рдм्рджों рдоें, рд╕рд╣рдпोрдЧ рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХी рдХрд▓ा рдХो рд╣ी рдЕрднिрдк्рд░ेрд░рдг рдХрд╣рддे рд╣ैं। рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें рджेрдЦा рдЬाрдП рддो рдХрд░्рдордЪाрд░िрдпों рдХो рдЕрдзिрдХाрдзिрдХ рдХाрд░्рдп рдХрд░рдиे рдХी рдк्рд░ेрд░рдгा рджेрдиा рддрдеा рдХाрд░्рдп рд╕ंрддुрд╖्рдЯि рдХी рдЙрдкрд▓рдм्рдзि рдХрд░ाрдиा рд╣ी рдЕрднिрдк्рд░ेрд░рдгा рд╣ै। рдЕрддрдПрд╡ рдпрд╣ рдаीрдХ рд╣ी рдХрд╣ा рдЧрдпा рд╣ै рдХि “рдк्рд░ेрд░рдгा рдк्рд░рдмंрдз рдоाрдирд╡ीрдп рдкрд╣рд▓ू рд╣ै।” рдк्рд░ेрд░рдгा рдХो рд░ेрди्рд╕िрд╕ рд▓िрдХрд░्рдЯ рдиे ‘рдк्рд░рдмंрдз рдХा рд╣ृрджрдп’ рдоाрдиा рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 9.
рдоाँрдЧ рдкूрд░्рд╡ाрдиुрдоाрди рдХी рд╡िрдзिрдпों рдХा рд╡рд░्рдгрди рдХрд░ें।
рдЙрдд्рддрд░:
рд╕рд░्рд╡рдк्рд░рдердо рдЗрд╕ рдмाрдд рдкрд░ рд╡िрд╢ेрд╖ рдз्рдпाрди рджेрдиे рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ै рдХि рдоाँрдЧ рдкूрд░्рд╡ाрдиुрдоाрди рдХी рдХोрдИ рднी рд╡िрдзि рд╕рд░рд▓ рдирд╣ीं рд╣ै рдФрд░ рди рдХोрдИ рд╕рд░рд▓ рд╕ूрдд्рд░ рд╣ै рдЬिрд╕рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдаोрд╕ рд░ूрдк рдоें рднрд╡िрд╖्рдп рдХा рдЕрдиुрдоाрди рд▓рдЧा рд╕рдХें рддрдеा рд╕ोрдЪрдиे рдХी рдХрдаिрди рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рд╕े рдоुрдХ्рдд рд╣ो рд╕рдХें। рдкूрд░्рд╡ाрдиुрдоाрди рдХी рд╡िрдзिрдпों рдХे рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоें рджो рдЦрддрд░ों рд╕े рд╕ाрд╡рдзाрди рд╣ोрдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै। рдкрд╣рд▓ा рдЦрддрд░ा рдпрд╣ рдХि рд╕ांрдЦ्рдпिрдХीрдп рдЕрдерд╡ा рдЧрдгिрддीрдп рд╡िрдзिрдпों рдкрд░ рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рдмрд▓ рдирд╣ीं рджिрдпा рдЬाрдиा рдЪाрд╣िрдП। рд╣ाрд▓ाँрдХि рд╕ांрдЦ्рдпिрдХीрдп рд╡िрдзिрдпाँ рд╕рдо्рдмрди्рдзों рдХो рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХрд░рдиे рд╣ेрддु рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ोрддी рд╣ैं। рджूрд╕рд░ा рдЦрддрд░ा рдпрд╣ рд╣ै рдХि рд╣рдо рд╡िрдкрд░ीрдд рджिрд╢ा рдХी рдУрд░ рдЕрдЧ्рд░рд╕рд░ рд╣ो рд╕рдХрддे рд╣ैं рдХ्рдпोंрдХि рдкूрд░्рд╡ाрдиुрдоाрди рдХे рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоें рддрдеाрдХрдеिрдд рд╡िрд╢ेрд╖рдЬ्рдЮ рдж्рд╡ाрд░ा рджिрдпे рдЧрдпे рдиिрд░्рдгрдп рдоें рдХुрдЫ рдЫूрдЯ рднी рд╕рдХрддा рд╣ै। рдоाँрдЧ рдкूрд░्рд╡ाрдиुрдоाрди рдХे рд▓िрдП рд╕рдмрд╕े рдЕрдзिрдХ рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓ी рд╡िрдзिрдпों рдХा рд╡िрд╡ेрдЪрди рдиीрдЪे рдХिрдпा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै-

1. рд╕рд░्рд╡ेрдХ्рд╖рдг рд╡िрдзि (Survey Method)- рдоाँрдЧ рдкूрд░्рд╡ाрдиुрдоाрди рдХे рд▓िрдП рд╕рд░्рд╡ाрдзिрдХ рдк्рд░рдЪрд▓िрдд рд╡िрдзि рд╕рд░्рд╡ेрдХ्рд╖рдг рд╡िрдзि рд╣ी рд╣ै। рдпрд╣ рд╡िрдзि рд╕ंрднाрд╡िрдд рдЧ्рд░ाрд╣рдХों рд╕े рдЖँрдХрдб़ों рдХे рд╕ंрдХрд▓рди рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рд╣ै। рдЗрд╕ рд╡िрдзि рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрди рдпрджि рдЧ्рд░ाрд╣рдХों рдПрд╡ं рдбीрд▓рд░्рд╕ рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдХрдо рд╣ै рддो рдЖँрдХрдб़ों рдХा рд╕ंрдХрд▓рди рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд рд╕्рддрд░ рдкрд░ рд╕ंрднрд╡ рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै। рдХिрди्рддु рдпрджि рдЙрдирдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рд╣ै рддो рд╕рднी рдЧ्рд░ाрд╣рдХों рд╕े рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдЖँрдХрдб़ों рдХा рд╕ंрдХрд▓рди рд╕ंрднрд╡ рдирд╣ीं рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै। рд╡ैрд╕ी рдкрд░िрд╕्рдеिрддि рдоें рдк्рд░рддिрдиिрдзिрдд्рд╡ рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдЧ्рд░ाрд╣рдХों . рд╕े рд╣ी рдЖँрдХрдб़े рд╕ंрдХрд▓िрдд рдХिрдпे рдЬा рд╕рдХрддे рд╣ैं рдФрд░ рддрдм рдЙрдХ्рдд рдЖँрдХрдб़ों рд╕े рдиिрдХाрд▓े рдЧрдпे рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖ рдоें рдкрд░िрд╢ुрдж्рдзрддा рдХा рд░ рддुрд▓рдиाрдд्рдордХ рдХрдо рд╣ोрдЧा।

2. рд╕ांрдЦ्рдпिрдХीрдп рд╡िрдзिрдпाँ (Statistical Methods)- рдоाँрдЧ рдкूрд░्рд╡ाрдиुрдоाрди рдХे рд▓िрдП рдХुрдЫ рд╕ांрдЦ्рдпिрдХीрдп рд╡िрдзिрдпाँ рднी рд╣ैं рдЬैрд╕े-рдХाрд▓ рд╢्рд░ेрдгी, рдк्рд░рддीрдкрдЧрдорди, рдЖрди्рддрд░-рдЧрдгрди рдПрд╡ं рдмाрд╣्рдп рдЧрдгрди рдЖрджि। рдХाрд▓ рд╢्рд░ेрдгी рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рд╡िрдзि рд╡рд╣ाँ рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рд╣ोрддी рд╣ैं рдЬрд╣ाँ рднाрд╡ी рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдЬाрдирдиे рдХे рд▓िрдП рднूрддрдХाрд▓ीрди рдЖँрдХрдб़े рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рд╣ोрддे рд╣ैं। рдк्рд░рддीрдкрдЧрдорди рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рд╡िрдзि рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рддрдм рдЙрдкрдпुрдХ्рдд рд╕рдордЭा рдЬाрддा рд╣ै рдЬрдм рд╕рдо्рдмрди्рдзिрдд рдЪрд░ों рдХे рдмीрдЪ рдиिрд╢्рдЪिрдд рд╕рдо्рдмрди्рдз рд╣ोрддा рд╣ै рдФрд░ рдЬो рд╕्рдеाрдкिрдд рдЖрдп рдПрд╡ं рдоाँрдЧ рдХो рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░рддे рд╣ैं। рдЙрджाрд╣рд░рдг рдХे рд▓िрдП рдпрджि рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдХी рдЖрдп рдПрд╡ं рд╕्рдеाрдкिрдд рдоाँрдЧ рдХे рдмीрдЪ рд╕рдо्рдмрди्рдз рдЬाрдирдиा рд╣ो рддो рдк्рд░рддीрдкрдЧрдорди рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рд╡िрдзि рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рдЬाрдпेрдЧा। рдпрд╣ाँ рдз्рдпाрди рджेрдиे рдпोрдЧ्рдп рдмाрдд рдпрд╣ рд╣ै рдХि рдЗрд╕ рд╡िрдзि рдХा рдХुрд╢рд▓рддрдо рдк्рд░рдпोрдЧ рдХे рд▓िрдП рд╕ांрдЦ्рдпिрдХीрдп рд╡िрд╖рдп рдХा рдЬ्рдЮाрди рд╣ोрдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ोрддा рд╣ै।

3. рдоाрд░्рдЧрджрд░्рд╢рди рдиिрджेрд╢рдХ рд╡िрдзि (Leading Indicator Method)- рдпрд╣ рд╡िрдзि рдЗрд╕ рддрде्рдп рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рд╣ै рдХि рдХुрдЫ рдиिрджेрд╢рдХ рджूрд╕рд░ों рд╕े рдКрдкрд░ рдЕрдерд╡ा рдиीрдЪे рдШूрдорддे рд░рд╣рддे рд╣ैं। рдЙрдирдХी рдЧрддि рдХा рдЕрдз्рдпрдпрди рдХрд░, рдЬो рдШрдЯрдиा рдЙрдирдХा рдЕрдиुрдХрд░рдг рдХрд░рддी рд╣ै, рдХा рдЕрдиुрдоाрди рд▓рдЧाрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЙрджाрд╣рд░рдг рдХे рд▓िрдП рд╡рд░्рд╖ा рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдмाрджрд▓ рдХे рдЬрдоाрд╡ рдХा рдЕрдиुрдХрд░рдг рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 10.
рд╕рдлрд▓ рдЙрдкрдХ्рд░рдо рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╢рд░्рддों рдХा рд╡рд░्рдгрди рдХрд░ें।
рдЙрдд्рддрд░:
рд╕рдлрд▓рддा рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП, рдПрдХ рдЙрдкрдХ्рд░рдо рдХो рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╢рд░्рддे рдкूрд░ी рдХрд░рдиी рд╣ोрддी рд╣ैं-
1. рд╕ुрдкрд░िрднाрд╖िрдд рд╕ंрд╕्рдеाрдЧрдд рд▓рдХ्рд╖्рдп (Well Defined Organisational Goals)- рдПрдХ рдЙрдж्рдпрдоी рдХो рдЪाрд╣िрдП рдХि рд╡рд╣ рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдХो рдкрд░िрднाрд╖िрдд рдХрд░ें рдЬिрд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рд╣ेрддु рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХ рдЙрдкрдХ्рд░рдо рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХी рдЧрдИ рд╣ै। рдЗрди рдЙрдж्рджेрд╢्рдпों рдоें рдоुрдЦ्рдп рдЙрдж्рджेрд╢्рдп, рд╕рд╣ाрдпрдХ рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдПрд╡ं рдЕрди्рдп рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ोрдиे рдЪाрд╣िрдП। рдЗрд╕рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдЙрдд्рдкाрдж рдХी рдк्рд░рдХृрддि, рдЗрдХाрдИ рдХे рдЖрдХाрд░ рдХो рдз्рдпाрди рдоें рд░рдЦрддे рд╣ुрдП рдХ्рд░िрдпाрдд्рдордХ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХा рднी рдиिрдз рд░िрдг рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП।

2. рдк्рд░рднाрд╡рдкूрд░्рдг рдиिрдпोрдЬрди (Effective Planning)- рдиिрдпोрдЬрди рдоें рдиिрд░्рдгрдпрди рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ोрддा рд╣ै рдЬिрд╕рдХा рдЕрд░्рде рд╣ै рд╡िрднिрди्рди рд╡िрдХрд▓्рдкों рдоें рд╕े рд╕рд░्рд╡рд╢्рд░ेрд╖्рда рдПрд╡ं рд▓ाрднрдк्рд░рдж рд╡िрдХрд▓्рдк рдХा рдЪुрдиाрд╡ рдХिрдпा рдЬाрдиा। рдЕрддः рдПрдХ рдЙрдж्рдпрдоी рдХो рдЪाрд╣िрдП рдХि рд╡рд╣ рд╡िрднिрди्рди рдХ्рд░िрдпाрдУं рдХे рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоें рд╡ांрдЫिрдд рдиिрдпोрдЬрди рдХрд░ рд▓े। рдпрд╣ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХ рдкूрд░्рд╡ाрдиुрдоाрди рд╕े рдиिрдпंрдд्рд░िрдд рд╣ोрддा рд╣ै। рдиिрдпोрдЬрди рдоें рдЙрдж्рджेрд╢्рдп, рдиीрддिрдпाँ, рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо, рддाрд▓िрдХाрдПँ, рдмрдЬрдЯ рдЖрджि рд╢ाрдоिрд▓ рдХिрдпे рдЬाрддे рд╣ैं।

3.рдк्рд░рднाрд╡рдкूрд░्рдг рд╕ंрдЧрдарди рдк्рд░рдгाрд▓ी (Effective Organisation System)- рдк्рд░рднाрд╡рдкूрд░्рдг рд╕ंрдЧрдарди рд╕рдоूрд╣ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рд╣ोрддा рд╣ै। рдпрд╣ рдХिрд╕ी рд╕ंрд╕्рдеा рдХी рд╕ंрд░рдЪрдиा рддैрдпाрд░ рдХрд░рддा рд╣ै рдЬिрд╕рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рд╢्рд░рдоिрдХ рд╡ рдк्рд░рдмрди्рдзрдХ рдЕрдкрдиे рдХाрд░्рдпों рдХा рдиिрд╖्рдкाрджрди рдХрд░рддे рд╣ैं। рдпрд╣ рдХाрд░्рдп рдХे рд╕ंрдЪाрд▓рди рдоें рд╕рдорди्рд╡рдп рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рддा рд╣ै рддрдеा рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХ рдЙрдж्рджेрд╢्рдпों рдХी рдк्рд░ाрдк्рддि рдоें рд╕рд╣ाрдпрдХ рд╣ोрддा рд╣ै। рдЙрдж्рдпрдоी рдХो рдЪाрд╣िрдП рдХि рд╡рд╣ рдПрдХ рдк्рд░рднाрд╡рдкूрд░्рдг рд╕ंрдЧрдарди рд╕ंрд░рдЪрдиा рд╡िрдХрд╕िрдд рдХрд░े рдЬो рдЕрдзिрдХाрд░ рдПрд╡ं рдЙрдд्рддрд░рджाрдпिрдд्рд╡ों рдХो рд╕рд╣ी рдвंрдЧ рд╕े рдиिрд░ूрдкिрдд рдХрд░ рд╕рдХे।

4. рд╡िрдд्рддीрдп рд╕ंрд╕ाрдзрди (Financial Resources)- рдЙрдж्рдпрдоी рдХो рдЪाрд╣िрдП рдХि рд╡рд╣ рдПрдХ рдк्рд░рднाрд╡рдкूрд░्рдг рд╡िрдд्рдд рдХाрд░्рдп рдХा рдк्рд░рдмрди्рдз рд╡िрдХрд╕िрдд рдХрд░े рдЬैрд╕े-рд╡िрдиिрдпोрдЧ рдиिрд░्рдгрдп, рд╡िрдд्рддीрдп рдиिрд░्рдгрдп рдПрд╡ं рд▓ाрднांрд╢ рдиिрд░्рдгрдп рдРрд╕े рд╣ोрдиे рдЪाрд╣िрдП рдЬो рд╕ंрд╕्рдеा рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдпों рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдоें рд╕рд╣ाрдпрдХ рд╣ो рд╕рдХें। рдЗрд╕рдХे рд▓िрдП рдЖрджрд░्рд╢ рдкूँрдЬी рд╕ंрд░рдЪрдиा рдХा рд╣ोрдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ोрддा рд╣ै।

5.рд╕ंрдпंрдд्рд░ рдЖрдХाрд░, рд╡िрди्рдпाрд╕ рдПрд╡ं рд╕्рдеाрди рдиिрд░्рдзाрд░рдг (Plant size, Layout and Location)- рдЖрджрд░्рд╢ рдЖрдХाрд░ рдк्рд░рддि рдЗрдХाрдИ рдиिрдо्рдирддрдо рдФрд╕рдд рд▓ाрдЧрдд рд╕ुрдиिрд╢्рдЪिрдд рдХрд░рддा рд╣ै। рд╕рдоुрдЪिрдд рд╡िрди्рдпाрд╕ рдХाрд░्рдп-рдХ्рд╖рдорддा рд╡िрдХрд╕िрдд рдХрд░рддा рд╣ै рддрдеा рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рдХे рдХ्рд╖рдо рдХो рдиिрдпंрдд्рд░िрдд рдХрд░рддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░, рд╕्рдеाрди-рдиिрд░्рдзाрд░рдг рд╕ंрдЪाрд▓рди рдХी рд▓ाрдЧрдд рдХो рдХрдо рдХрд░рддा рд╣ै। рдпे рдиिрд░्рдгрдп рдЕрдд्рдпрди्рдд рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╣ोрддे рд╣ैं рдЕрддः рдЙрдж्рдпрдоी рдХो рдЪाрд╣िрдП рдХि рд╡рд╣ рдЗрди рдиिрд░्рдгрдпों рдХो рд╕ाрд╡рдзाрдиीрдкूрд░्рд╡рдХ рд▓े рдХ्рдпोंрдХि рдпे рд╕ंрд╕्рдеा рдХी рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░्рдпрддा рдХो рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░рддे рд╣ैं।

6. рдкेрд╢ेрд╡рд░ рдк्рд░рдмрди्рдз (Professional Management)- рдпрд╣ рдЙрдкрдХ्рд░рдо рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдпों рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдоें рд╕рд╣ाрдпрдХ рд╣ोрддा рд╣ै। рдкेрд╢ेрд╡рд░ рдк्рд░рдмрди्рдзрдХ рд╕ंрдЦ्рдпा рдоें рд╕ेрд╡ाрд░рдд рдХрд░्рдордЪाрд░िрдпों рд╕े рд╡ांрдЫिрдд рдкрд░िрдгाрдо рд╕ुрдиिрд╢्рдЪिрдд рдХрд░рддा рд╣ै рддрдеा рд╡िрднिрди्рди рдХ्рд░िрдпाрдд्рдордХ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХे рдмीрдЪ рд╕рдорди्рд╡рдп рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рддा рд╣ै।

7. рд╡िрдкрдгрди (Marketing)- рдЧ्рд░ाрд╣рдХों рдПрд╡ं рдЙрдкрдХ्рд░рдоों рдХे рдмीрдЪ рдЕрдЪ्рдЫा рд╕рдо्рдмрди्рдз рдлрд░्рдо рдХे рд▓िрдП рджीрд░्рдШрдХाрд▓ рдоें рдЕрдд्рдпрди्рдд рд▓ाрднрдк्рд░рдж рд╕ाрдмिрдд рд╣ोрддा рд╣ै। рдЕрддः рд╡िрдкрдгрди рд╡्рдпूрд╣ рд░рдЪрдиा рдЧ्рд░ाрд╣рдХ-рдЖрдзाрд░िрдд рд╣ोрдиी рдЪाрд╣िрдП। рдЙрдж्рдпрдоी рдХो рдЪाрд╣िрдП рдХि рдЙрдд्рдкाрдж рдХी рдХिрд╕्рдо рдПрд╡ं рдм्рд░ांрдб рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╡िрддрд░рдг-рдоाрд░्рдЧ рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХрд░े рдЬिрд╕рд╕े рдЙрдд्рдкाрдж рдоें рдЧ्рд░ाрд╣рдХों рдХा рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдмрдв़े।

8. рдоाрдирд╡ рд╕рдо्рдмрди्рдз (Human Relation)- рдХрд░्рдордЪाрд░िрдпों рдПрд╡ं рдк्рд░рдмрди्рдзрдХों рдХे рдмीрдЪ рдПрдХ рдк्рд░рднाрд╡рдкूрд░्рдг рдж्рд╡िрдкрдХ्рд╖ीрдп рд╕ंрд╡ाрджрд╡ाрд╣рди рдХी рд╕рдоुрдЪिрдд рдк्рд░рдгाрд▓ी рд╣ोрдиी рдЪाрд╣िрдП। рдХрд░्рдордЪाрд░िрдпों рдХी рдк्рд░рддिрдХ्рд░िрдпाрдПँ, рд╕ुрдЭाрд╡ рдПрд╡ं рд╢िрдХाрдпрдд рдЖрджि рдХो рджूрд░ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдЙрдЪिрдд рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдЙрдЪिрдд рд╕рдордп рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рд╣ोрдиी рдЪाрд╣िрдП। рдк्рд░рдмрди्рдзрдХों рдХा рд╢्рд░рдоिрдХों рдХे рд╕ाрде рдоाрдирд╡ीрдп рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП рддрдеा рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдХी рднी рд╕рдоुрдЪिрдд рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рд╣ोрдиी рдЪाрд╣िрдП।

9.рдЖрд╡िрд╖्рдХाрд░ (Innovation)- рдПрдХ рдЙрдж्рдпрдоी рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХा рдк्рд░рддिрдиिрдзि рд╣ोрддा рд╣ै। рд▓рдЧाрддाрд░ рд╢ोрдзрдХाрд░्рдп, рд╡िрдХाрд╕ рдХ्рд░िрдпाрдУं рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╕ंрд╕्рдеा рдоें рдЖрд╡िрд╖्рдХाрд░ рдмाрдЬाрд░ рдоें рдкूрд░्рдгрддा рдХी рд╕्рдеिрддि рд╕ृрдЬिрдд рдХрд░рддा рд╣ै рдЬिрд╕рд╕े рдмिрдХ्рд░ी рдПрд╡ं рд▓ाрдн рджोрдиों рдмрдв़рддे рд╣ैं।

рдк्рд░рд╢्рди 11.
рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдиिрдпोрдЬрди рдХे рдорд╣рдд्рдд्рд╡ рдХा рд╡рд░्рдгрди рдХрд░ें।
рдЙрдд्рддрд░:
рд╕ुрджृрдв़ рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдиिрдпोрдЬрди рдХे рдЕрднाрд╡ рдоें рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рджुःрд╕्рд╡рдк्рди рд╣ै। рдЕрдд: рдХिрд╕ी рдЙрдкрдХ्рд░рдо рдХो рдк्рд░ाрд░рдо्рдн рдХрд░рдиे рдХे рдкूрд░्рд╡ рд╕ुрджृрдв़ рдиिрдпोрдЬрди рддैрдпाрд░ рдХрд░ рд▓ेрдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ोрддा рд╣ै। рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдиिрдпोрдЬрди рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдЙрдж्рджेрд╢्рдпों рд╕े рд▓ाрднрдк्рд░рдж рд╣ोрддा рд╣ै-

1. рджिрд╢ा-рдиिрд░्рджेрд╢ рджेрдиा (Provide Guidelines)- рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдиिрдпोрдЬрди рд╕рдб़рдХ-рдоाрдирдЪिрдд्рд░ рдХी рддрд░рд╣ рд╣ोрддा рд╣ै। рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХा рд▓рдХ्рд╖्рдп рдХ्рдпा рд╣ै, рдпрд╣ рд▓рдХ्рд╖्рдп рдХैрд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рдХिрдпा рдЬाрдпेрдЧा рддрдеा рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рд▓рдХ्рд╖्рдп рдХी рдУрд░ рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХैрд╕े рдЖрдЧे рдмрдв़ेрдЧा рдХे рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоें рдиिрдпोрдЬрди рдиिрд░्рджेрд╢рди рджेрддा рд╣ै। рдЗрддрдиा рд╣ी рдирд╣ीं рдЙрдж्рдпрдоी рдЗрд╕рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдпрд╣ рдЬाрди рд╕рдХрддा рд╣ै рдХि рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рд╕рд╣ी рджिрд╢ा рдоें рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै рдпा рдирд╣ीं।

2. рдбॅрди рд╕्рдЯेрдирд╣ॉрдл рдПрд╡ं рдЬॉрдиреж рдПрдлреж рдмेрд░рдЧिрдЬ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, “рдмिрдиा рд╕ोрдЪे-рд╕рдордЭे рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рд▓рдХ्рд╖्рдп рдПрд╡ं рд╕ंрдЪाрд▓рди рд╡िрдзिрдпों рдХी рд╕्рдеिрддि рдоें рдЕрдзिрдХांрд╢ рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдмुрд░े рджिрдиों рдоें рдЪрдЯ्рдЯाрдиों рд╕े рдвंрдХ рдЬाрддे рд╣ैं।”

3. рдиिрд╡ेрд╢рдХрд░्рддाрдУं рдХो рдЖрдХрд░्рд╖िрдд рдХрд░рдиा (Attract Investor)- рд╕рдоुрдЪिрдд рдвंрдЧ рд╕े рддैрдпाрд░ рдХिрдпा. рдЧрдпा рдиिрдпोрдЬрди рднाрд╡ी рдиिрд╡ेрд╢рдХों, рдЛрдгрджाрддाрдУं, рдЖрдкूрд░्рддिрдХрд░्рддाрдУं, рдЧ्рд░ाрд╣рдХों рдПрд╡ं рдпोрдЧ्рдп рдХрд░्рдордЪाрд░िрдпों рдХो рдЙрдкрдХ्рд░рдо рдХी рдУрд░ рдЖрдХрд░्рд╖िрдХ рдХрд░рддा рд╣ै। рд╡ैрд╕े рдЙрдкрдХ्рд░рдоों рдоें рдХोрдИ рднी рд╡्рдпрдХ्рддि рдЕрдкрдиा рдзрди рд╡िрдиिрдпोрдЧ рдирд╣ीं рдХрд░рдиा рдЪाрд╣рддा рдЬрд╣ाँ рдЙрдЪिрдд рдк्рд░рдд्рдпाрдп рджрд░ рдПрд╡ं рд╢ीрдШ्рд░ рдЛрдг рд╡ाрдкрд╕ी рдХी рд╕ंрднाрд╡рдиा рдирд╣ीं рд╣ो। рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХे рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоें рдЕрдиुрдХूрд▓ рд╕ूрдЪрдиा рдХे рдЕрднाрд╡ рдоें рди рддो рдХोрдИ рдиिрд╡ेрд╢рдХрд░्рддा рдЖрдХрд░्рд╖िрдд рд╣ोрдЧा рдФрд░ рди рдХोрдИ рджрдХ्рд╖ рдПрд╡ं рдХाрд░्рдпрдХुрд╢рд▓ рдХрд░्рдордЪाрд░ी।

4. рдЙрдд्рддोрд▓рди (рд╢рдХ्рддि) рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиा (Provide Leverage)- рдиिрдпोрдЬрди рдЙрдкрдХ्рд░рдо рдХो рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдХी рдШрдб़ी рдоें рдмैंрдХों рд╕े рдЛрдг рд▓ेрдиे рдХी рд╢рдХ्рддि рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддा рд╣ै рдЬिрд╕рд╕े рдХाрд░्рдпрд╢ीрд▓ рдкूँрдЬी рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдХी рдкूрд░्рддि рдХी рдЬा рд╕рдХे। рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХो рджेрд░-рд╕рдмेрд░ рдХाрд░्рдпрд╢ीрд▓ рдкूँрдЬी рдХी рд╕рдорд╕्рдпा рдЭेрд▓рдиी рдкрдб़рддी рд╣ै। рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХे рджैрдиिрдХ рд╕ंрдЪाрд▓рди рд╣ेрддु рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рдкूँрдЬी рдХो рдХाрд░्рдпрд╢ीрд▓ рдкूँрдЬी рдХрд╣рддे рд╣ैं।

5. рдордиोрд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдк्рд░рднाрд╡ (Psychological Impact)- рд╕ाрдЭेрджाрд░ рдПрдХ рд╕ाрде рдХाрдо рдХрд░рддे рд╣ैं рддाрдХि рд╡े рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдпं рдиिрдпोрдЬрди рддैрдпाрд░ рдХрд░ рд╕рдХें, рд╕ंрд╢ोрдзिрдд рдХрд░ рд╕рдХें рдПрд╡ं рдЙрд╕рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рд▓ा рд╕рдХें। рдиिрдпोрдЬрди рдЙрди्рд╣ें рдпोрдЬрдиा рдХो рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХрддा рдоें рдмрджрд▓рдиे рдХे рд▓िрдП рд╡рдЪрдирдмрдж्рдз рдХрд░рддा рд╣ै। рдЗрд╕рд╕े рд╕ाрдЭेрджाрд░ों рдХे рдмीрдЪ рдоिрд▓-рдЬुрд▓рдХрд░ рдХाрдо рдХрд░рдиे рдХी рднाрд╡рдиा рдЬाрдЧृрдд рд╣ोрддी рд╣ै। рд╕ंрдпुрдХ्рдд рдиिрдпोрдЬрди рдХे рдкрд░िрдгाрдорд╕्рд╡рд░ूрдк рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рд╕ंрдЪाрд▓рди рдХा рд╕िрд░рджрд░्рдж рдШрдЯрдиा рд╣ै। рдпрд╣ рд╕ाрдоाрди्рдп рдордиोрд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рддрде्рдп рд╣ै।

6. рд╡्рдпूрд╣-рд░рдЪрдиा рдХा рдкुрдирд░्рдоूрд▓्рдпांрдХрди (Re-evaluation of the Strategy)- рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдиिрдпोрдЬрди рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдЙрдж्рдпрдоी рдХो рд╕рдордп-рд╕рдордп рдкрд░ рд╡्рдпूрд╣-рд░рдЪрдиा рдХा рдоूрд▓्рдпांрдХрди рдЕрдерд╡ा рдкुрдирд░्рдоूрд▓्рдпांрдХрди рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдмाрдз्рдп рдХрд░рддा рд╣ै। рдЙрдж्рдпрдоी рдХो рдЗрд╕ рдЬрдЯिрд▓ рдк्рд░рд╢्рди рдХा рдЙрдд्рддрд░ рджेрдиा рд╣ोрдЧा-рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें, рд╣рдо рд▓ोрдЧ рдХिрд╕ рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдоें рд╣ैं ? рдЪूँрдХि рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХी рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпाँ рдмрджрд▓рддी рд░рд╣рддी рд╣ैं рдЕрддः рдЙрдж्рдпрдоी рдХो рд╕рдордп-рд╕рдордп рдкрд░ рдк्рд░рд╢्рди рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП рдПрд╡ं рдЙрдд्рддрд░ рднी рджेрдиा рдЪाрд╣िрдП। рдпे рдЙрдд्рддрд░ рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХे рд╕рдлрд▓ рд╕ंрдЪाрд▓рди рдоें рд╕рд╣ाрдпрдХ рд╕िрдж्рдз рд╣ोрддे рд╣ैं।

рдПреж рд╕्рдЯेрдиिрдпрд░ рдХे рд╢рдм्рджों рдоें, “рдЙрдж्рдпрдоी рдЕрдкрдиे рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХा рднрд╡िрд╖्рдп рд╕ृрдЬिрдд/рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░рддे рд╣ैं рддрдеा рдЕрд╕рдлрд▓рддा рдХी рд╕ंрднाрд╡рдиा рдХो рдиिрдо्рдирддрдо рдХрд░рддे рд╣ैं।”

рдк्рд░рд╢्рди 12.
рдЙрдд्рдкाрдж рдЪुрдиाрд╡ рдХो рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рддрдд्рдд्рд╡ों рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХрд░ें।
рдЙрдд्рддрд░:
рдЙрдд्рдкाрдж рдХा рдЪुрдиाрд╡ рдХрд░рддे рд╕рдордп рдПрдХ рдЙрдж्рдпрдоी рдХो рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рддрдд्рдд्рд╡ों рдХो рдз्рдпाрди рдоें рд░рдЦрдиा рдЪाрд╣िрдП-
1. рддрдХрдиीрдХी рдЬ्рдЮाрди (Technical Knowledge)- рдЙрдж्рдпрдоी рдоें рддрдХрдиीрдХी рдЬ्рдЮाрди рдЙрдд्рдкाрдж рдХे рдЪुрдиाрд╡ рдоें рдХिрд╕ी рд╡िрд╢ेрд╖ рддрдХрдиीрдХी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд╕рд╣ाрдпрдХ рд╣ोрддा рд╣ै। рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░, рдпрджि рдЙрдж्рдпрдоी рдЙрдд्рдкाрджрди рдПрд╡ं рд╡िрдкрдгрди рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдкрд░्рдпाрдк्рдд рдЕрдиुрднрд╡ рд░рдЦрддा рд╣ै рддो рдпрд╣ рднी рдЙрдд्рдкाрдж-рдЪुрдиाрд╡ рдоें рдЙрд╕े рд╕рд╣ाрдпрдХ рд╣ोрдЧा।

2. рдмाрдЬाрд░ рдХी рдЙрдкрд▓рдм्рдзрддा (Availability of Market)- рдмाрдЬाрд░ рдХी рдЙрдкрд▓рдм्рдзрддा рднी рдЙрдд्рдкाрдж рдЪुрдиाрд╡ рдоें рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рднूрдоिрдХा рдиिрднाрддी рд╣ै। рдПрдХ рд╡ृрд╣рдд рдмाрдЬाрд░ рдЙрдд्рдкाрдж рдХी рдЕрдзिрдХ рдоाँрдЧ рд╕ृрдЬिрдд рдХрд░рддा рд╣ै, рд╕ाрде рд╣ी рдЬोрдЦिрдо рдХी рдоाрдд्рд░ा рдХो рднी рдХрдо рдХрд░рддा рд╣ै। рдЙрдж्рдпрдоी рдХो рдмाрдЬाрд░ рдХी рд╕рд╣ी рдЬाрдирдХाрд░ी рд╣ोрдиी рдЪाрд╣िрдП рдЬैрд╕े–рдХैрд╕े рдПрд╡ं рдХрд╣ाँ рдмिрдХ्рд░ी рд╣ोрдЧी। рд╣ाрд▓ाँрдХि, рдЫोрдЯी рдЗрдХाрдЗрдпों рдХे рд▓िрдП рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рдмाрдЬाрд░ рдЙрдкрдпुрдХ्рдд рд╣ोрддे рд╣ैं। рдХिрди्рддु рдмाрдж рдоें рдмाрдЬाрд░ рдХे рд╡िрд╕्рддाрд░ीрдХрд░рдг рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ोрддी рд╣ै।

3. рд╡िрдд्рддीрдп рд╕ृрджृрдв़рддा (Financial Strength)- рдХिрд╕ी рдЙрдд्рдкाрдж рдХी рдЙрдд्рдкाрджрди рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдоें рдмрдб़ी рдоाрдд्рд░ा рдоें рдкूँрдЬी рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ोрддी рд╣ै, рдЬैрд╕े-рдЖрджि рдк्рд░ाрд░ूрдк рд╡िрдХाрд╕ (Prototype Development), рд╢ोрдз рдПрд╡ं рд╡िрдХाрд╕, рдХाрд░्рдпрд╢ीрд▓ рдкूँрдЬी рддрдеा рдЕрдзिрдХाрд░ рд╢ुрд▓्рдХ рдЖрджि рдХे рднुрдЧрддाрди рдкрд░ рд╡्рдпрдп। рдЙрдж्рдпрдоी рдХो, рдпрд╣ рддрдп рдХрд░ рд▓ेрдиा рдЪाрд╣िрдП рдХि рд╡рд╣ рдХिрд╕ рд╣рдж рддрдХ рдЗрди рд╡्рдпрдпों рдХा рд╡рд╣рди рдХрд░ рд╕рдХेрдЧा рддрдеा рдЗрд╕рдоें рддрд░рд▓рддा рдХाрдпрдо рд░рдЦ рд╕рдХेрдЧा।

4. рдк्рд░рддिрд╕्рдкрд░्рдзा рдХी рд╕्рдеिрддि (Position of Competition)- рдЙрдд्рдкाрдж-рдЪुрдиाрд╡ рдмाрдЬाрд░ рдоें рд╡िрдж्рдпрдоाрди рдк्рд░рддिрд╕्рдкрд░्рдзा рдХी рд╕्рдеिрддि рдкрд░ рднी рдиिрд░्рднрд░ рдХрд░рддा рд╣ै। рдк्рд░рддिрдпोрдЧिрдпों рдХे рдЙрдд्рдкाрджрди рдХी рдмाрдЬाрд░ рдоें рд╡्рдпाрдк्рдд рд╕्рдеिрддि рднी рдЙрдд्рдкाрдж-рдЪुрдиाрд╡ рдХो рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░рддी рд╣ै।

5. рдЙрдд्рдкाрдж рдХी рдк्рд░ाрдердоिрдХрддा (Priority of Products)- рдХुрдЫ рдЦाрд╕ рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рдоें рдЙрдд्рдкाрдж рдк्рд░ाрдердоिрдХ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдЙрдж्рдпोрдЧों рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рдЖрддे рд╣ैं рдФрд░ рдХुрдЫ рд▓рдШु рдкैрдоाрдиे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें। рдЗрди рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рдк्рд░рддिрд╕्рдкрд░्рдзा рдХी рд╕्рдеिрддि рд╕ाрдоाрди्рдп рдЙрдд्рдкाрджों рдХे рдмाрдЬाрд░ рдХी рддुрд▓рдиा рдоें рдХрдо рд╣ोрддी рд╣ै। рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░, рдХुрдЫ рдЙрдд्рдкाрдж рдРрд╕े рд╣ोрддे рд╣ैं рдЬिрдирдХा рдХ्рд░рдп рд╕рд░рдХाрд░ рдж्рд╡ाрд░ा рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рд▓рдШु-рдкैрдоाрдиे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рд╕े рд╣ी рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░, рдЬो рдЙрдд्рдкाрдж рдЗрди рд╢्рд░ेрдгिрдпों рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рдЖрддे рд╣ैं рдЙрдирдХा рдЪुрдиाрд╡ рдХिрдпा рдЬाрдиा рдЕрдзिрдХ рдЙрдкрдпुрдХ्рдд рдПрд╡ं рдЬोрдЦिрдо рдоुрдХ्рдд рд╣ोрддा рд╣ै।

6. рдоौрд╕рдоी рд╕्рдеाрдпिрдд्рд╡ (Seasonal Stability)- рдРрд╕े рдЙрдд्рдкाрдж рдЬिрдирдХी рдоाँрдЧ рдкूрд░े рд╡рд░्рд╖ рд╣ोрддी рд░рд╣рддी рд╣ै рдЙрдирдХा рдмाрдЬाрд░ рд╡ैрд╕े рдЙрдд्рдкाрдж рдХी рддुрд▓рдиा рдоें рд╕्рдеिрд░ рд╣ोрддा рд╣ै рдЬिрдирдХी рдоाँрдЧ рдоौрд╕рдоी (рд╕ाрдордпिрдХ) рд╣ोрддी рд╣ै। рдПрдХ рдЙрдд्рдкाрдж рдХी рдоौрд╕рдоी рдЖрд▓ोрдЪрдиीрдпрддा рдЙрдд्рдкाрдж рдХे рдЪुрдиाрд╡ рдкрд░ рдЕрдиुрдХूрд▓ рдк्рд░рднाрд╡ рдбाрд▓рддी рд╣ै। рд╕ाрде рд╣ी рд╕ाрде рдЙрдд्рдкाрдж рдХी рдмिрдХ्рд░ी рдЕрд╕ाрдоाрди्рдп рдЙрддाрд░-рдЪрдв़ाрд╡ рд╕े рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдирд╣ीं рд╣ोрдиी рдЪाрд╣िрдП। рдПрдХ рдЙрдж्рдпрдоी рдХो рд╡ैрд╕े рдЙрдд्рдкाрджों рдХा рдЪुрдиाрд╡ рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП рдЬिрдирдХी рдмाрдЬाрд░ рдоें рдиिрд░рди्рддрд░ рдоाँрдЧ рд╣ो।

7.рдЖрдпाрдд рдкрд░ рдк्рд░рддिрдмрди्рдз (Restriction on Imports)- рдЖрдпाрдд рдкрд░ рдк्рд░рддिрдмрди्рдз рдХा рд▓рдЧाрдпा рдЬाрдиा рдЙрдж्рдпрдоिрдпों рдХे рд╣िрдд рдоें рд╣ोрддा рд╣ै। рджूрд╕рд░े рд╢рдм्рджों рдоें рдЙрдж्рдпрдоिрдпों рдХो рд╡ैрд╕े рдЙрдд्рдкाрджों рдХा рдЪुрдиाрд╡ рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП рдЬिрдирдХी рд╡ैрдХрд▓्рдкिрдХ рд╡рд╕्рддुрдУं рдкрд░ рдЖрдпाрдд рдк्рд░рддिрдмрди्рдз рд╣ो।

8. рдХрдЪ्рдЪी рд╕ाрдордЧ्рд░ी рдХी рдЖрдкूрд░्рддि (Supply of Raw Materials)- рдХिрд╕ी рдЙрдд्рдкाрдж рдХे рдиिрд░рди्рддрд░ рдЙрдд्рдкाрджрди рдХे рд▓िрдП рдкрд░्рдпाрдк्рдд рд╕ाрдордЧ्рд░ी рдХी рдЖрдкूрд░्рддि рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ोрддी рд╣ै। рдЕрддः рдХिрд╕ी рдЙрдд्рдкाрдж рдХा рдЪुрдиाрд╡ рдХрд░рддे рд╕рдордп рдЙрдж्рдпрдоी рдХो рдЕрд╢्рд╡рд╕्рдд рд╣ो рд▓ेрдиा рдЪाрд╣िрдП рдХि рд╕ाрдордЧ्рд░ी рдХी рдкрд░्рдпाрдк्рдд рдЖрдкूрд░्рддि рд╡рд░्рд╖ рднрд░ рд╣ोрддी рд░рд╣ेрдЧी। рдпрджि рдкूрд░े рд╡рд░्рд╖ рд╕ाрдордЧ्рд░ी рдХी рдЖрдкूрд░्рддि рдирд╣ीं рд╣ोрдЧी рддो рдЙрдж्рдпрдоी рдХो рдЙрдд्рдкाрджрди рдХे рдиिрд░рди्рддрд░ рд╕ंрдЪाрд▓рди рдХे рд▓िрдП рдЕрдзिрдХ рдоाрдд्рд░ा рдоें рд╕ाрдордЧ्рд░ी рдХा рд╕्рдеाрдпी рд╕्рдЯॉрдХ рдмрдиाрдпे рд░рдЦрдиा рд╣ोрдЧा, рдкрд░िрдгाрдорддः рдХोрд╖ рдХी рднी рдЕрдзिрдХ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ोрдЧी рд╕ाрде рд╣ी рдХोрд╖ рднी рдЕрд╡рд░ोрдзिрдд рд░рд╣ेрдЧा।

9. рдк्рд░ेрд░рдг рдПрд╡ं рдЖрд░्рдеिрдХ рд╕рд╣ाрдпрддा рдХी рдЙрдкрд▓рдм्рдзрддा (Availability of Incentive and Subsidy)- рд╕ाрдоाрди्рдпрддрдпा рд╕рд░рдХाрд░ рдЖрдпाрдд-рд╡िрдХрд▓्рдк рдПрд╡ं рдЕрддि рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╡рд╕्рддुрдУं рдХे рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоें рдЙрдд्рдкाрджрдХ рдХो рдХुрдЫ рд╡िрд╢ेрд╖ рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рд╕ुрд╡िрдзाрдПँ рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддी рд╣ैं рдЬैрд╕े-рдк्рд░ेрд░рдгाрдПँ, рд░िрдпाрдпрдд, рдХрд░-рдоुрдХ्рддि, рдХрд░ рдоें рдЫूрдЯ рдЖрджि। рд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХрддः рдЙрдж्рдпрдоी рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдЙрдд्рдкाрдж рдХा рдЪुрдиाрд╡ рдХрд░ेрдЧा рдХ्рдпोंрдХि рдРрд╕े рдЙрдд्рдкाрджों рдХे рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоें рдоाँрдЧ рдПрд╡ं рд▓ाрдн рдХी рдиिрд╢्рдЪिрддрддा рд╣ोрдЧी, рд╕ाрде рд╣ी рдЬोрдЦिрдо рдХी рдоाрдд्рд░ा рднी рдХрдо рд╣ोрдЧी ।

10. рд╕рд╣ाрдпрдХ рдЙрдд्рдкाрдж (Ancillary Products)- рдпрджि рдЙрдд्рдкाрдж рдоूрд▓ рдЙрдж्рдпोрдЧ (Parent Industry) рдХे рд▓िрдП рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдЕрд╡рдпрд╡ рдХे рд░ूрдк рдоें рд╣ै рддो рдРрд╕े рдЙрдд्рдкाрдж рдХी рдоाँрдЧ рд╕ुрдиिрд╢्рдЪिрдд рд╣ोрдЧी рдФрд░ рдЙрдж्рдпрдоी рдРрд╕े рдЙрдд्рдкाрджों рдХा рдиि:рд╕ंрдХोрдЪ рдЪुрдиाрд╡ рдХрд░ेंрдЧे।

11. рд╕्рдеाрди рд╕рдо्рдмрди्рдзी рд▓ाрдн (Locational Advantages)- рдХुрдЫ рдРрд╕े рдЙрдд्рдкाрдж рд╣ोрддे рд╣ैं рдЬिрдирдХा рдЙрдд्рдкाрджрди рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╡िрд╢ेрд╖ рдоें рд╣ी рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै рдЬैрд╕े-рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рд╡्рдпाрдкाрд░ рдХ्рд╖ेрдд्рд░, рдиिрд░्рдпाрдд рд╕ंрд╡рд░्рдж्рдзрди рдХ्рд╖ेрдд्рд░, рд╡िрд╢ेрд╖ рдиिрд░्рдпाрдд рд╕ंрд╡рд░्рдж्рдзрди рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдЖрджि। рдЗрди рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рд╕рд░рдХाрд░ рдж्рд╡ाрд░ा рдЙрдж्рдпрдоिрдпों рдХो рд╡िрд╢ेрд╖ рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рд╕ुрд╡िрдзाрдПँ рдк्рд░рджाрди рдХी рдЬाрддी рд╣ैं рдЬैрд╕े-рдХрд░ рд░िрдпाрдпрдд, рдЖрд░्рдеिрдХ рд╕рд╣ाрдпрддा рдЖрджि। рдЕрддः рдЙрдд्рдкाрджрди рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╕े рдЗрди рдЙрдд्рдкाрджों рдХा рдЪुрдиाрд╡ рдЙрдж्рдпрдоिрдпों рдХे рд▓िрдП рд▓ाрднрдк्рд░рдж рд╣ोрдЧा। рдмрдЧрд▓ рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рдмрдб़े рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдмाрдЬाрд░ рдХा рд╣ोрдиा рднी рдЙрдд्рдкाрдж рдХे рдЪुрдиाрд╡ рдкрд░ рдЕрдиुрдХूрд▓ рдк्рд░рднाрд╡ рдбाрд▓рддा рд╣ै।

12.рдЕрдиुрдЬ्рдЮा рдк्рд░рдгाрд▓ी (Licensing System)- рдФрдж्рдпोрдЧिрдХ рдиीрддि рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, рд╕рд░рдХाрд░ рд╕рдордп-рд╕рдордп рдкрд░ рдЕрдиुрдЬ्рдЮा рдиीрддि рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХрд░рддी рд╣ै। рдХुрдЫ рдЦाрд╕ рдЙрдд्рдкाрджों рдХे рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоें рдЙрдж्рдпрдоी рдХो рд╕рд░рдХाрд░ рд╕े рдЕрдиुрдЬ्рдЮा рдкрдд्рд░ рд▓ेрдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ोрддा рд╣ै। рдпрджि рдЕрдиुрдЬ्рдЮा рдк्рд░рдгाрд▓ी рдХिрд╕ी рдЦाрд╕ рдЙрдд्рдкाрдж рдХे рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоें рдЕрдзिрдХ рдХрдаोрд░ рд╣ै рддो рдРрд╕े рдЙрдд्рдкाрджों рдХा рдЪुрдиाрд╡ рдХрд░рдиा рдЙрдж्рдпрдоिрдпों рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рдЬрдЯिрд▓ рдХाрд░्рдп рд╣ोрдЧा। рдЕрд░्рдеाрдд्, рдЕрдиुрдЬ्рдЮा рдк्рд░рдгाрд▓ी рднी рдЙрдд्рдкाрдж рдХे рдЪुрдиाрд╡ рдХो рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░рддी рд╣ै।

13. рд╕рд░рдХाрд░ी рдиीрддि (Government Policy)- рдХिрд╕ी рдЙрдд्рдкाрдж рдХा рдЪुрдиाрд╡ рдХрд░рддे рд╕рдордп рд╕рд░рдХाрд░ी рдиीрддि рдХा рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ोрддा рд╣ै। рдпрджि рдЙрдд्рдкाрдж рдХे рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоें рд╕рд░рдХाрд░ी рдиीрддि рдЕрдиुрдХूрд▓ рд╣ै рддो рдЙрдж्рдпрдоी рдХो рд╡ैрд╕े рдЙрдд्рдкाрджों рдХा рдЪुрдиाрд╡ рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП। рдпрджि рдХोрдИ рдЙрдд्рдкाрдж рд╕рдоाрдЬ рдХे рд╣िрдд рдоें рдирд╣ीं рд╣ै рддो рд╡ैрд╕ी рд╕्рдеिрддि рдоें рдЙрдж्рдпрдоी рдХो рд╕рд░рдХाрд░ी рдиीрддि рдХा рд▓ाрдн рдирд╣ीं рдоिрд▓ рд╕рдХेрдЧा।

рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдпрд╣ рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдХि рдПрдХ рдЙрдж्рдпрдоी рдХो рдХिрд╕ी рдЙрдд्рдкाрдж рдХा рдЪुрдиाрд╡ рдХрд░рддे рд╕рдордп рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рдмाрддों рдХो рдз्рдпाрди рдоें рдЕрд╡рд╢्рдп рд░рдЦрдиा рдЪाрд╣िрдП। рдпрджि рдЧрд▓рдд рдЙрдд्рдкाрдж рдХा рдЪुрдиाрд╡ рдХрд░ рд▓िрдпा рдЬाрддा рд╣ै рддो рдпрд╣ рдЙрдж्рдпрдоी рдХे рд▓िрдП рднрд╡िрд╖्рдп рдоें рд╕рдмрд╕े рдмрдб़ा рд╕िрд░рджрд░्рдж рдХा рдХाрд░рдг рдмрди рдЬाрдпेрдЧा। рдЕрдд: рдЙрдд्рдкाрдж рдХा рдЪुрдиाрд╡ рдХрд░рддे рд╕рдордп рдЙрд╕े рдХाрдлी рд╕ाрд╡рдзाрдиी рдмрд░рддрдиी рдЪाрд╣िрдП।

рдк्рд░рд╢्рди 13.
рд╕्рдеिрд░ рдкूँрдЬी рдХे рд╕्рд░ोрддों рдХा рд╡рд░्рдгрди рдХрд░ें।
рдЙрдд्рддрд░:
рд╕्рдеिрд░ рдкूँрдЬी рдХे рд╡िрднिрди्рди рд╕्рд░ोрдд рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╣ैं-
1. рд╕рдорддा рдЕंрд╢ (Equity Shares)- рд╕рдорддा рдЕंрд╢рдзाрд░ी рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХे рдоाрд▓िрдХ рд╣ोрддे рд╣ैं рддрдеा рдЙрдирдХे рд▓рдЧाрдпी рдЬाрддी рд╣ै рддрдеा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╢ेрд╖ рдкूँрдЬी рдмाрдЬाрд░ рдоें рдЕंрд╢ों рдХे рдиिрд░्рдЧрдорди рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рдХी рдЬाрддी рд╣ै। рд╕рдорддा рдЕंрд╢рдзाрд░ी рд╣ी рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХे рдЬोрдЦिрдо рдХा рд╡рд╣рди рдХрд░рддे рд╣ैं। рдХрдо्рдкрдиी рдХी рд╡िрдд्рддीрдп рд╕ंрд░рдЪрдиा рд╕рдорддा рдЕंрд╢ рдкूँрдЬी рд╕े рд╣ी рд╕рд╢рдХ्рдд рд╣ोрддी рд╣ै рд╕рдорддा рдЕंрд╢рдзाрд░िрдпों рдХे рджाрдпिрдд्рд╡ рд╕ीрдоिрдд рд╣ोрддे рд╣ैं рддрдеा рдЙрди्рд╣ें рд╡ोрдЯ рджेрдиे рдХा рднी рдЕрдзिрдХाрд░ рд╣ोрддा рд╣ै। рд╡े рдЕрдзिрдХाрд░ рдоें рдмोрдирд╕ рдЕंрд╢ों рдХा рдиिрд░्рдЧрдорди рдХрд░ рдХрдо्рдкрдиी рдкрд░ рдиिрдпंрдд्рд░рдг рдХाрдпрдо рд░рдЦ рд╕рдХрддे рд╣ैं। рд╕рдорддा рдкूँрдЬी рд╕्рдеिрд░ рдкूँрдЬी рд╣ोрддी рд╣ै рддрдеा рдХрдо्рдкрдиी рдХे рд╕рдоाрдкрди рдХे рдкूрд░्рд╡ рдЗрдирдХा рднुрдЧрддाрди рдирд╣ीं рдХрд░рдиा рд╣ोрддा рд╣ै। рдЗрдирдХे рд▓ाрднांрд╢ рдХा рднुрдЧрддाрди рднी рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп (Obligatory) рдирд╣ीं рд╣ोрддा рд╣ै।

2. рдкूрд░्рд╡ाрдзिрдХाрд░ рдЕंрд╢ (Preference Shares)- рдкूрд░्рд╡ाрдзिрдХाрд░ рдЕंрд╢ рд╡े рдЕंрд╢ рд╣ोрддे рд╣ैं рдЬिрдирдХा рдкूँрдЬी рдХी рд╡ाрдкрд╕ी рдПрд╡ं рд▓ाрднांрд╢ рдкрд░ рдкूрд░्рд╡ाрдзिрдХाрд░ рд╣ोрддा рд╣ै। рд╡ैрд╕े рдиिрд╡ेрд╢рдХ рдЬो рдЕрдкрдиे рд╡िрдиिрдпोрдЧ рдкрд░ рд╕ीрдоिрдд рдк्рд░рдд्рдпाрдп рдХी рдЪाрд╣рдд рд░рдЦрддे рд╣ैं рд╡े рдкूрд░्рд╡ाрдзिрдХाрд░ рдЕंрд╢ рдХ्рд░рдп рдХрд░рддे рд╣ैं। рдкूрд░्рд╡ाрдзिрдХाрд░ рдЕंрд╢ рдкूँрдЬी рдоें рд╕рдорддा рдЕंрд╢ рдкूँрдЬी рдПрд╡ं рдЛрдгрдЧрдд рдкूँрдЬी рдХी рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдУं рдХा рдоिрд╢्рд░рдг рд╣ोрддा рд╣ै। рдкूрд░्рд╡ाрдзिрдХाрд░ рдЕंрд╢рдзाрд░ी рд╕рдорддा рдЕंрд╢рдзाрд░िрдпों рдХी рд╣ी рддрд░рд╣ рд▓ाрднांрд╢ рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рддे рд╣ैं। рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рд╡े рдЛрдгрджाрддा рдХी рддрд░рд╣ рд╣ोрддे рд╣ैं рдХ्рдпोंрдХि рдЙрдирдХे рд▓ाрднांрд╢ рдХी рд░ाрд╢ि рдкूрд░्рд╡ рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рд╣ोрддी рд╣ै।

рд╕рдорддा рдЕंрд╢рдзाрд░िрдпों рдХा рд▓ाрднांрд╢ рдкूрд░्рд╡ рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рд╣ोрддा рд╣ै рдкूрд░्рд╡ाрдзिрдХाрд░ рдЕंрд╢ рд╕ंрд╕्рдеा рдХे рд▓िрдП рд╕्рдеाрдпी рджाрдпिрдд्рд╡ рдирд╣ीं рд╣ोрддा рдХ्рдпोंрдХि рд▓ाрднांрд╢ рдХा рднुрдЧрддाрди рдЙрди्рд╣ें рддрднी рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै рдЬрдм рд╕ंрд╕्рдеा рдоें рд▓ाрдн рд╣ोрддा рд╣ै। рдПрдХ рдХрдо्рдкрдиी рдЕрдкрдиी рдкूँрдЬी рд╕ंрд░рдЪрдиा рдоें рд▓ोрдЪрдиीрдпрддा рд▓ाрдиे рдХे рд▓िрдП рд╢ोрдзрдиीрдп рдкूрд░्рд╡ाрдзिрдХाрд░ рдЕंрд╢ों рдХा рдиिрд░्рдЧрдорди рдХрд░ рд╕рдХрддी рд╣ै рдЬिрдирдХा рд╢ोрдзрди рд▓ाрдн рд╣ोрдиे рдХी рд╕्рдеिрддि рдоें рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдЕंрд╢ рднाрд░рдд рдоें рдЕрдзिрдХ рдк्рд░рдЪрд▓िрдд рдирд╣ीं рд╣ैं рдХिрди्рддु рд╕ंрдЪрдпी рдкрд░िрд╡рд░्рддрдирд╢ीрд▓ рдкूрд░्рд╡ाрдзिрдХाрд░ рдЕंрд╢ों рдХा рдиिрд░्рдЧрдорди рдХрд░ рдЗрд╕рдХा рдк्рд░рдЪрд▓рди рдмрдв़ाрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै।

3.рдЛрдг рдкрдд्рд░(Debentures)- рдЛрдг рдкрдд्рд░ рдЬрдирддा рдоें рджीрд░्рдШрдХाрд▓ीрди рдЛрдг рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХा рдЕрди्рдп рд╡िрдХрд▓्рдк рд╣ै। рдЛрдг рдкрдд्рд░ рд╕ाрдоाрди्рдпрддः рдкूрд░्рдгрддрдпा рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рдПрд╡ं рдПрдХ рд╕्рдеिрд░ рдм्рдпाрдЬ рджрд░ рд╕े рдЖрдп рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рд╣ोрддे рд╣ैं। рдпे рдХрдо рдЬोрдЦिрдо рдХे рд╣ोрддे рд╣ैं рддрдеा рдЛрдг рдкрдд्рд░рдзाрд░िрдпों рдХो рд╕рддрдд् рдк्рд░рдд्рдпाрдп рджेрддे рд╣ैं। рдЛрдг рдкрдд्рд░ рдиिрд░्рдЧрдд рд╣ोрдиे рд╕े рдЕंрд╢рдзाрд░ी рдХрдо्рдкрдиी рдкрд░ рдиिрдпंрдд्рд░рдг рдХाрдпрдо рд░рдЦ рд╕рдХрддे рд╣ैं рддрдеा рдЕрдзिрдХ рдзрди рдЕрд░्рдЬिрдд рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдЛрдг рдкрдд्рд░ рдмुрд░े рджिрдиों рдоें рдХрдо्рдкрдиी рдкрд░ рд╡िрдд्рддीрдп рдмोрдЭ рдмрдв़ा рджेрддे рд╣ैं рд╕ाрде рд╣ी рджिрд╡ाрд▓िрдпा рдШोрд╖िрдд рд╣ोрдиे рдХी рднी рд╕ंрднाрд╡рдиा рдмрдв़ाрддे рд╣ैं। рд╡िрдЧрдд рд╡рд░्рд╖ों рдоें рд╡िрднिрди्рди рднाрд░рддीрдп рдХрдо्рдкрдиिрдпों рдиे рдкрд░िрд╡рд░्рддрдирд╢ीрд▓ рдЛрдг рдкрдд्рд░ рдПрд╡ं рдЖрд╢िрдХ рдкрд░िрд╡рд░्рддрдирд╢ीрд▓ рдЛрдг рдкрдд्рд░ рдиिрд░्рдЧрдоिрдд рдХिрдП рд╣ैं рддाрдХि рдЙрди्рд╣ें рд╕рдорддा рдЕंрд╢ों рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХे।

4. рдоिрдпाрдж рдЛрдг (Term Loan)- рдпे рд╡ैрд╕े рдЛрдг рд╣ोрддे рд╣ैं рдЬो рдмैंрдХों рддрдеा рд╡िрдд्рддीрдп рд╕ंрд╕्рдеाрдУं рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рдХिрдпे рдЬाрддे рд╣ैं рддрдеा рд╡िрдд्рдд рдХे рдоुрдЦ्рдп рд╕्рд░ोрдд рд╣ोрддे рд╣ैं। рдоिрдпाрдж рдЛрдг рд╕ाрдоाрди्рдпрддрдпा 10 рд╡рд░्рд╖ рдпा рдЕрдзिрдХ рд╡рд░्рд╖ों рдХी рдЕрд╡рдзि рдХे рд╣ोрддे рд╣ैं рддрдеा рдЙрди рдкрд░ рдм्рдпाрдЬ рджрд░ рдиिрд╢्рдЪिрдд рд╣ोрддी рд╣ै। рдЛрдгрджाрддा рд╕ंрд╕्рдеाрдПँ рдкाрд░्рд╢्рд╡ рдоुрдж्рд░ा рдкрд░ рдЕрдзिрдХ рдмрд▓ рджेрддी рд╣ैं рдЬो рдХि рдк्рд░рд╡рд░्рддрдХों рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै рддрдеा рд╢ेрд╖ рднुрдЧрддाрди рдХो рдЧрд░्рднाрд╡рдзि (Gestation Period) рддрдХ рд▓ंрдмिрдд рдХрд░рдиे рдХी рд╕्рд╡ीрдХृрддि рджेрддी рд╣ैं। рдоिрдпाрдж рдЛрдг рд╕्рдеिрд░ рдПрд╡ं рдХाрд░्рдпрд╢ीрд▓ рдкूँрдЬी рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдХी рдкूрд░्рддि рд╣ेрддु рд▓िрдП рдЬाрддे рд╣ैं। рджीрд░्рдШрдХाрд▓ीрди рдЛрдг рд╕рдорддा рдкрд░ рд╡्рдпाрдкाрд░ рдоें рд╕рд╣ाрдпрдХ рд╣ोрддे рд╣ैं рддрдеा рдЕंрд╢рдзाрд░िрдпों рдХे рд╣ाрде рдоें рдиिрдпंрдд्рд░рдг рд░рд╣рдиे рдХी рд╕्рдеिрддि рд╕ृрдЬिрдд рдХрд░рддे рд╣ैं।

5. рд░ोрдХी рдЧрдпी рдЖрдп (Retained Earnings)- рдЖрдп (рд▓ाрдн) рдХा рд╡рд╣ рднाрдЧ рдЬो рдЕंрд╢рдзाрд░िрдпों рдХे рдмीрдЪ рдирд╣ीं рдмाँрдЯा рдЬाрддा рд╣ै рдФрд░ рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдоें рдЕрд╡िрддрд░िрдд рд░ूрдк рдоें рд░рдЦा рдЬाрддा рд╣ै, рдЙрд╕े рд░ोрдХी рдЧрдпी рдЖрдп рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдЗрд╕ рд░ाрд╢ि рдХा рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХे рд╡िрд╕्рддाрд░ рдоें рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рд╡рд╕्рддुрддः рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдкूँрдЬी рдХी рд▓ाрдЧрдд рд╢ूрди्рдп рд╣ोрддी рд╣ै рд╕ाрде рд╣ी рдХिрд╕ी рджाрдпिрдд्рд╡ рдХा рд╕ृрдЬрди рднी рдирд╣ीं рд╣ोрддा рд╣ै।

6. рдкूँрдЬी рд╕рд╣ाрдпрддा (Capital Subsidy)- рдкिрдЫрдб़े рдЗрд▓ाрдХों рдоें рдЙрдж्рдпрдоिрдпों рдХो рдк्рд░ोрдд्рд╕ाрд╣िрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдХेрди्рдж्рд░ीрдп рд╕рд░рдХाрд░ рдкूँрдЬी рд╕рд╣ाрдпрддा рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХрд░рддी рд╣ै। рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдХुрдЫ рд░ाрдЬ्рдп рд╕рд░рдХाрд░ें рднी рдиिрд░्рджेрд╢िрдд рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рдЙрдж्рдпोрдЧ рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рд╡िрдХाрд╕ рдЛрдг рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХрд░рддी рд╣ैं।

рдк्рд░рд╢्рди 14.
рдХाрд░्рдпрд╢ीрд▓ рдкूँрдЬी рд╕े рдЖрдк рдХ्рдпा рд╕рдордЭрддे рд╣ैं ? рдЗрд╕рдХे рд╡िрднिрди्рди рдк्рд░рдХाрд░ рдХा рд╡рд░्рдгрди рдХрд░ें।
рдЙрдд्рддрд░:
рдиिрдд्рдп-рдк्рд░рддिрджिрди рдХी рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддाрдУं рдХी рдкूрд░्рддि рд╣ेрддु рдЬिрд╕ рдкूँрдЬी рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ोрддी рд╣ै, рдЙрд╕े рдХाрд░्рдпрд╢ीрд▓ рдкूँрдЬी рдХрд╣рддे рд╣ैं।

рд╢ुрдмिрди рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, “рдХाрд░्рдпрд╢ीрд▓ рдкूँрдЬी рд╡рд╣ рд░ाрд╢ि рд╣ै рдЬो рдЙрдкрдХ्рд░рдо рдХो рд╕ंрдЪाрд▓िрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ोрддी рд╣ै।”

рд╕рдХрд▓ рдХाрд░्рдпрд╢ीрд▓ рдкूँрдЬी рдЪाрд▓ू рд╕рдо्рдкрдд्рддिाрдпों рдоें рдХुрд▓ рд╡िрдиिрдпोрдЧ рдХो рдк्рд░рджрд░्рд╢िрдд рдХрд░рддी рд╣ै рдЬिрд╕े рд▓ेрдЦांрдХрди рд╡рд░्рд╖ рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рд░ोрдХрдб़ рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░, рдЪाрд▓ू рджाрдпिрдд्рд╡ों рдХे рдКрдкрд░ рдЪाрд▓ू рд╕рдо्рдкрдд्рддिрдпों рдХे рдЖрдзिрдХ्рдп рдХो рдХाрд░्рдпрд╢ीрд▓ рдкूँрдЬी рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдЪाрд▓ू рд╕рдо्рдкрдд्рддिрдпों рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рд╣ाрде рдоें рд░ोрдХрдб़, рдмैंрдХ рдоें рд░ोрдХрдб़, рджेрдирджाрд░, рдк्рд░ाрдк्рдп рдмिрд▓, рд╕्рдЯॉрдХ, рдЕрд▓्рдкрдХाрд▓ीрди рдЕрдЧ्рд░िрдо рдХी рд░ाрд╢ि, рдкूрд░्рд╡рд╡рдд् рд╡्рдпрдп рдЗрдд्рдпाрджि рдЖрддे рд╣ैं। рджूрд╕рд░ी рдУрд░ рдЪाрд▓ू рджाрдпिрдд्рд╡ рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд-рд▓ेрдирджाрд░, рджेрдп рдмिрд▓, рдЕрджрдд्рдд рд╡्рдпрдп, рдмैंрдХ рдЕрдзिрд╡िрдХрд░्рд╖, рдЕрд▓्рдкрдХाрд▓ीрди рдЛрдг, рджेрдп рд▓ाрднांрд╢, рдЖрдпрдХрд░ рдХे рд▓िрдП рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рдЖрджि рд╢ाрдоिрд▓ рдХिрдпे рдЬाрддे рд╣ैं।

рдХाрд░्рдпрд╢ीрд▓ рдкूँрдЬी рдХी рдкрд░्рдпाрдк्рдд рд░ाрд╢ि рдЙрдкрдХ्рд░рдо рдХी рддрд░рд▓рддा рдХे рд▓िрдП рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ोрддी рд╣ै। рд╕ाрде рд╣ी рдпрд╣ рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХे рд╕рдлрд▓ рд╕ंрдЪाрд▓рди рдХे рд▓िрдП рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ोрддी рд╣ै। рдпрд╣ाँ рддрд░рд▓рддा рдХा рдЕрднिрдк्рд░ाрдп рдпрд╣ рд╣ै рдХि рд╕ंрд╕्рдеा рдХे рдкाрд╕ рдЗрддрдиी рддрд░рд▓ рд╕рдо्рдкрдд्рддि рд╣ोрдиी рдЪाрд╣िрдП рдЬिрд╕рд╕े рдЪाрд▓ू рджाрдпिрдд्рд╡ों рдХा рд╕рдордп рдкрд░ рднुрдЧрддाрди рд╣ो рд╕рдХे। рдпрд╣ рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХे рдЦ्рдпाрддि рдиिрд░्рдоाрдг рдоें рд╕рд╣ाрдпрдХ рд╣ोрддी рд╣ै। рдХाрд░्рдпрд╢ीрд▓ рдкूँрдЬी рдХी рдкрд░्рдпाрдк्рддрддा рд╕ंрд╕्рдеा рдХे. рд╕рддрдд् рд╕ंрдЪाрд▓рди рдПрд╡ं рд╕्рдеाрдкिрдд рдХ्рд╖рдорддा рдХे рдк्рд░рдпोрдЧ рдХो рд╕рдлрд▓ рдмрдиाрддी рд╣ै। рдЕрдкрд░्рдпाрдк्рдд рдХाрд░्рдпрд╢ीрд▓ рдкूँрдЬी рд╣ोрдиे рдкрд░ рд╕ंрд╕्рдеा рдХे рд╕ंрдЪाрд▓рди рдкрд░ рдк्рд░рддिрдХूрд▓ рдк्рд░рднाрд╡ рдкрдб़ рд╕рдХрддा рд╣ै।

рдХाрд░्рдпрд╢ीрд▓ рдкूँрдЬी рдХे рдк्рд░рдХाрд░
(Types of Working Capital)
рдХाрд░्рдпрд╢ीрд▓ рдкूँрдЬी рд╡िрднाрдЬिрдд рдХी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै-
Bihar Board 12th Entrepreneurship Important Questions Long Answer Type Part 2, 2

1. рд╕्рдеाрдпी рдХाрд░्рдпрд╢ीрд▓рддा рдкूँрдЬी (Permanent Working Capital)- рд╕्рдеाрдпी рдХाрд░्рдпрд╢ीрд▓ рдкूँрдЬी рд╡िрдиिрдпोрдЧ рдХी рд╡рд╣ рдиिрдо्рдирддрдо рд░ाрд╢ि рд╣ै рдЬिрд╕рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдоें рд╕्рдеाрдпी рд╕ुрд╡िрдзाрдУं рдХे рдк्рд░рдпोрдЧ рд╣ेрддु рдПрд╡ं рдЪाрд▓ू рд╕рдо्рдкрдд्рддिрдпों рдХे рд╕ंрдЪाрд░ рд╣ेрддु рд╣ोрддी рд╣ै। рдЗрд╕ рдкूँрдЬी рдХो рд╣ी рд╕्рдеाрдпी рдХाрд░्рдпрд╢ीрд▓ рдкूँрдЬी рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдпрд╣ рджो рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рд╣ोрддी рд╣ै-

(i) рдиिрдпрдоिрдд рдХाрд░्рдпрд╢ीрд▓ рдкूँрдЬी (Regular Working Capital)- рдиिрдпрдоिрдд рдХाрд░्рдпрд╢ीрд▓ рдкूँрдЬी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рдХाрд░्рдпрд╢ीрд▓ рдкूँрдЬी рдХी рд╡рд╣ рдиिрдо्рдирддрдо рд░ाрд╢ि рд╣ै рдЬो рдЪाрд▓ू рд╕рдо्рдкрдд्рддि рдЬैрд╕े-рд░ोрдХрдб़ рд╕े рд╕्рдЯॉрдХ, рд╕्рдЯॉрдХ рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдп рдПрд╡ं рдк्рд░ाрдк्рдп рд╕े рд░ोрдХрдб़ рдПрд╡ं рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рд╕ंрдЪाрд░ рдХे рд▓िрдП рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ोрддी рд╣ै।

(ii) рд╕ंрдЪिрдд рдХाрд░्рдпрд╢ीрд▓ рдкूँрдЬी (Reserve Working Capital)- рд╕ंрдЪिрдд рдХाрд░्рдпрд╢ीрд▓ рдкूँрдЬी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рдХाрд░्рдпрд╢ीрд▓ рдкूँрдЬी рдкрд░ рдЖрдзिрдХ्рдп рд╣ै рдЬिрд╕рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рднाрд╡ी рд╕ंрднाрд╡्рдпों рдЬैрд╕े-рдХीрдордд рдоें рд╡ृрдж्рдзि, рдоंрджी рдЖрджि рдХे рд▓िрдП рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै।

2. рдкрд░िрд╡рд░्рддрдирд╢ीрд▓ рдХाрд░्рдпрд╢ीрд▓ рдкूँрдЬी (Variable Working Capital)- рдкрд░िрд╡рд░्рддрдирд╢ीрд▓ рдХाрд░्рдпрд╢ीрд▓ рдкूँрдЬी рд╡рд╣ рд╣ै рдЬो рд╡िрднिрди्рди рд╕рдордпों рдкрд░ рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рд╕рдо्рдкрдд्рддिрдпों рдХे рд▓िрдП рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ोрддी рд╣ै। рдкрд░िрд╡рд░्рддрдирд╢ीрд▓ рдХाрд░्рдпрд╢ीрд▓ рдкूँрдЬी рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдЕрд▓्рдкрдХाрд▓ рдоें рд╣ोрддी рд╣ै। рдпрд╣ рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдоें рд╕्рдеाрдпी рд░ूрдк рд╕े рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рдирд╣ीं рд╣ो рд╕рдХрддी рд╣ै। рдпрд╣ рджो рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рд╣ोрддी рд╣ै-

  • рдоौрд╕рдоी рдХाрд░्рдпрд╢ीрд▓ рдкूँрдЬी (Seasonal Working Capital)- рдоौрд╕рдоी рдХाрд░्рдпрд╢ीрд▓ рдкूँрдЬी рд╡рд╣ рд╣ै рдЬो рдоौрд╕рдоी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддाрдУं рдХी рдкूрд░्рддि рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рд╣ोрддी рд╣ै।
  • рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рдХाрд░्рдпрд╢ीрд▓ рдкूँрдЬी (Special Working Capital)- рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рдХाрд░्рдпрд╢ीрд▓ рдкूँрдЬी рд╡рд╣ рд╣ै рдЬो рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддाрдУं рдХी рдкूрд░्рддि рд╣ेрддु рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рд╣ोрддी рд╣ै।
Previous Post Next Post