Bihar Board 12th Home Science Important Questions Long Answer Type Part 2

Bihar Board 12th Home Science Important Questions Long Answer Type Part 2

рдк्рд░рд╢्рди 1.
рдЧрд░्рднाрд╡рд╕्рдеा рдоें рдЖрд╣ाрд░ рдХे рдорд╣рдд्рд╡ рдХी рд╡िрд╡ेрдЪрдиा рдХрд░ें।
рдЙрдд्рддрд░:
рдк्рд░ाрдЪीрдирдХाрд▓ рд╕े рд╣ी рдЧрд░्рднाрд╡рд╕्рдеा рдХे рджौрд░ाрди рд╕्рдд्рд░िрдпों рдХो рджिрдП рдЬाрдиेрд╡ाрд▓े рднोрдЬрди рдХे рд╡िрд╖рдп рдоें рдЦाрд╕ рдз्рдпाрди рджिрдпा рдЬाрддा рд░рд╣ा рд╣ै। рдЙрд╕ рд╕рдордп рдпрд╣ рдоाрди्рдпрддा рдеी рдХि рдЧрд░्рднрд╡рддी рдоें рд╕्рдд्рд░ी рдЬो рдХुрдЫ рднी рдЦाрддी рдкीрддी рд╣ै рдЙрд╕рдХा рд╕ीрдзा рдк्рд░рднाрд╡ рдЧрд░्рднрд╕्рдеिрдд рд╢िрд╢ु рдкрд░ рдкрдб़рддा рд╣ै। рдлрд▓рддः рд╡िрднिрди्рди рд╕рдоाрдЬों рдоें рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рдХे рджृрдв़ рдиिрдпрдо рдмрди рдЧрдП рдХि рдЧрд░्рднрд╡рддी рд╕्рдд्рд░ी рдХो рдХ्рдпा рдЦाрдиा рдЪाрд╣िрдП।

рдЧрд░्рднाрд╡рд╕्рдеा рдоें рд╕्рдд्рд░ी рдХा рд╡рдЬрди 7 рд╕े 10 рдХिрд▓ोрдЧ्рд░ाрдо рддрдХ рдмрдв़ рдЬाрддा рд╣ै। рдЬрди्рдо рдХे рд╕рдордп рдмрдЪ्рдЪे рдоें рдХाрдлी рдоाрдд्рд░ा рдоें рд▓ोрд╣ा, рдк्рд░ोрдЯीрди, рд╡िрдЯाрдоिрди рд╕ी рддрдеा рджूрд╕рд░े рд╡िрдЯाрдоिрди рд╣ोрддे рд╣ैं। рдпрд╣ рд╕рднी рдЙрд╕े рдоाँ рдХे рд╢рд░ीрд░ рд╕े рдпा рдЕंрдЧों рд╕े рдоिрд▓рддे рд╣ैं। рдЗрд╕рд▓िрдП рдЧрд░्рднाрд╡рд╕्рдеा рдоें рдХрдордЬोрд░ рдЦुрд░ाрдХ рдоिрд▓рдиा рдПрдХ рдРрд╕ा рдЦрддрд░ा рд╣ै рдЬिрд╕рд╕े рдХрдИ рдмाрд░ рдЬрди्рдо рджेрддे рд╡рдХ्рдд рдоाँ рдХी рдоृрдд्рдпु рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै рдЕрдерд╡ा рдЬрди्рдо рд╕े рдкрд╣рд▓े рд╕ाрд▓ рдоें рд╣ी рдмрдЪ्рдЪे рдХी рдоौрдд рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै। рдПрдХ рд╕рд░्рд╡ेрдХ्рд╖рдг рд╕े рдкрддा рдЪрд▓ा рдХि рдпрджि рдЧрд░्рднрд╡рддी рд╕्рдд्рд░ी рдХो рдкौрд╖्рдЯिрдХ рднोрдЬрди рджिрдпा рдЬाрдП рддो рдЙрд╕े рдк्рд░рд╕рд╡ рдХे рд╕рдордп рдЕрдзिрдХ рдХрд╖्рдЯ рдирд╣ीं рд╣ोрддा рддрдеा рдЙрд╕рдХा рдмрдЪ्рдЪा рд╕рджैрд╡ рд╕्рд╡рд╕्рде рдПрд╡ं рд╣рд╖्рдЯ-рдкुрд╖्рдЯ рд░рд╣рддा рд╣ै।

рдкौрд╖्рдЯिрдХ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддाрдПँ (Nutritional Requirement) :
(i) рдКрд░्рдЬा (Energy)- рдЧрд░्рднрдХाрд▓ рдХे рдк्рд░рдердо рддीрди рдоाрд╕ рдоें рдЕрдзिрдХ рдХैрд▓ोрд░ीрдЬ рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдирд╣ीं рд╣ै рдХिрди्рддु рдж्рд╡िрддीрдп рдФрд░ рддृрддीрдп рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рд▓рдЧрднрдЧ 300 рдХैрд▓ोрд░ीрдЬ рд╕ाрдоाрди्рдп рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рд▓ेрдиा рдЬрд░ूрд░ी рд╣ै। рдкрд░ंрддु рдПрдХ рдоोрдЯी рд╕्рдд्рд░ी рдХा рдпрджि рдЧрд░्рднाрд╡рд╕्рдеा рдоें рд╡рдЬрди рдмрдв़рддा рд╣ै рддो рдЙрд╕े рдХрдо рдХैрд▓ोрд░ीрдЬ рд▓ेрдиा рд╣ी рдЙрдЪिрдд рд╣ै।

(ii) рдк्рд░ोрдЯीрди (Protein)- рдк्рд░ोрдЯीрди рд╕े рд╢рд░ीрд░ рдХी рд╕ूрдХ्рд╖्рдорддрдо рдЗрдХाрдИ-рдХोрд╢िрдХा рдХी рд░рдЪрдиा рд╣ोрддी рд╣ै рдФрд░ рдХोрд╢िрдХाрдУं рд╕े рд╢िрд╢ु рдХा рд╢рд░ीрд░ рдмрдирддा рд╣ै рдФрд░ рдмрдв़рддा рд╣ै। рдЪрддुрд░्рде рдоाрд╕ рдХे рдмाрдж рдк्рд░ोрдЯीрди рдЕрдд्рдпрди्рдд рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ैं рд╕ाрдзाрд░рдг рд╕्рдд्рд░ी рдХे рднोрдЬрди рд╕े рдЧрд░्рднрд╡рддी рдХे рднोрдЬрди рдоें 1 рдЧ्рд░ाрдо рдЙрдд्рддрдо рд╢्рд░ेрдгी рдХा рдк्рд░ोрдЯीрди рдЕрдзिрдХ рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП। рдЕрди्рддिрдо рдЫ: рдорд╣ीрдиे рдоें рд▓рдЧрднрдЧ 850 рдЧ्рд░ाреж рдк्рд░ोрдЯीрди рдХा рднрдг्рдбाрд░рдг рд╣ोрддा рд╣ै। рдЗрд╕рдоें рд╕े рдЖрдзा рдмрдЪ्рдЪे рдХे рд╢рд░ीрд░ рдХी рд╡ृрдж्рдзि рдФрд░ рд╢ेрд╖ рдоाрддा рдХे рдмрдв़рддे рд╣ुрдП рддрди्рддुрдУं рдХे рд▓िрдП рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै।

рдЕрддः рдк्рд░ोрдЯीрдирдпुрдХ्рдд рдкрджाрд░्рде рдЬैрд╕े рджूрдз, рдкрдиीрд░, рдЕрдг्рдбा, рдоांрд╕, рдордЫрд▓ी, рджाрд▓ें, рд╕ोрдпाрдмीрди, рдоेрд╡े рдЖрджि рдХी рдоाрдд्рд░ा рдмрдв़ाрдиी рдЪाрд╣िрдП।

(iii) рдЦрдиिрдЬ рд▓рд╡рдг (Mineral Salts)- рд▓рд╡рдг рд╢рд░ीрд░ рдХी рдоांрд╕рдкेрд╢िрдпों рдХे рдЙрдЪिрдд рд╕ंрдЧрдарди рдФрд░ рд╢рд░ीрд░ рдХी рдХ्рд░िрдпाрдУं рдХो рдиिрдпрдоिрдд рд░рдЦрдиे рдХे рд▓िрдП рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ैं। рдЧрд░्рднाрд╡рд╕्рдеा рдоें рдХैрд▓्рд╢िрдпрдо, рд▓ोрд╣ा рдЖрджि рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдЕрдзिрдХ рд╣ोрдиे рдХे рдХाрд░рдг рд╣ी рдЙрдирдХे рдкोрд╖рдг рдоें рдЬрд░ूрд░рдд рдмрдв़ рдЬाрддी рд╣ै।

(iv) рдХैрд▓्рд╢िрдпрдо (Calcium)- рдХैрд▓्рд╢िрдпрдо рдХा рднोрдЬрди рдоें рдкाрдпा рдЬाрдиा рдЬрд░ूрд░ी рд╣ैं рд╣рдб्рдбिрдпों рдХे рдиिрд░्рдоाрдг рдПрд╡ं рд╡ृрдж्рдзि рдХे рд▓िрдП рдХैрд▓्рд╢िрдпрдо рдФрд░ рдлॉрд╕्рдлोрд░рд╕ рдХी рдЕрдд्рдпрди्рдд рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ै। рдЬрди्рдо рдХे рд╕рдордп рдмрдЪ्рдЪे рдХे рд╢рд░ीрд░ рдоें рд▓рдЧрднрдЧ 22 рдЧ्рд░ा. рдХैрд▓्рд╢िрдпрдо рд╣ोрддा рд╣ै рдЬिрд╕рдХा рдЕрдзिрдХांрд╢ рднाрдЧ рдЙрд╕े рдЖрдЦिрд░ी рдХे рдПрдХ рдорд╣ीрдиे рдоें рдоिрд▓рддा рд╣ै। рдпрджि рд╕्рдд्рд░ी рдХे рдЖрд╣ाрд░ рдоें рдЕрдкрдиी рдФрд░ рдн्рд░ूрдг рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддाрдУं рдХी рдкूрд░्рддि рдХे рд▓िрдП рдкूрд░्рдг рдХैрд▓्рд╢िрдпрдо рди рд╣ो рддो рдоाрддा рдХे рдЕрдкрдиे рд╢рд░ीрд░ рдХे рдХैрд▓्рд╢िрдпрдо рдХा рдЕрдкрд╣рд░рдг рд╣ोрддा рд╣ै। рдпрджि рдЧрд░्рднाрд╡рд╕्рдеा рд╕े рдкूрд░्рд╡ рд╣ी рд╕्рдд्рд░ी рдЕрдкोрд╖рдг (Under Nutrition) рд╕े рдкीрдб़िрдд рд╣ो рддो рдЧрд░्рднाрд╡рд╕्рдеा рдоें рдЙрд╕рдХे рднोрдЬрди рдоें рдк्рд░ोрдЯीрди рдФрд░ рдХैрд▓्рд╢िрдпрдо рдЖрджि рд╕ाрдоाрди्рдп рдоाрдд्рд░ा рд╕े рдЕрдзिрдХ рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП। рдЧрд░्рднрд╡рддी рдХो 1.3 рд╕े 1.5 рдЧ्рд░ाрдо рдк्рд░рддिрджिрди рдХैрд▓्рд╢िрдпрдо рдХी рдЬрд░ूрд░рдд рд╣ोрддी рд╣ै।

(v) рдлॉрд╕्рдлोрд░рд╕ (Phosphorous)- рдлाрд╕्рдлोрд░рд╕ рдХा рдЙрдкрднोрдЧ рдХैрд▓्рд╢िрдпрдо рдХे рд╕ाрде рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдпрд╣ рдЧрд░्рднाрд╡рд╕्рдеा рдоें рдн्рд░ूрдг рдХे рд╢рд░ीрд░ рдХी рд╡ृрдж्рдзि рдХे рд▓िрдП рдЕрддि рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै। рдЗрд╕рдХी рд╕рд╣ाрдпрддा рд╕े рдЕंрд╕्рдеिрдпों рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рд╣ोрддा рд╣ै। рдлॉрд╕्рдлोрд░рд╕ рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдЖрд╣ाрд░ рдоें рдкрд░्рдпाрдк्рдд рдХैрд▓्рд╢िрдпрдо рд╣ोрдиे рдкрд░ рд╕्рд╡рддः рдкूрд░्рдг рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рдпрд╣ рдмрд╣ुрдзा рдЙрди्рд╣ीं рдЦाрдж्рдп рдкрджाрд░्рдеों рдоें рдкाрдпा рдЬाрддा рд╣ै рдЬिрдирдоें рдХैрд▓्рд╢िрдпрдо рдПрдПрдП рдЕाрд░ा рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдХैрд▓्рдкिрдПрдПрдП рдФрд░ рдлॉрд╕्рдлोрд░рд╕ рдХे рд╕ुрдкिрдХ-рдР-рд╢ुрдЯिрдХ рд╕ुрдд्рд░рдкрдРрдкрдП рдХे рд▓िрдП рдЖрд╣ाрд░ рдоें рд╡िрдЯाрдоिрди рдбी рдХा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рдоाрдд्рд░ा рдоें рд╣ोрдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै।

(vi) рд▓ोрд╣ा (Iron)- рдЧрд░्рднрдХाрд▓ рдоें рд╕्рдд्рд░ी рдХो рд▓ोрд╣े рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ोрддी рд╣ै। рдЗрд╕рдХी рдХрдоी рд╕े рд░рдХ्рдд рдоें рд╣ीрдоोрдЧ्рд▓ोрдмिрди рдХी рдХрдоी рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै। рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рдЧрд░्рднाрд╡рд╕्рдеा рдоें рдЧрд░्рднрд╡рддी рдорд╣िрд▓ा рдХो 700-1000 рдоि. рдЧ्рд░ा. рд▓ोрд╣े рдХो рд╢ोрд╖िрдд рдХрд░рдиा рдЬрд░ूрд░ी рд╣ै। рдЧрд░्рднाрд╡рд╕्рдеा рдоें рдоाрддा рдХे рд░рдХ्рдд рдоें рд╡ृрдж्рдзि рд╣ोрддी рд╣ै рддрдеा рд╢िрд╢ु рдХा рд░рдХ्рдд рдмрдирддा рд╣ै рдЬिрд╕рдХे рд▓िрдП рдЧрд░्рднрд╡рддी рдХो рдк्рд░рддिрджिрди рдЕрдзिрдХ рд▓ोрд╣े рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ै।

(vii) рдЖрдпोрдбीрди (Iodine)-рдЧрд░्рднाрд╡рд╕्рдеा рдоें рдЖрдпोрдбीрди рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рднी рд╕ाрдзाрд░рдг рдЕрд╡рд╕्рдеा рд╕े рдмрдв़ рдЬाрддी рд╣ै। рднोрдЬрди рдоें рдЖрдпोрдбीрди рдХी рдХрдоी рд╣ोрдиे рд╕े рдоाँ рдФрд░ рд╢िрд╢ु рджोрдиों рдХो рдЧрд▓рдЧрдг्рдб, рдШेрдШा, (Goiter) рд░ोрдЧ рд╣ोрдиे рдХी рд╕ंрднाрд╡рдиा рд░рд╣рддी рд╣ै। рдЧрд░्рднрдХाрд▓ीрди рд╕्рдеिрддि рдоें рдЕрдмрдЯ рдЧ्рд░ंрдеि (Thyroid Gland) рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рдХ्рд░िрдпाрд╢ीрд▓ рд╣ोрддी рд╣ै। рдЖрдпोрдбीрди рдХी рдХрдоी рд╣ोрдиे рдкрд░ рдЧ्рд░ंрдеि рдеाрдЗрд░ाрдХ्рд╕िрди рдиाрдордХ рдЕрди्рдд:рд╕्рд░ाрд╡ (Hormone) рдиिрд░्рдоिрдд рдХрд░рдиे рдХा рдХाрд░्рдп рднी рд╕рдо्рдкрди्рди рдХрд░рдиे рд▓рдЧрддी рд╣ै рдЬिрд╕рдХे рдлрд▓рд╕्рд╡рд░ूрдк рдЗрд╕рдХी рд╡ृрдж्рдзि рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै। рдЖрдпोрдбीрди рд╢рд░ीрд░ рдоें рдЧ्рд░ंрдеिрдпों (Glands) рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд╣ाрд░рдоोрди्рд╕ рдЙрдд्рдкрди्рди рдХрд░рдиे рдоें рд╕рд╣ाрдпрддा рдХрд░рддा рд╣ै। рдЕрдд: рд╣рд░ी рдкрдд्рддेрджाрд░ рд╕рдм्рдЬिрдпाँ, рдЕрдиाрдЬ рддрдеा рд╕ाрдоूрд╣िрдХ рд╡рдирд╕्рдкрддि рдРрд╕े рд╣ी рдЦाрдж्рдп-рдкрджाрд░्рде рд╣ैं рдЬिрди्рд╣ें рдЕрдкрдиे рдЖрд╣ाрд░ рдоें рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рдХрд░рдиे рд╕े рдЖрдпोрдбीрди рдХी рдоाрдд्рд░ा рд╕рд░рд▓рддा рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ो рд╕рдХрддी рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 2.
рдЖрд╣ाрд░ рдЖрдпोрдЬрди рдХे рд╕िрдж्рдзाрди्рдд рдЙрджाрд╣рд░рдг рд╕рд╣िрдд рд╕рдордЭाрдЗрдпे। рдПрдХ рдХिрд╢ोрд░ी рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рджिрди рдХी рднोрдЬрди рддाрд▓िрдХा рдмрдиाрдЗрдП।
рдЙрдд्рддрд░:
рдЖрд╣ाрд░ рдЖрдпोрдЬрди рдХे рд╕िрдж्рдзाрди्рдд :
(i) рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХी рдЖрд░्рдеिрдХ рд╕्рдеिрддि рдХो рдз्рдпाрди рдоें рд░рдЦрдиा (Economic Status of the Family)- рдЙрдЪिрдд рдЖрд╣ाрд░ рдЖрдпोрдЬрди рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдкाрд░िрд╡ाрд░ि рдЖрд░्рдеिрдХ рд╕्рдеिрддि рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╢्рд░ेрд╖्рда рдЖрд╣ाрд░ рдЙрдкрд▓рдм्рдз рдХрд░ाрдпा рдЬाрдиा рд╕рдо्рднрд╡ рд╣ै। рдЕрддः рдЕрд╣ाрд░ рдЖрдпोрдЬрди рдХрд░рдиे рд╕े рдкूрд░्рд╡ рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХी рдЖрд░्рдеिрдХ рд╕्рдеिрддि рдХो рднी рдз्рдпाрди рдоें рд░рдЦा рдЬाрддा рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рдХрдо рдЦрд░्рдЪ рдоें рднी рд╡े рд╕рднी рдкौрд╖्рдЯिрдХ рддрдд्рд╡ рдк्рд░ाрдк्рдд рдХिрдП рдЬा рд╕рдХрддे рд╣ैं рдЬो рдХि рдорд╣ँрдЧे рдЦाрдж्рдп рдкрджाрд░्рдеों рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддे рд╣ैं, рдЬैрд╕े рдЕंрдбे рд╕े рдк्рд░ोрдЯीрди рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддा рд╣ै। рдЗрд╕рдХी рддुрд▓рдиा рдоें рд╕ोрдпाрдмीрди рд╕े рднी рдЙрдд्рддрдо рд╢्рд░ेрдгी рдХा рдк्рд░ोрдЯीрди рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддा рд╣ै। рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рд╕े рдорд╣ंрдЧे рдордЫрд▓ी рдХे рддेрд▓ рдХी рддुрд▓рдиा рдоें рдоौрд╕рдоी рдлрд▓ (рдЬैрд╕े-рдкрдкीрддा, рдЖрдо) рдпा рд╕рдм्рдЬी (рдЬैрд╕े-рдЧाрдЬрд░) рд╡िрдЯाрдоिрди A рдХे рдЕрдЪ्рдЫे рдФрд░ рд╕рд╕्рддे рд╕्рд░ोрдд рд╣ैं।

(ii) рд╕рдордп рддрдеा рд╢्рд░рдо рдХी рдоिрддрд╡्рдпрдпिрддा рдХा рдз्рдпाрди рд░рдЦрдиा (Saving Time and Labour)- рдЖрд╣ाрд░ рдЖрдпोрдЬрди рдХрд░рддे рд╕рдордп рдЗрд╕ рдмाрдд рдХा рднी рдз्рдпाрди рд░рдЦा рдЬाрддा рд╣ै рдХि рд╕рдордп рдФрд░ рд╢्рд░рдо рджोрдиों рд╣ी рд╡्рдпрд░्рде рди рдЬाрдП рдФрд░ рд╕рд╣ी рд╕рдордп рдкрд░ рдкौрд╖्рдЯिрдХ рднोрдЬрди рднी рддैрдпाрд░ рдоिрд▓े, рдЬैрд╕े рд╕ुрдмрд╣ рдХा рдиाрд╢्рддा-рдПрдХ рдкрд░िрд╡ाрд░ рдЬिрд╕рдоें рдкрддि-рдкрдд्рдиी рдХो рдСрдлिрд╕ рдЬाрдиा рд╣ो рддрдеा рдмрдЪ्рдЪों рдХो рд╕्рдХूрд▓ рдЬाрдиा рд╣ो рддो рдРрд╕े рдоें рдЬрд▓्рджी-рдЬрд▓्рджी рдиाрд╢्рддा рднी рдмрдиेрдЧा рдФрд░ рджोрдкрд╣рд░ рдХा рд▓ंрдЪ рднी рдкैрдХ рд╣ोрдЧा। рдРрд╕ी рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рдЗрд╕ рдмाрдд рдХा рдз्рдпाрди рд░рдЦрдиा рдЪाрд╣िрдпे рдХि рдЬो рднी рдЖрд╣ाрд░ рдЖрдпोрдЬिрдд рдХिрдпा рдЬाрдП рд╡рд╣ рдЬрд▓्рджी рдмрдиे рддрдеा рдЙрд╕े рдСрдлिрд╕ рдПрд╡ं рд╕्рдХूрд▓ рд▓े рдЬाрдиे рдоें рдХрдаिрдиाрдИ рди рд╣ो। рд╕рдордп рддрдеा рд╢्рд░рдо рдХी рдмрдЪрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдЕрдиेрдХ рдЙрдкрдХрд░рдгों рдЬैрд╕े рдк्рд░ेрд╢рд░ рдХूрдХрд░, рдоिрдХ्рд╕рд░, рдЧ्рд░ाрдЗंрдбрд░, рдл्рд░िрдЬ рдЗрдд्рдпाрджि рдХा рднी рдЗрд╕्рддेрдоाрд▓ рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। .

(iii) рдЙрдд्рд╕рд╡ों рдХा рдз्рдпाрди рд░рдЦрдиा (Celebration)- рдЖрд╣ाрд░ рдЖрдпोрдЬрди рдХрд░рддे рд╕рдордп рд╡िрднिрди्рди рдЙрдд्рд╕рд╡ों рдХा рднी рдз्рдпाрди рд░рдЦрдиा рдЪाрд╣िрдП। рдЗрд╕рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдпрджि рдХोрдИ рдЬрди्рдорджिрди рдкाрд░्рдЯी рд╣ो рдпा рдХोрдИ рдкрд░्рд╡ рд╡ рдд्рдпौрд╣ाрд░ рд╣ो рддो рдЙрд╕рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╣ी рдЖрд╣ाрд░ рдХा рдЖрдпोрдЬрди рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП।

(iv) рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рддрдеा рдзाрд░्рдоिрдХ рдоाрди्рдпрддाрдУं рдХा рдз्рдпाрди рд░рдЦрдиा (Social & Religious Sanction)- рдХिрд╕ी рд╡िрд╢ेрд╖ рдЕрд╡рд╕рд░ рдкрд░ рдЖрд╣ाрд░ рдЖрдпोрдЬिрдд рдХрд░рддे рд╕рдордп рдЗрд╕ рдмाрдд рдХा рднी рдз्рдпाрди рд░рдЦрдиा рдЪाрд╣िрдП рдХि рдЬिрд╕ рд╡्рдпрдХ्рддि рдХे рд▓िрдП рдЖрд╣ाрд░-рдиिрдпोрдЬрди рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХा рд╣ै рдЙрд╕рдХी рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рддрдеा рдзाрд░्рдоिрдХ рдоाрди्рдпрддाрдПँ рдХ्рдпा рд╣ै, рдЬैрд╕े рдХुрдЫ рд╡्рдпрдХ्рддि рдк्рдпाрдЬ рдирд╣ीं рдЦाрддे, рдХुрдЫ рд▓рд╣рд╕ुрди рдирд╣ीं рдЦाрддे, рдХुрдЫ рдЕंрдбा рдоांрд╕, рдордЫрд▓ी рдЗрдд्рдпाрджि рдирд╣ीं рдЦाрддे।

(v) рдЖрд╣ाрд░ рдкрдХाрддे рд╕рдордп рдкौрд╖्рдЯिрдХ рддрдд्рд╡ों рдХो рдирд╖्рдЯ рди рд╣ोрдиे рджेрдиा (Protecting the Nutrients While Cooking)- рдЖрд╣ाрд░ рдЖрдпोрдЬрди рдХрд░рддे рд╕рдордп рдЖрд╣ाрд░ рдмрдиाрдиे рдХी рд╡िрдзि рдХी рдУрд░ рднी рд╡िрд╢ेрд╖ рдз्рдпाрди рд░рдЦрдиा рдЪाрд╣िрдП। рдЖрдпोрдЬрди рдЖрд╣ाрд░ рдРрд╕ी рд╡िрдзि рд╕े рдмрдиाрдпा рдЬाрдиा рдЪाрд╣िрдП рдЬिрд╕рд╕े рдЖрд╣ाрд░ рдХे рдкौрд╖्рдЯिрдХ рддрдд्рд╡ рдХрдо-рд╕े-рдХрдо рдирд╖्рдЯ рд╣ो рдФрд░ рд╡рд╣ рдкाрдЪрдирд╢ीрд▓ рд╣ो।

(vi) рдЖрд╣ाрд░ рдж्рд╡ाрд░ा рдХ्рд╖ुрдзा рд╕ंрддुрд╖्рдЯि рд╣ो (Providing Satisfy)- рдЖрд╣ाрд░ рдЖрдпोрдЬрди рдХрд░рддे рд╕рдордп : рдЗрд╕ рдмाрдд рдХा рднी рдз्рдпाрди рд░рдЦрдиा рдЪाрд╣िрдП рдХि рдЬो рднी рдХुрдЫ рдЦाрдПँ рдЙрд╕рд╕े рдкेрдЯ рднрд░рдиे рдХी рд╕ंрддुрд╖्рдЯि рд╣ो। рдЙрджाрд╣рд░рдг рдХे рд▓िрдП рдпрджि рд╢рд░ीрд░ рдХो рдХाрд░्рдмोрдЬ рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ो рддो рдЯॉрдлी рдЦाрдИ рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै рдкрд░ рдЯॉрдлी рдЦाрдиे рд╕े рдкेрдЯ рднрд░рдиे рдХी рд╕ंрддुрд╖्рдЯि рдирд╣ीं рд╣ोрддी। рдЗрд╕рдХी рддुрд▓рдиा рдоें рдпрджि рдЖрд▓ू (рдЙрдмाрд▓рдХрд░, рднूрдирдХрд░ рдЕрдерд╡ा рдЪाрдЯ рдмрдиाрдХрд░) рдЦाрдпा рдЬाрдП рддो рдХाрд░्рдмोрдЬ рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рднी рдкूрд░ी рд╣ोрддी рд╣ै рдФрд░ рдкेрдЯ рднी рднрд░рддा рд╣ै।

рдПрдХ рдХिрд╢ोрд░ी рдХे рд▓िрдП рджिрди рдХी рднोрдЬрди рддाрд▓िрдХा
1. рджूрдз – 1 рдХрдк
2. рднрд░ा рд╣ुрдЖ рдкрд░ाрдаा – 2
3. рдЯрдоाрдЯрд░ рдЪрдЯрдиी – 2 рдЪрдо्рдордЪ
4. рдЯिрдлिрди рд╕ेрдм рдЕрдерд╡ा рд╕ंрддрд░ा
5. рджोрд╣рдкрд░ рдХा рд╕ांрднрд░ – 1 рдХрдЯोрд░ी
6. рднोрдЬрди рдЙрдмрд▓े рдЪाрд╡рд▓ – 1 рдк्рд▓ेрдЯ
7. рдоेрдеी рдЖрд▓ू – 1/4 рдХрдЯोрд░ी
Bihar Board 12th Home Science Important Questions Long Answer Type Part 2, 1

рдк्рд░рд╢्рди 3.
рдХिрд╢ोрд░ाрд╡рд╕्рдеा рдоें рдЖрд╣ाрд░ рдЖрдпोрдЬрди рдХрд░рддे рд╕рдордп рдХिрди-рдХिрди рдмाрддों рдХा рдз्рдпाрди рд░рдЦрдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै ?
рдЙрдд्рддрд░:
рдХिрд╢ोрд░ाрд╡рд╕्рдеा рддीрд╡्рд░ рдЧрддि рд╕े рд╡ृрдж्рдзि рддрдеा рд╡िрдХाрд╕ рдХी рдЕрд╡рд╕्рдеा рд╣ै। 13 рд╕े 18 рд╡рд░्рд╖ рдХे рдмाрд▓рдХ рдХो рдХिрд╢ोрд░ рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдЖрдпु рдоें рд╢ाрд░ीрд░िрдХ, рдоाрдирд╕िрдХ рддрдеा рднाрд╡ाрдиाрдд्рдордХ рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рд╣ोрддे рд╣ैं। рдХंрдХाрд▓ рддंрдд्рд░ рддрдеा рдкेрд╢ीрдп рддंрдд्рд░ рдХी рд╡ृрдж्рдзि рддрдеा рд╡िрдХाрд╕ рд╣ोрддा рд╣ै, рдпौрди рдЕंрдЧ рдкрд░िрдкрдХ्рд╡ рд╣ोрддे рд╣ैं। рд╢ाрд░ीрд░िрдХ рд╕ंрд░рдЪрдиा рдоें рддीрд╡्рд░ рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХे рдХाрд░рдг рдпрд╣ рдЕрд╡рд╕्рдеा рд╢ाрд░ीрд░िрдХ рдПрд╡ं рд╕ंрд╡ेрдЧाрдд्рдордХ рджрдмाрд╡ рдХी рдЕрд╡рдзि рд╣ोрддी рд╣ै। рд╡ृрдж्рдзि рдХो рдк्рд░ोрдд्рд╕ाрд╣िрдд рддрдеा рдмрдв़ाрдиे рдоें рдЖрд╣ाрд░ рдПрдХ рдЬрдЯिрд▓ рднूрдоिрдХा рдиिрднाрддा рд╣ै।

рдХिрд╢ोрд░ी рдХे рд▓िрдП рдЖрд╣ाрд░ рдЖрдпोрдЬрди рдХрд░рддे рд╕рдордп рд╡िрд╢ेрд╖ рдз्рдпाрди рд░рдЦрдиे рдпोрдЧ्рдп рдмाрддें рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╣ैं-

  • рдЖрдпु рд╡рд░्рдЧ (13 рд╕े 15 рдпा 16-18 рд╡рд░्рд╖)
  • рд▓िंрдЧ (рд▓рдбрдХा/рд▓рдбрдХी)
  • рдЖрдп рд╡рд░्рдЧ (рдиिрдо्рди рд╡рд░्рдЧ, рдордз्рдпрдо рд╡рд░्рдЧ рддрдеा рдЙрдЪ्рдЪ рд╡рд░्рдЧ
  • рджिрдирдЪрд░्рдпा-рдХ्рд░िрдпाрдХрд▓ाрдк
  • рдкौрд╖्рдЯिрдХ рддрдд्рд╡ों рдХी рдкрд░्рдпाрдк्рдд-рд╕ंрддुрд▓िрдд рдЖрд╣ाрд░
  • рд╕्рд╡ीрдХृрддि-рднोрдЬрди рд╕ंрдмंрдзी рдЖрджрддें
  • рдЦाрдж्рдп рдкрджाрд░्рдеों рдХी рд╕्рдеाрдиीрдп рдЙрдкрд▓рдм्рдзрддा
  • рд╡ृрдж्рдзि рджрд░ рдХी рдЧрддि (рддीрд╡्рд░ рдпा рдоंрдж)

рдЖрд╣ाрд░ рдЖрдпोрдЬрди рдоें рдЦाрдж्рдп рдкрджाрд░्рдеों рдХा рдЪрдпрди рдХрд░рддे рд╕рдордп рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдмाрддों рдХा рднी рдз्рдпाрди рдЬрд░ूрд░ी рд╣ै-

  • рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдЖрд╣ाрд░ рдоें рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдЦाрдж्рдп рд╡рд░्рдЧ рдХे рдкрджाрд░्рде рдЕрд╡рд╢्рдп рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рдХрд░ें।
  • рдк्рд░ोрдЯीрди рддрдеा рдХैрд▓्рд╢िрдпрдо рдХे рд▓िрдП рджूрдз, рдоांрд╕, рдордЫрд▓ी, рдЕंрдбा рдХो рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рдХрд░ें।
  • рдк्рд░ोрдЯीрди рдХी рдХिрд╕्рдо рдХो рдмрдв़ाрдиे рдХे рд▓िрдП рдЕрдиाрдЬ рд╡ рджाрд▓ों рдХो рдоिрд▓ाрдХрд░ рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░ें।
  • рднोрдЬрди рдоें рдкрд░्рдпाрдк्рдд рдоाрдд्рд░ा рдоें рддрд░рд▓ рдкрджрд░्рдеों рдХा рд╕рдоाрд╡ेрд╢ рднी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै-рд╕ूрдк, рдЬूрд╕, рдЖрджि рджें рддाрдХि рдкрд░्рдпाрдк्рдд рдЦрдиिрдЬ рд▓рд╡рдг рд╡ рд╡िрдЯाрдоिрди рддрдд्рд╡ рдоिрд▓ рд╕рдХे।
  • рдЖрд╣ाрд░ рдоें рддрд▓े рд╣ुрдП, рдоिрд░्рдЪ рдорд╕ाрд▓े рд╡ाрд▓े рдЧрд░िрд╖्рда рднोрдЬрди рдирд╣ीं рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП рддाрдХि рдЗрд╕ рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рдоुрд╣ांрд╕े рдФрд░ рдкेрдЯ рдХी рдЧрдб़рдмрдб़िрдпाँ рд╣ोрдиे рдХा рдбрд░ рд░рд╣рддा рд╣ै।
  • рдЗрд╕ рдЖрдпु рдоें рдХрдм्рдЬ рд╣ोрдиे рдХी рд╢िрдХाрдпрдд рд░рд╣рддी рд╣ै рдЗрд╕рд▓िрдП рд░ेрд╢ेрджाрд░ рдкрджाрд░्рде, рдЬैрд╕े-рдХрдЪ्рдЪी рд╕рдм्рдЬिрдпाँ, рдлрд▓, рд╕рд▓ाрдж рдЗрдд्рдпाрджि рдЖрд╣ाрд░ рдоें рд╣ोрдиा рдЬрд░ूрд░ी рд╣ै।
  • рдЖрд╣ाрд░ рдоें рдХिрд╢ोрд░ों рдХे рд░ूрдЪि рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рднी рдЦाрдж्рдп рдкрджाрд░्рдеों рдХो рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП।
  • рдЖрд╣ाрд░ рдоें рдЦाрдж्рдп рдкрджाрд░्рдеों рдХे рд░ंрдЧ, рд╕ुрдЧंрдз рд╡ рдмрдиाрд╡рдЯ рдкрд░ рднी рдз्рдпाрди рджेрдиा рдЪाрд╣िрдП, рдЗрд╕рд╕े рднोрдЬрди рдХो рдЖрдХрд░्рд╖рдг рд╡ рднूрдЦ рдмрдв़рддी рд╣ै।
  • рдХिрд╢ोрд░ों рдХे рднोрдЬрди рдХрд░рдиे рдХे рд╕рдордп рдХो рдиिрд╢्рдЪिрдд рд░рдЦрдиा рдЪाрд╣िрдП।
  • рдЗрд╕ рдЖрдпु рдоें рд╕рдордп-рд╕рдордп рдкрд░ рд╢рд░ीрд░ рдХा рднाрд░ рдЬ्рдЮाрдд рдХрд░рд╡ाрддे рд░рд╣рдиा рдЪाрд╣िрдП। рд╢рд░ीрд░ рднाрд░ рдпрджि рд╕ाрдоाрди्рдп рднाрд░ рд╕े рдХрдо рдпा рдЕрдзिрдХ рд╣ो рддो рднोрдЬрди рдоें рдХैрд▓ोрд░ीрдЬ рдХी рдоाрдд्рд░ा рдмрдв़ा рдпा рдХрдо рдХрд░ рджेрдиी рдЪाрд╣िрдП। рдЧрд▓рдд рдЖрджрддें (рднोрдЬрди рд╕ंрдмंрдзी) рдХिрд╢ोрд░ों рдХे рд╕ाрдоाрди्рдп рд╡ृрдж्рдзि рдоें рдмाрдзрдХ рд╣ो рд╕рдХрддी рд╣ै рдпा рджिрд▓ рдХी рдмीрдоाрд░ी, рдоोрдЯाрдкा рдФрд░ рдХुрдкोрд╖рдг рдХा рдХाрд░рдг рдмрди рд╕рдХрддी рд╣ैं। рдЗрд╕рд▓िрдП рдХिрд╢ोрд░ों рдХे рд▓िрдП рдЖрд╣ाрд░ рдЖрдпोрдЬрди рдоें рдЗрд╕рдХी рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдмाрддों рдХा рдз्рдпाрди рдЬрд░ूрд░ рд░рдЦрдиा рдЪाрд╣िрдП।

рдк्рд░рд╢्рди 4.
рдЖрд╣ाрд░ рдЖрдпोрдЬрди рд╕े рдЖрдк рдХ्рдпा рд╕рдордЭрддी рд╣ैं ? рдЗрдирдХे рд╕िрдж्рдзांрддों рдХी рд╕ंрдХ्рд╖ेрдк рдоें рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдХрд░ें।
рдЙрдд्рддрд░:
рдЖрд╣ाрд░ рдЖрдпोрдЬрди рдХा рдЕрд░्рде рд╣ै рдЖрд╣ाрд░ рдХी рдРрд╕ी рдпोрдЬрдиा рдмрдиाрдиा рдЬिрд╕рд╕े рд╕рднी рдкोрд╖рдХ рддрдд्рдд्рд╡ рдЙрдЪिрдд рддрдеा рд╕рди्рддुрд▓िрдд рдоाрдд्рд░ा рдоें рдЙрдкрдпुрдХ्рдд рд╡्рдпрдХ्рддि рдХो рдоिрд▓ рд╕рдХे। рдЖрд╣ाрд░ рдЖрдпोрдЬрди рдмрдиाрдиे рдоें рдЗрд╕ рдмाрдд рдХा рднी рдз्рдпाрди рд░рдЦा рдЬाрддा рд╣ै рдХि рд╡рд╣ рдЙрд╕ рд╡्рдпрдХ्рддि рдХे рд▓िрдпे рдкौрд╖्рдЯिрдХ рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рд╕рди्рддुрд▓िрдд рд╕ाрде рдоें рд░ूрдЪिрдХрд░ рднी рд╣ो।

рд╕िрдж्рдзांрдд-
рдЖрд╣ाрд░ рдЖрдпोрдЬрди рдХे рд╕िрдж्рдзाрди्рдд рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╣ैं-
(i) рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХी рдкोрд╖рдг рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддाрдУं рдХो рджृрд╖्рдЯिрдЧрдд рд░рдЦрддे рд╣ुрдП рд╕рди्рддुрд▓िрдд рдЖрд╣ाрд░ рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХрд░рдиा-рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд╡्рдпрдХ्рддि рдХी рдкोрд╖рдг рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддाрдПँ рдЙрд╕рдХी рдЖрдпु, рд▓िंрдЧ рдХाрд░्рдп рдк्рд░рдгाрд▓ी рд╕े рдк्рд░рднाрд╡िрдд рд╣ोрддी рд╣ैं рдЕрддः рдЗрди рд╕рднी рдмाрддों рдХो рдз्рдпाрди рдоें рд░рдЦрддे рд╣ुрдП рдЖрд╣ाрд░ рдоें рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рдкौрд╖्рдЯिрдХ рддрдд्рдд्рд╡ рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рдХрд░рдиा рд╣ी рдЖрд╣ाрд░ рдЖрдпोрдЬрди рдХा рдкрд╣рд▓ा рд╕िрдж्рдзाрди्рдд рд╣ै।

(ii) рднोрдЬ्рдп рдкрджाрд░्рдеों рдХा рдЪрдпрди рдХрд░рдиा- рдоीрдиू рдмрдиाрддे рд╕рдордп рд╕рднी рднोрдЬ्рдп рд╡рд░्рдЧों рд╕े рдЦाрдж्рдп рдкрджाрд░्рдеों : рдХा рдЪुрдиाрд╡ рдХрд░рдиा рддрдеा рдПрдХ рдЖрд╣ाрд░ рдоें рдПрдХ рд╣ी рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдкोрд╖рдг рддрдд्рд╡ों рдХा рдХрдо рдпा рдЕрдзिрдХ рди рд╣ोрдиा।

(iii) рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХी рдЖрд░्рдеिрдХ рд╕्рдеिрддि рдХो рдз्рдпाрди рдоें рд░рдЦрдиा- рдЖрд╣ाрд░ рдЖрдпोрдЬрди рдХрд░рддे рд╕рдордп рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХी рдЖрд░्рдеिрдХ рд╕्рдеिрддि рдХो рдз्рдпाрди рдоें рд░рдЦрдХрд░ рдЙрд╕рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХो рд╢्рд░ेрд╖्рда рддрдеा рдкौрд╖्рдЯिрдХ рдЖрд╣ाрд░ рдЙрдкрд▓рдм्рдз рдХрд░ाрдиा рдЪाрд╣िрдпे।

(iv) рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХे рд╕рджрд╕्рдпों рдХी рд░ुрдЪिрдпों рддрдеा рдЕрд░ुрдЪिрдпों рдХा рдз्рдпाрди рд░рдЦрдиा- рдЖрд╣ाрд░ рдЖрдпोрдЬрди рдХрд░рддे рд╕рдордп рдЗрд╕ рдмाрдд рдХा рднी рдз्рдпाрди рд░рдЦрдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै рдХि рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХे рд╕ाрд░े рд╕рджрд╕्рдпों рдХी рд░ूрдЪि рдХी рдЕрдирджेрдЦी рди рд╣ो।

(v) рд╕рдордп рддрдеा рд╢्рд░рдо рдХी рдоिрддрд╡्рдпрдпрддा рдХो рджृрд╖्рдЯिрдЧрдд рд░рдЦрдиा- рдЖрд╣ाрд░-рдиिрдпोрдЬрди рдХрд░рддे рд╕рдордп рдЗрд╕ рдмाрдд рдХा рднी рдз्рдпाрди рд░рдЦрдиा рдЪाрд╣िрдпे рдХि рд╕рдордп рддрдеा рд╢्рд░рдо рджोрдиों рдмेрдХाрд░ рди рд╣ो рдЬाрдпें।

(vi) рдЖрд╣ाрд░ рдРрд╕ा рд╣ो рдЬो рднूрдЦ рдХो рд╕ंрддुрд╖्рдЯ рдХрд░ рд╕рдХे- рдЗрд╕ рдмाрдд рдХा рднी рдз्рдпाрди рд░рдЦрдиा рдЪाрд╣िрдпे рдХि рдЬो рднी рд╣рдо рдЦाрдПँ рд╡े рдкौрд╖्рдЯिрдХ рд╣ों рддो рд╕ाрде рд╣ी рдЙрд╕рд╕े рдкेрдЯ рднрд░рдиे рдХी рд╕рди्рддुрд╖्рдЯि рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ो।

(vii) рдЖрд╣ाрд░ рдкрдХाрддे рд╕рдордп рдкौрд╖्рдЯिрдХ рддрдд्рдд्рд╡ рдирд╖्рдЯ рд╣ोрдиे рджेрдиा- рдЖрд╣ाрд░ рдЖрдпोрдЬрди рдХрд░рддे рд╕рдордп рдЗрд╕ рдмाрдд рдХा рдз्рдпाрди рд░рдЦрдиा рдЪाрд╣िрдпे рдХि рдЖрд╣ाрд░ рдЗрд╕ рд╡िрдзि рд╕े рдкрдХाрдпा рдЬाрдп рдЬिрд╕рд╕े рдкौрд╖्рдЯिрдХ рддрдд्рдд्рд╡ рдирд╖्рдЯ рди. рд╣ोрдиे рдкाрдпें।

(viii) рдЙрдд्рд╕рд╡ों рдХा рдз्рдпाрди рд░рдЦрдиा- рд╣ोрд▓ी рджीрдкाрд╡рд▓ी рджрд╢рд╣рд░ा рдЬрди्рдорджिрди рдкрд░ рдХोрдИ рд╡िрд╢ेрд╖ рдкрд░्рд╡ рд╣ोрдиे рдкрд░ рдЙрд╕рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЖрд╣ाрд░ рд░рдЦрдиा рдЪाрд╣िрдпे।

(ix) рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рддрдеा рдзाрд░्рдоिрдХ рдоाрди्рдпрддाрдУं рдХो рдз्рдпाрди рдоें рд░рдЦрдиा- рдЖрдпोрдЬрди рдХрд░рддे рд╕рдордп рдЗрд╕ рдмाрдд рдХा рд╡िрд╢ेрд╖ рдз्рдпाрди рдоें рд░рдЦрдиा рдЪाрд╣िрдП рдХि рдЬिрд╕ рд╡्рдпрдХ्рддि рдХे рд▓िрдП рд╣рдо рдЖрд╣ाрд░ рдЖрдпोрдЬрди рдХрд░ рд░рд╣े рд╣ैं, рдЙрд╕рдХी рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдзाрд░्рдоिрдХ рдоाрди्рдпрддाрдПँ рдХ्рдпा рд╣ैं ? рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕рднी рдмाрддों рдХो рдз्рдпाрди рдоें рд░рдЦрддे рд╣ुрдП рдЬो рдЖрдпोрдЬрди рдХी рдЬाрддी рд╣ै рд╡े рд╕рдлрд▓ рд╣ोрддी рд╣ै। рдЕрдерд╡ा, рдмрдЪрдд рд╡рд░्рддрдоाрди рдЙрдкрднोрдЧ рд╕े рднрд╡िрд╖्рдп рдХे рдЙрдкрдпोрдЧ рдХे рд▓िрдпे рдЕрд▓рдЧ рд░рдЦा рд╣ुрдЖ рднाрдЧ рд╣ोрддा рд╣ै। рдпрд╣ рдЪाрд▓ू рдЖрдп рд╕े рднрд╡िрд╖्рдп рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддाрдУं рддрдеा рдЬрд░ूрд░рддों рдХो рджेрдЦ рднाрд▓ рдХрд░рдиे рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╕े рдХुрдЫ рд░ाрд╢ि рд░рдЦрдиे рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рд╣ोрддी рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 5.
рдХ्рд░ोрдиिрдХ рджрд╕्рдд рд╕े рдЧ्рд░рд╕्рдд рдПрдХ рджो рд╡рд░्рд╖ीрдп рдмाрд▓рдХ рдХी рдПрдХ рджिрди рдХी рдЖрд╣ाрд░ рддाрд▓िрдХा рдмрдиाрдЗрдП।
рдЙрдд्рддрд░:
рдХ्рд░ोрдиिрдХ рджрд╕्рдд рд╕े рдЧ्рд░рд╕्рдд рдПрдХ рджो рд╡рд░्рд╖ीрдп рдмाрд▓рдХ рдХी рдПрдХ рджिрди рдХी рдЖрд╣ाрд░ рддाрд▓िрдХा :
Bihar Board 12th Home Science Important Questions Long Answer Type Part 2, 2

рдк्рд░рд╢्рди 6.
рдорд░्рднाрд╡рд╕्рдеा рдоुрдЦ्рдпрддा рдХौрди-рдХौрди рд╕े рдкौрд╖्рдЯिрдХ рддрдд्рдд्рд╡ों рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ोрддी рд╣ै, рд╡рд░्рдгрди рдХрд░ें।
рдЙрдд्рддрд░:
рдЧрд░्рднाрд╡рд╕्рдеा рдХे рд╕рдордп рд╕्рдд्рд░िрдпों рдХो рджिрдпे рдЬाрдиेрд╡ाрд▓े рднोрдЬрди рдкрд░ рд╡िрд╢ेрд╖ рдз्рдпाрди рджिрдпा рдЬाрддा рд╣ै, рдХ्рдпोंрдХि рдХिрд╕ी рднी рд╢िрд╢ु рдХा рд╡िрдХाрд╕ рдЙрд╕рдХे рдЧрд░्рднрдХाрд▓ рдоें рд╣ी рдк्рд░ाрд░ंрдн рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рджौрд░ाрди рдкौрд╖्рдЯिрдХ рдЖрд╣ाрд░ рдоें рдХрдоी, рдЬрдЪ्рдЪा рдФрд░ рдмрдЪ्рдЪा рджोрдиों рдХे рд▓िрдП рдЦрддрд░ा рдкैрджा рдХрд░рддा рд╣ै। рдЧрд░्рднाрд╡рд╕्рдеा рдХे рд╕рдордп рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдкौрд╖्рдЯिрдХ рддрдд्рд╡ों рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддाрдУं рдкрд░ рдз्рдпाрди рджेрдиा рдЬрд░ूрд░ी рд╣ै-

(i) рдКрд░्рдЬा- рдЧрд░्рдн рдХाрд▓ рдХे рдк्рд░рдердо рддीрди рдоाрд╣ рдоें рдЕрдзिрдХ рдХैрд▓ोрд░ीрдЬ рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдирд╣ीं рд╣ै рдХिрди्рддु рдж्рд╡िрддीрдп рдПрд╡ं рддृрддीрдп рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рд▓рдЧрднрдЧ 300 рдХैрд▓ोрд░ीрдЬ рд╕ाрдоाрди्рдп рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рд▓ेрдиा рдЬрд░ूрд░ी рд╣ै। рдХिрди्рддु рдпрд╣ рдЖрдпु, рдХрдж, рд╡рдЬрди, рдХ्рд░िрдпाрд╢ीрд▓рддा рд╡ рдЧрд░्рдн рдХी рд╕्рдеिрддि рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдмрджрд▓ рд╕рдХрддी рд╣ै।

(ii) рдк्рд░ोрдЯीрди- рдк्рд░ोрдЯीрди рд╕े рд╢рд░ीрд░ рдХी рд╕ूрдХ्рд╖्рдорддрдо рдЗрдХाрдИ рдХोрд╢िрдХा рдХी рд░рдЪрдиा рд╣ोрддी рд╣ै। рдХोрд╢िрдХाрдУं рд╕े рд╢िрд╢ु рдХा рд╢рд░ीрд░ рдмрдирддा рд╣ै рдФрд░ рдмрдв़рддा рд╣ै। рдЗрд╕ рд╕рдордп рдЧрд░्рднрд╡рддी рдорд╣िрд▓ा рдХो 15 рдЧ्рд░ाрдо рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдк्рд░ोрдЯीрди рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ोрддी рд╣ै। рдЕрддः рдк्рд░ोрдЯीрди рдпुрдХ्рдд рдкрджाрд░्рде, рдЬैрд╕े-рджूрдз, рдЕंрдбा, рдоांрд╕ рдордЫрд▓ी, рджाрд▓, рд╕ोрдпाрдмीрди, рдоेрд╡ा рдЖрджि рдХी рдоाрдд्рд░ा рдмрдв़ा рджेрдиी рдЪाрд╣िрдП।

(iii) рдЦрдиिрдЬ рд▓рд╡рдг- рд▓рд╡рдг рд╢рд░ीрд░ рдХी рдоांрд╕рдкेрд╢िрдпों рдХे рдЙрдЪिрдд рд╕ंрдЧрдарди рдФрд░ рд╢рд░ीрд░ рдХी рдХ्рд░िрдпाрдУं рдХो рдиिрдпрдоिрдд рд░рдЦрдиे рдХे рд▓िрдП рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै। рдЧрд░्рднाрд╡рд╕्рдеा рдоें рдХैрд▓्рд╢िрдпрдо рд▓ोрд╣ा рдЖрджि рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдЕрдзिрдХ рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै। рд╣рд░ी рдкрдд्рддेрджाрд░ рд╕рдм्рдЬिрдпाँ, рдоांрд╕ рдЖрджि рдЦाрдиे рд╕े рдЧрд░्рднрд╡рддी рдорд╣िрд▓ा рдХे рд╢рд░ीрд░ рдоें рд▓ौрд╣ рддрдд्рд╡ рдХे рдлोрд▓िрдХ рдЕрдо्рд▓ рдХी рдХрдоी рдкूрд░ी рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै।

(iv) рдХैрд▓्рд╢िрдпрдо- рд╣рдб्рдбिрдпों рдХे рдиिрд░्рдоाрдг рдПрд╡ं рд╡ृрдж्рдзि рдХे рд▓िрдП рдХैрд▓्рд╢िрдпрдо рдФрд░ рдлॉрд╕्рдлोрд░рд╕ рдХी рдЕрдд्рдпंрдд рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ै। рдПрдХ рдЧрд░्рднрд╡рддी рдорд╣िрд▓ा рдХो 1.3 рд╕े 1.5 рдЧ्рд░ाрдо рдк्рд░рддिрджिрди рдХैрд▓्рд╢िрдпрдо рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ोрддी рд╣ै। рджूрдз, рдкрдиीрд░, рд╢рд▓рдЬрдо, рдЕंрдбा, рдордЫрд▓ी, рдоांрд╕, рд░рд╕рджाрд░ рдлрд▓, рд╕ोрдпाрдмीрди рдЖрджि рдЦाрдиे рд╕े рдХैрд▓्рд╢िрдпрдо рдХी рдоाрдд्рд░ा рдкूрд░ी рдХी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै।

(v) рдЖрдпोрдбीрди- рдЧрд░्рднाрд╡рд╕्рдеा рдоें рдЖрдпोрдбीрди рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╕ाрдзाрд░рдг рдЕрд╡рд╕्рдеा рд╕े рдЕрдзिрдХ рд╣ोрддी рд╣ै। рднोрдЬрди рдоें рдЖрдпोрдбीрди рдХी рдХрдоी рд╕े рдоाँ рдФрд░ рд╢िрд╢ु рджोрдиों рдХो рдЧрд▓рдЧंрдб, рдШंрдШा рд░ोрдЧ рд╣ोрдиे рдХी рд╕ंрднाрд╡рдиा рд░рд╣рддी рд╣ै। рдЕрддः рд╣рд░ी рдкрдд्рддेрджाрд░ рд╕рдм्рдЬिрдпाँ, рдЕрдиाрдЬ рддрдеा рд╕ाрдоूрд╣िрдХ рд╡рдирд╕्рдкрддि рдЦाрдиे рд╕े рдЖрдпोрдбीрди рдХी рдХрдоी рдкूрд░ा рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै।

(vi) рдЬрд▓ рддрдеा рд░ेрд╢े- рдЬрд▓ рдПрд╡ं рд░ेрд╢े рд╢рд░ीрд░ рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеिрдд рд░рдЦрдиे рдоें рд╕рд╣ाрдпрддा рдХрд░рддे рд╣ैं। рдЫिрд▓рдХा рдпुрдХ्рдд рдЕрдиाрдЬ, рджाрд▓ рд╣рд░ी рдкрдд्рддेрджाрд░ рд╕рдм्рдЬिрдпों рд╕े рд╢рд░ीрд░ рдХो рд░ेрд╢े рдХी рдоाрдд्рд░ा рдХाрдлी рдоिрд▓рддी рд╣ै। рдЗрд╕рд╕े рдЧрд░्рднрд╡рддी рдорд╣िрд▓ाрдУं рдоें рдХрдм्рдЬ рдХी рд╢िрдХाрдпрдд рдирд╣ीं рд╣ोрддी рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 7.
рд╡ृрдж्рдзाрд╡рд╕्рдеा рдХे рдкोрд╖рдХ рддрдд्рд╡ों рдХा рдорд╣рдд्рдд्рд╡ рдХ्рдпा рд╣ै ?
рдЙрдд्рддрд░:
60 рд╡рд░्рд╖ рддрдеा 60 рд╡рд░्рд╖ рд╕े рдЕрдзिрдХ рдХी рдЕрд╡рд╕्рдеा рдХो рд╡ृрдж्рдзाрд╡рд╕्рдеा рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рдЪिрди्рддाрдПँ, рд╕ंрдШрд░्рд╖ рддрдеा рддрдиाрд╡ рдкрд╣рд▓े рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рдХрдо рд╣ोрддा рд╣ै। рдЬीрд╡рди рдХा рдЕрдзिрдХ рдЕрдиुрднрд╡ рд╣ोрдиे рдХे рдХाрд░рдг рдЕрдкрдиे рдХाрдо рдоें рдЕрдзिрдХ рд╢्рд░рдо рдирд╣ीं рдХрд░рдиा рдкрдб़рддा рд╣ै। рдЕрддः рдЗрд╕ рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рдХैрд▓ोрд░ी рд╡ाрд▓े рдЖрд╣ाрд░ рдХी рдХрдо рдоाрдд्рд░ा рдоें рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ोрддी рд╣ै। рдмрдв़рддी рдЖрдпु рддрдеा рджाँрддों рдХी рдХ्рд╖рддि рдХे рдХाрд░рдг рд╕्рд╡ाрдж рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рд╣ोрдиे рд╕े рд╡ृрдж्рдз рдЙрдЪिрдд рдЖрд╣ाрд░ рдиिрд╢्рдЪिрдд рдХрд░рдиे рдоें рд╕рдорд╕्рдпा рдХा рд╕ाрдордиा рдХрд░рддे рд╣ैं।

рд╢ाрд░ीрд░िрдХ рдХ्рд░िрдпाрдУं рдоें рдХрдоी рдХे рд╕ाрде рдКрд░्рдЬा рд╕ंрдЧ्рд░рд╣рдг рдоें рдХрдоी рди рд╣ोрдиे рдХे рдХाрд░рдг рдоोрдЯाрдкा рдЖ рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рдЗрд╕ рдмाрдд рдХा рдз्рдпाрди рд░рдЦрдиा рдЪाрд╣िрдП рдХि рд╢рд░ीрд░ рдХो рд╡िрдЯाрдоिрди, рдк्рд░ोрдЯीрди, рдЦрдиिрдЬ рд▓рд╡рдг рдкूрд░ी рдоाрдд्рд░ा рдоें рдоिрд▓े рдФрд░ рдЖрд╣ाрд░ рд╕ंрддुрд▓िрдд рд╣ो। рдЬो рд╡ृрдж्рдз рд╕ंрддुрд▓िрдд рдЖрд╣ाрд░ рд▓ेрддे рд╣ैं рд╡े рдЕрдзिрдХ рд╕्рд╡рд╕्рде рдФрд░ рд▓рдо्рдмे рд╕рдордп рддрдХ рдлुрд░्рддीрд▓े рд░рд╣рддे рд╣ैं। рд╡ृрдж्рдзों рдХी рдКрд░्рдЬा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╡рдпрд╕्рдХों рд╕े рдХрдо рд╣ोрддी рд╣ै। рдкрд░ंрддु рдк्рд░ोрдЯीрди рддрдеा рд╕ूрдХ्рд╖्рдо рдкोрд╖рдХ рддрдд्рд╡ों рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдЙрд╕ी рдоाрдд्рд░ा рдоें рд░рдЦрддे рд╣ैं।

рдк्рд░рд╢्рди 8.
рдкेрдп рдЬрд▓ рдХो рд╢ुрдж्рдз рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдШрд░ेрд▓ू рдЙрдкाрдп рд╡िрд╕्рддाрд░рдкूрд░्рд╡рдХ рд▓िрдЦें।
рдЙрдд्рддрд░:
рдкेрдп рдЬрд▓ рд╣рдо рдЪाрд╣े рдХिрд╕ी рднी рд╕्рд░ोрдд рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░ें, рдЙрдирдоें рдХुрдЫ рди рдХुрдЫ рдЕрд╢ुрдж्рдзिрдпाँ рдЕрд╡рд╢्рдп рдкाрдпी рдЬाрддी рд╣ैं। рдЕрддः рдЬрд▓ рдХो рдкीрдиे рд╕े рдкрд╣рд▓े рдХुрдЫ рдЖрд╕ाрди рдШрд░ेрд▓ू рд╡िрдзिрдпों рдж्рд╡ाрд░ा рд╢ुрдж्рдз рдПрд╡ं рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдпे рд╡िрдзिрдпाँ рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╣ैं-
(i) рдЙрдмाрд▓рдиा, (ii) рдЫाрдирдиा, (iii) рдлिрдЯрдХрд░ी рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ, (iv) рдХ्рд▓ोрд░ीрди рдпा рд╡िрд╕ंрдХ्рд░рдордг рдХрд░рдиा, (v) рдШрдб़ों рдж्рд╡ाрд░ा рдЫाрдирдиा, (vi) рдлिрд▓्рдЯрд░ рдж्рд╡ाрд░ा рдЫाрдирдиा, (vii) рдирд▓ рдоें рд▓рдЧрдиेрд╡ाрд▓े рдЫोрдЯे рдлिрд▓्рдЯрд░ рдж्рд╡ाрд░ा рдЫाрдирдиा।

(i) рдЙрдмाрд▓рдиा- рдЬрд▓ рдХो рджрд╕ рдоिрдирдЯ 100°C рдпा 212° рдкрд░ рдЙрдмाрд▓рдХрд░ рд╕ाрдл рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдЙрдмाрд▓рдиे рд╕े рдкाрдиी рдоें рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рд╕рднी рдЬीрд╡ाрдгु рдорд░ рдЬाрддे рд╣ैं। рдЬा рддрдХ рд╣ो рд╕рдХे рдЙрдмрд▓े рдкाрдиी рдХो рдЙрд╕ी рдмрд░्рддрди рдоें рд░рд╣рдиे рджेрдиा рдЪाрд╣िрдП, рдЬिрд╕рд╕े рджुрдмाрд░ा рдЧंрджा рди рд╣ो।

(ii) рдЫाрдирдиा- рдЖрдорддौрд░ рд╕े рдЬрд▓ рдХो рдорд▓рдорд▓ рдХे рдХрдкрдб़े рд╕े рдЫाрдирдиा рдкрдб़рддा рд╣ै, рдХिрди्рддु рдорд▓рдорд▓ рдХे рдХрдкрдб़े рд╕े рдЫाрдирдиे рдоें рдЬрд▓ рдХे рд╕ाрд░े рдЬीрд╡ाрдгु, рдорд╣ीрди рдХीрдЪрдб़ рд╡ рджुрд░्рдЧंрдз рдпुрдХ्рдд рдЧैрд╕ें рдирд╣ीं рдЫрдирддीं। рдЗрд╕рдХे рд▓िрдП рдЪाрд░ рдХрд▓рд╢ों рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдЫाрдирдиा рдЙрдЪिрдд рд╣ोрддा рд╣ै।

(iii) рдлिрдЯрдХрд░ी рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ-рдЬрд▓ рдХा рд╡िрд╕ंрдХ्рд░рдордг рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдк्рд░ाрдпः рдХ्рд▓ोрд░ीрди рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рд╕ाрдл рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдЖрдорддौрд░ рдкрд░ рдлिрдЯрдХрд░ी рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдлिрдЯрдХрд░ी рдЕрдерд╡ा рдРрд▓рдо рдЬрд▓ीрдп рдкोрдЯेрд╢िрдпрдо рд╡ рдПрд▓्рдпुрдоिрдиिрдпрдо рд╕рд▓्рдлेрдЯ рдХा рдж्рд╡िрд▓рд╡рдг рд╣ोрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рд╡िрдзि рдХो рдкोрдЯाрд╢ рдПрд▓рдо рднी рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдлिрдЯрдХрд░ी рдХो рдЬрдм рдЬрд▓ рдоें рдбाрд▓ा рдЬाрддा рд╣ै, рдЬिрди्рд╣ें рдл्рд▓ॉрдХ्рд╕ рдХрд╣рддे рд╣ैं рддो рдЬीрд╡ाрдгु рдЗрд╕ рдл्рд▓ॉрдХ्рд╕ рдоें рдЪिрдкрдХ рдЬाрддे рд╣ैं рдФрд░ рдкाрдиी рдХे рдиिрдЪрд▓ी рд╕рддрд╣ рдкрд░ рдЬрдо рдЬाрддे рд╣ैं।

(iv) рдХ्рд▓ोрд░ीрди рдпा рд╡िрд╕ंрдХ्рд░рдордг рдХрд░рдиा- рдЬрд▓ рдХा рд╡िрд╕ंрдХ्рд░рдордг рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдк्рд░ाрдпः рдХ्рд▓ोрд░ीрди рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рд╡ाрдЯрд░ рд╡рд░्рдХ рдоें рдЬрд▓ рдХो рд╢ुрдж्рдз рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рд╡िрд░ंрдЬрдХ, рдм्рд▓ीрдЪिंрдЧ рдкाрдЙрдбрд░ рдкाрдиी рдоें рдШुрд▓рдиे рдХे рдмाрдж рдиेрд╕ेंрдЯ рдХ्рд▓ोрд░ीрди рджेрддा рд╣ै, рдЬिрд╕рд╕े рдкाрдиी рд╢ुрдж्рдз рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै।
рдШрдбों рджाрд░ा рдЫाрдирдиा-рдк्рд░рдердо рддीрди рдШрдб़ों рдХे рддрд▓ рдоें рдЫेрдж рд╣ोрддा рд╣ै। рдЗрд╕рдоें рдЧंрджा рдкाрдиी рдХ्рд░рдорд╢: рдХोрдпрд▓े рдХा рдЪूрд░्рдг, рд░ेрдд, рдХंрдХрдб़ рдХी рддрд╣ рд╕े рдЧुрдЬाрд░ा рдЬाрддा рд╣ै। рдЪौрдеे рдШрдб़े рдоें рд╕्рд╡рдЪ्рдЫ рдЬрд▓ рдЬाрддा рд╣ै।

(vi) рдлिрд▓्рдЯрд░ рдж्рд╡ाрд░ा рдЫाрдирдиा- рдкाрдиी рдХो рдлिрд▓्рдЯрд░ рдХрд░рдиेрд╡ाрд▓े рдХрдИ рдЙрдкрдХрд░рдг рдЖрдЬрдХрд▓ рдмाрдЬाрд░ рдоें рдЙрдкрд▓рдм्рдз рд╣ैं। рдмिрдЬрд▓ी рд╕े рдЪрд▓рдиेрд╡ाрд▓े рдпंрдд्рд░ рдоें рдкोрд░्рд╕рд▓ीрди рдХрди्рдбेрд▓ рд▓рдЧा рд░рд╣рддा рд╣ै рдЬो рдЬрд▓ рдоें рдЖрд▓рдо्рдмिрдд рдЕрдкрдж्рд░рд╡्рдпों рдХो рджूрд░ рдХрд░рддा рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдмाрдж рдкाрдиी рдХो рд╕рдХ्рд░िрдп рдХाрд░्рдмрди рдоें рд╕े рдЧुрдЬाрд░ा рдЬाрддा рд╣ै। рдЬो рд░ाрд╕ाрдпрдиिрдХ рдЙрдкрдж्рд░рд╡्рдпों рдХो рджूрд░ рдХрд░рддा рд╣ै। рдЕрддः рдкाрдиी рдХो рдЕрд▓्рдЯ्рд░ाрд╡ाрдпрд▓ेрдЯ рдХिрд░рдгों рд╕े рдЧुрдЬाрд░ा рдЬाрддा рд╣ै। рдЬो рдЬрд▓ рдХे рдЬीрд╡ाрдгुрдУं рдХो рдирд╖्рдЯ рдХрд░ рджेрддे рд╣ैं।

(vii) рдирд▓ рдоें рд▓рдЧрдиे рд╡ाрд▓ा рдЫोрдЯे рдлिрд▓्рдЯрд░ рдж्рд╡ाрд░ा рдЫाрдирдиा- рдЖрдЬрдХрд▓ рддрдХрдиीрдХी рд╡िрдХाрд╕ рдХे рд╕ाрде рдмाрдЬाрд░ рдоें рдЫोрдЯे рдлिрд▓्рдЯрд░ рдЖ рдЧрдпे рд╣ैं рдЬो рд╕ीрдзा рдирд▓ рдоें рд▓рдЧा рджिрдП рдЬाрддे рд╣ैं рдФрд░ рдирд▓ рдЦोрд▓рдиे рдкрд░ рдЗрд╕рдоें рд╕े рдЫрди рдХрд░ рдкाрдиी рд╢ुрдж्рдз рд╣ोрдХрд░ рдиिрдХрд▓рддा рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 9.
рдЬрд▓ рдХी рднूрдоिрдХा рдПрд╡ं рдорд╣рдд्рддा рдХी рдЪрд░्рдЪा рдХрд░ें।
рдЕрдерд╡ा, рдЬрд▓ рдХे рдХाрд░्рдпों рдХी рд╡िрд╡ेрдЪрдиा рдХрд░ें।
рдЙрдд्рддрд░:
рдЬрд▓ рдХे рдЕрдиेрдХ рдХाрд░्рдп рд╣ैं, рдЬो рдиिрдо्рдирд╡рдд् рд╣ैं-

  • рдпрд╣ рд╢рд░ीрд░ рдХे рдиिрд░्рдоाрдг рдоें рд╕рд╣ाрдпрдХ рд╣ोрддा рд╣ै। рдпрд╣ рд░рдХ्рдд, рдХोрд╢िрдХाрдУं, рдЕрд╕्рдеिрдпों рдЖрджि рдоें рдкाрдпा рдЬाрддा рд╣ै।
  • рдпрд╣ рд╢рд░ीрд░ рдХे рддाрдк рдХा рдиिрдпрдорди рдХрд░рддा рд╣ै।
  • рдпрд╣ рд╢рд░ीрд░ рдХी рдЖंрддрд░िрдХ рд╕рдлाрдИ рдХрд░рддा рд╣ै। рдорд▓-рдоूрдд्рд░, рдкрд╕ीрдиा рдФрд░ рд╡िрд╖ैрд▓े рдкрджाрд░्рде рдХो рд╢рд░ीрд░ рд╕े рдмाрд╣рд░ рдиिрдХाрд▓рддा рд╣ै।
  • рдпрд╣ рднोрдЬрди рдХे рдкाрдЪрди рдоें рд╕рд╣ाрдпрдХ рдкाрдЪрдХ рд░рд╕ों рд╕े рдмрдиाрдиे рдоें рд╕рд╣ाрдпрдХ рд╣ोрддा рд╣ै।
  • рд╢рд░ीрд░ рдХे рдЕंрдЧों рдХी рдЪोрдЯ, рдЭрдЯрдХों рдФрд░ рд░рдЧрдб़ рд╕े рд░рдХ्рд╖ा рдХрд░рддा рд╣ै।
  • рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд рд╕्рд╡рдЪ्рдЫрддा, рдЬैрд╕े рд╕्рдиाрди рдЖрджि рдХे рдХाрдо рдоें рдЗрд╕рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░рддा рд╣ै।
  • рдЦाрдиा рдкрдХाрдиे, рдмрд░्рддрди рд╕ाрдл рдХрд░рдиे, рдкीрдиे, рд╡рд╕्рдд्рд░ рдзोрдиे рддрдеा рдШрд░ рдХी рд╕рдлाрдИ рдоें рдХाрдо рдЖрддा рд╣ै।
  • рдШрд░ेрд▓ू рдЬाрдирд╡рд░ों рдФрд░ рдмाрдЧрд╡ाрдиी рдХे рдХाрдо рдоें рдЖрддा рд╣ै।
  • рд╕рдб़рдХों, рдиाрд▓िрдпों рдХी рдзुрд▓ाрдИ рдЖрджि рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै।
  • рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ рд╢ौрдЪाрд▓рдпों рдХी рд╕рдлाрдИ рдоें рдЙрдкрдпोрдЧ рд╣ोрддा рд╣ै।
  • рдкाрд░्рдХों, рдЙрдж्рдпाрдиों рддрдеा рдлрдм्рдмाрд░ों рдХे рд▓िрдП рднी рдЗрд╕рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ोрддी рд╣ै।
  • рдпрд╣ рдЖрдЧ рдмुрдЭाрдиे рдХे рдХाрдо рдоें рдЖрддा рд╣ै।
  • рдмिрдЬрд▓ी рдЙрдд्рдкाрджрди, рдЦेрддों рдХी рд╕िंрдЪाрдИ рддрдеा рдХाрд░рдЦाрдиों рдоें рднी рдЬрд▓ рдХाрдо рдоें рд▓ाрдпा рдЬाрддा рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 10.
рдЬрд▓ рдХो рд╢ुрдж्рдз рдХрд░рдиे рдХी рджो рд╡िрдзिрдпाँ рд▓िрдЦें рддрдеा рдмрддाрдПँ рдХि рджोрдиों рдоें рдХौрди-рд╕ी рд╡िрдзि рджूрд╕рд░ी рд╕े рдЕрдЪ्рдЫी рд╣ै рддрдеा рдХ्рдпों ?
рдЙрдд्рддрд░:
рдЬрд▓ рдХो рдЙрдмाрд▓рдиा рддрдеा рдХ्рд▓ोрд░ीрди рдпा рдм्рд▓ीрдЪिंрдЧ рдкाрдЙрдбрд░ рдХे рд╕ाрде рд╢ुрдж्рдз рд╡ рдХीрдЯाрдгुрд░рд╣िрдд рдХрд░рдиे рдХी рджो рд╡िрдзिрдпाँ рд╣ैं। рдЗрд╕рдоें рд╕े рдЙрдмाрд▓рдиा рдПрдХ рдмेрд╣рддрд░ рд╡िрдзि рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рдЬрд▓ рдоें рдбाрд▓े рд░рд╕ाрдпрди рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдХे рд▓िрдП рд╣ाрдиिрдХाрд░рдХ рд╣ो рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдЗрд╕рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдЙрдмाрд▓рдиे рд╕े рдЬрд▓ рдХे рд╕рднी рд╕ूрдХ्рд╖्рдо рдЬीрд╡ाрдгु рдирд╖्рдЯ рд╣ो рдЬाрддे рд╣ैं। рдЬрд╣ाँ рддрдХ рд╣ो рд╕рдХे рдЙрдмрд▓े рдкाрдиी рдХो рдЙрд╕ी рдмрд░्рддрди рдоें рд░рд╣рдиे рджेрдиा рдЪाрд╣िрдП рдЬिрд╕рд╕े рд╡рд╣ рджोрдмाрд░ा рдЧंрджा рди рд╣ो рдЬाрдП। рдЙрдмाрд▓рдиा рдЬрд▓ рдХो рд╕्рд╡рдЪ्рдЫ рдмрдиाрдиे рдХा рд╕рд╕्рддा рддрдеा рд╕рд░рд▓ рдЙрдкाрдп рд╣ै।

ORS рдмрдиाрдиे рдХी рдШрд░ेрд▓ू рд╡िрдзि (Household Method of O.R.S)- рдПрдХ рд▓ीрдЯрд░ (4-5 рдЧिрд▓ाрд╕) рд╕्рд╡рдЪ्рдЫ рдкेрдп рдЬрд▓ рдЙрдмाрд▓рдХрд░ рдЫाрди рд▓ें рддрдеा рдаंрдбा рд╣ोрдиे рджें। рдЗрд╕рдоें рдПрдХ рдЫोрдЯा рдЪрдо्рдордЪ рдирдордХ (рд▓рдЧрднрдЧ 5 рдЧ्рд░ाрдо) рддрдеा 4-5 рдЫोрдЯे рдЪрдо्рдордЪ рдЪीрдиी (20-25 рдЧ्рд░ाрдо) рдбाрд▓рдХрд░ рдШोрд▓ें । рдкूрд░्рдгрдд: рдврдХ्рдХрдирджाрд░ рдЬрдЧ рдоें рднрд░рдХрд░ рдк्рд░рдпोрдЧ рдХे рд▓िрдП рд░рдЦें।

рдиोрдЯ-

  1. рдЗрд╕рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рддрдеा рд╕ाрд╡рдзाрдиिрдпाँ рдкрд╣рд▓े рдмрддाрдП рдЧрдП рдкाрдЙрдбрд░ рдХे рд╕рдоाрди рд╣ी рд╣ैं।
  2. рдЗрд╕рдоें рдХुрдЫ рдмूंрджें рдиींрдмू рдХे рд░рд╕ рдХी рднी рдбाрд▓ी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ैं।
  3. рдирдордХ рдХी рдкрд░्рдпाрдк्рдд рдоाрдд्рд░ा рдоें рдЙрдкрд╕्рдеिрддि рдХी рдЬाँрдЪ рдХी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै। рдпрд╣ рдЖँрд╕ुрдУं рд╕े рдЕрдзिрдХ рдпा рдХрдо рдирдордХीрди рдирд╣ीं рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП।

рд╢ुрдж्рдз рдПрд╡ं рдЕрд╢ुрдж्рдз рдЬрд▓ рдоें рдЕрди्рддрд░
Bihar Board 12th Home Science Important Questions Long Answer Type Part 2, 3

рдкाрдиी рдХे рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рд╕्рд░ोрдд (Natural Sources of Water)- рд╣рдоें рдЬрд▓ рд╣рдоेрд╢ा рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рд╕्рд░ोрддों рд╕े рд╣ी рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддा рд╣ै। рдпे рд╕्рд░ोрдд рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╣ैं-

  1. рд╡рд░्рд╖ा рдХा рдЬрд▓ (Rain Water)
  2. рдкृрде्рд╡ी рдХे рдКँрдЪे рддрд▓ों рдХा рдЬрд▓ (Upland Surface Water)
  3. рдирджी рдХा рдЬрд▓ (River Water)
  4. рдЪрд╢्рдоे рдХा рдЬрд▓ (Spring Water)
  5. рдЧрд╣рд░े рдХुрдПँ (Deep Well)
  6. рдЙрдерд▓े рдХुрдПँ (Surface Well)
  7. рд╕рдоुрдж्рд░ рдХा рдЬрд▓ (Sea Water)
  8. рддाрд▓ाрдм (Ponds)
  9. рдкाрдиी рдХा рдкрдо्рдк рдЕрдерд╡ा рдирд▓рдХूрдк (Water Pump or Tubewell)।

Bihar Board 12th Home Science Important Questions Long Answer Type Part 2, 4

рдЬрд▓ рдХे рдЕрднाрд╡ рд▓рдХ्рд╖рдг (Deficiency Symptoms)- рдпрджि рд╢ाрд░ीрд░िрдХ рдЬрд▓ рдХी рдоाрдд्рд░ा рдоें 10% рдХी рдХрдоी рд╣ो рдЬाрдП рддो рдиिрд░्рдЬрд▓ीрдХрд░рдг (Dehydration) рдХी рд╕्рдеिрддि рдмрди рдЬाрддी рд╣ै। рдиिрд░्рдЬрд▓ीрдХрд░рдг рд▓рдЧाрддाрд░ рдЙрд▓्рдЯी (Vomiting) рдФрд░ рджрд╕्рдд рд╣ोрдиे рд╕े рд╡्рдпрдХ्рддि рдоें рд╣ोрддा рд╣ै।

  • рдЖँрдЦें рдиिрд╕्рддेрдЬ рд╡ рдзंрд╕ी рд╣ुрдИ।
  • рдоुँрд╣ рд╕ूрдЦा рд╣ुрдЖ।
  • рдЪрдордб़ी рдЭुрд░िрдпाँ рдкрдб़ी рд╣ुрдИ।
  • рд╣ाрде-рдкाँрд╡ рдоें рдРंрдарди।
  • рдоूрдд्рд░ рдоें рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рдХрдоी।
  • рд░рдХ्рддрдЪाрдк рдЧिрд░ा рд╣ुрдЖ।
  • рдЬрд▓ рдХी рдХрдоी рд╕े рд╢рд░ीрд░ рд╕े рд╡्рдпрд░्рде рдкрджाрд░्рде рдиिрд╖्рдХाрд╕िрдд рд╣ोрдиे рдоें рдХрдаिрдиाрдИ рд╣ोрддी рд╣ै। рд╡्рдпрдХ्рддि рдХрдм्рдЬ рдХा рд╢िрдХाрд░ рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै рддрдеा рдХрдИ рдмाрд░ рдЧुрд░्рджो рдоें рднी рд╡िрдХाрд░ рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै।
  • рд╢ाрд░ीрд░िрдХ рд╡рдЬрди рдХрдо рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै।

рд╡िрд╢ेрд╖рдХрд░ рдмрдЪ्рдЪों рдоें рдпрджि 20% рдкाрдиी рдХी рдХрдоी рд╣ो рдЬाрдП рддो рдоृрдд्рдпु рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 11.
рдоाрдирд╡ рд╢рд░ीрд░ рдоें рдЬрд▓ рдХे рдХ्рдпा рдХाрд░्рдп рд╣ैं ?
рдЕрдерд╡ा, рд╢рд░ीрд░ рдоें рдЬрд▓ рдХे рдХाрд░्рдп рд╡िрд╕्рддाрд░рдкूрд░्рд╡рдХ рд▓िрдЦें।
рдЙрдд्рддрд░:
рдХाрд░्рдп (Functions)- рдЬрд▓ рдХे рд╢рд░ीрд░ рдоें рдЕрдиेрдХ рдХाрд░्рдп рд╣ैं рдХ्рдпोंрдХि рдХोрд╢िрдХाрдУं рдоें рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓े рд╕рдорд╕्рдд рд░ाрд╕ाрдпрдиिрдХ рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдЬрд▓ рдкрд░ рд╣ी рдЖрдзाрд░िрдд рд╣ैं-
1. рд╢рд░ीрд░ рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХाрд░्рдп (Body Building)- рд╢рд░ीрд░ рдХे рдкूрд░े рд╡рдЬрди рдХा 55-70% рднाрдЧ рдкाрдиी рдХा рд╣ोрддा рд╣ै। рдЬैрд╕े-рдЬैрд╕े рд╡्рдпрдХ्рддि рдмूрдвा рд╣ोрддा рд╣ै, рдкाрдиी рдХी рдоाрдд्рд░ा рдХрдо рд╣ोрддी рд╣ै। рд╢рд░ीрд░ рдХे рд╡िрднिрди्рди рдЕंрдЧों рдоें рдЬрд▓ рдХी рдоाрдд्рд░ा рдиिрдо्рди рд╣ै-

  • рдЧुрд░्рджे 83%,
  • рд░рдХ्рдд 80-90%,
  • рдорд╕्рддिрд╖्рдХ 79%,
  • рдоांрд╕рдкेрд╢िрдпाँ 72%,
  • рдЬिрдЧрд░ 70%
  • рдЕрд╕्рдеिрдпाँ 30%

рд░рдХ्рдд рдоें 90% рдоाрдд्рд░ा рдЬрд▓ рдХी рд╣ोрддी рд╣ै। рдЬрд▓ рд╢рд░ीрд░ рдХे рд╡िрднिрди्рди рдЕंрдЧों рддрдеा рдж्рд░рд╡ों рдХी рд░рдЪрдиा рдПрд╡ं рдХोрд╖ों рдХे рдиिрд░्рдоाрдг рдоें рд╕рд╣ाрдпрдХ рд╣ोрддा рд╣ै। рд░рдХ्рдд рдоें рд╕्рдеिрд░ рдЬрд▓ рдХा рдоुрдЦ्рдп рдХाрд░्рдп рднोрдЬ्рдп рдкрджाрд░्рдеों рдж्рд╡ाрд░ा рд▓िрдП рдЧрдП рдкाрдиी рдоें рдШुрд▓िрдд рдкोрд╖рдХ рддрдд्рд╡ों рдХा рд╢ोрд╖рдг рдХрд░рдХे рд░рдХ्рдд рдоें рдкрд╣ुँрдЪाрдиा рд╣ै рдФрд░ рдпрд╣ рд░рдХ्рдд рд╢рд░ीрд░ рдХे рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рд╡िрднिрди्рди рдЕंрдЧों рдХे рдХोрд╖ों рддрдХ рдкोрд╖рдХ рддрдд्рдд्рд╡ों рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рд╢рдХ्рддि рдХो рдкрд╣ुंрдЪाрддे рд╣ैं। рдХाрд░्рдмрди-рдбाрдИ-рдСрдХ्рд╕ाрдЗрдб рдХो рдлेрдлрдб़ों рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪाрдиा рдПрд╡ं рд╡рд╣ीं рд╕े рдмेрдХाрд░ рдкрджाрд░्рдеों рддрдеा рд╡िрднिрди्рди рд▓рд╡рдгों рдХो рдЧुрд░्рджे рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪाрдиे рдХा рдХाрд░्рдп рднी рд░рдХ्рдд рд╣ी рдХрд░рддा рд╣ै। рдпрджि рд░рдХ्рдд рдоें рдЬрд▓ рдХी рдоाрдд्рд░ा рдХрдо рд╣ो рдЬाрдП рддो рд░рдХ्рдд рдЧाрдв़ा рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै рдФрд░ рдЕрдкрдиे рд╢ाрд░ीрд░िрдХ рдХाрд░्рдп рдЬो рд░рдХ्рдд рдХे рдоाрдз्рдпрдо рдж्рд╡ाрд░ा рдХрд░рддा рд╣ै, рд╕ुрдЪाрд░ू рд░ूрдк рдоें рдирд╣ीं рдХрд░ рдкाрддा। рдкрд░िрдгाрдорд╕्рд╡рд░ूрдк рдордиुрд╖्рдп рдмीрдоाрд░ рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै।

2. рддाрдк рдиिрдпрди्рдд्рд░рдХ рдХे рд░ूрдк рдоें (Act as a Temperature Controller)- рдЬрд▓ рд╕े рд╢рд░ीрд░ рдХे рддाрдкрдоाрди рдХो рднी рд╕्рдеिрд░ рд░рдЦрдиे рдоें рд╕рд╣ाрдпрддा рдоिрд▓рддी рд╣ै। рдЧ्рд░ीрд╖्рдо рдЛрддु рдоें рдкрд╕ीрдиे рдХे рд╕ूрдЦрдиे рдкрд░ рд╢рд░ीрд░ рдоें рдардг्рдбрдХ рдкрд╣ुँрдЪрддी рд╣ै। рдмрд░рд╕ाрдд рдХे рджिрдиों рдоें рд╡рд░्рд╖ा рдХे рдЙрдкрд░ाрди्рдд рд╡ाрдпु рдоें рдирдоी рд╣ोрддी рд╣ै। рдкрд╕ीрдиा рд╢ीрдШ्рд░ рд╕ूрдЦ рдирд╣ीं рдкाрддा рддो рдмрд╣ुрдд рдмेрдЪैрдиी рд╣ोрддी рд╣ै।

рдЬрдм рдХрднी рд╢рд░ीрд░ рдХा рддाрдкрдХ्рд░рдо рдмрдв़ рдЬाрддा рд╣ै, рдд्рд╡рдЪा рдФрд░ рд╢्рд╡ाрд╕ोрдЪ्рдЫрд╡ाрдж рд╕ंрд╕्рдеाрди рд╕े рдЬрд▓ рд╡ाрд╖्рдп рдЕрдерд╡ा рдкрд╕ीрдиे рдХे рд░ूрдк рдоें рдЙрдд्рд╕рд░्рдЬिрдд рд╣ोрдиे рд▓рдЧрддा рд╣ै।

3. рдШोрд▓рдХ рдХे рд░ूрдк рдоें рдХाрд░्рдп (Act as a Solven)- рдЬрд▓ рд╣ी рд╡рд╣ рдоाрдз्рдпрдо рд╣ै рдЬिрд╕рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдкोрд╖рдХ рддрдд्рд╡ों рдХो рдХोрд╖ों рддрдХ рд▓े рдЬाрдпा рдЬाрддा рд╣ै рддрдеा рдЪрдкाрдЪрдп рдХे рдиिрд░рд░्рдердХ рдкрджाрд░्рдеों рдХो рдиिрд╖्рдХाрд╕िрдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рднोрдЬрди рдХो рдХोрд╖ों рддрдХ рд▓े рдЬाрдиे рд╕े рдкूрд░्рд╡ рдкाрдЪрди рдХी рдХ्рд░िрдпा рд╕рдо्рдкрди्рди рд╣ो рдЬाрдиी рдЪाрд╣िрдП। рдкाрдЪрди рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдоें рдЬрд▓ рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै, рдоूрдд्рд░ рдоें 96% рдЬрд▓ рдкाрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдорд▓-рд╡िрд╕рд░्рдЬрди рдХे рд▓िрдП рдЬрд▓ рдХी рдЕрдд्рдпрди्рдд рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ै। рднोрдЬрди рдоें рдЬрд▓ рдХी рдоाрдд्рд░ा рдХрдо рд░рд╣рдиे рд╕े рдорд▓ рдЕрд╡рд░ोрдз (Constipation) рд╣ोрдиे рдХा рднрдп рд░рд╣рддा рд╣ै।

4. рд╕्рдиेрд╣рдХ рдХा рдХाрд░्рдп (Act as Lubricant)- рдпрд╣ рд╢рд░ीрд░ рдоें рдкाрдП рдЬाрдиे рд╡ाрд▓े рд╕рдорд╕्рдд рд╣рдб्рдбिрдпों : рдХे рдЬोрдб़ों рдоें рд░рдЧрдб़ рд╣ोрдиे рд╕े рдмрдЪाрддा рд╣ै। рдЬोрдб़ों рдпा рд╕рди्рдзिрдпों (Joints) рдХे рдЪाрд░ों рдУрд░ рдеैрд▓ी рдХे рд╕рдоाрди (Sac-like) рдЬो рдКрддрдХ рд╣ोрддे рд╣ैं, рдЙрдирдоें рдЬрд▓ рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рд░рд╣рддा рд╣ै। рдпрджि рдЖрдШाрдд рдХे рдХाрд░рдг рдпрд╣ рдирд╖्рдЯ рд╣ो рдЬाрдп рдпा рд░ोрдЧ рдХे рдХाрд░рдг рдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд рд╣ो рдЬाрдП рддो рд╕рди्рдзिрдпाँ рдЬрдХрдб़ рдЬाрддी рд╣ैं।

5. рд╢рд░ीрд░ рдХे рдиिрд░ुрдкрдпोрдЧी рдкрджाрд░्рдеों рдХो рдмाрд╣рд░ рдиिрдХрд▓рдиा (To Excrete Out the Waste Products)- рдЬрд▓ рд╢рд░ीрд░ рдоें рдмрдиे рд╡िрд╖ैрд▓े рдкрджाрд░्рдеों рдХो рдоूрдд्рд░ рддрдеा рдкрд╕ीрдиे рдж्рд╡ाрд░ा рдмाрд╣рд░ рдиिрдХाрд▓рддा рд╣ै। рдЗрд╕рд╕े рдЧुрд░्рджो рдХी рд╕рдлाрдИ рд╣ोрддी рд░рд╣рддी рд╣ै। рдорд▓ рд╡िрд╕рд░्рдЬрди рдХे рд▓िрдП рдкाрдиी рдХी рдЕрдд्рдпрди्рдд рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ोрддी рд╣ै, рдЬрд▓ рд╢рд░ीрд░ рдоें рдЙрдд्рдкрди्рди рдиिрд░ुрдкрдпोрдЧी рдкрджाрд░्рдеों рдХो рдЕрдзिрдХрддрд░ рдоाрдд्рд░ा рдоें рдШोрд▓ рд▓ेрддा рд╣ै рдПрд╡ं рдЙрди्рд╣ें рдЙрдд्рд╕рд░्рдЬрдХ рдЕंрдЧों рдпрдХृрдд, рдд्рд╡рдЪा рдЖрджि рдж्рд╡ाрд░ा рд╢рд░ीрд░ рдХे рдмाрд╣рд░ рдиिрдХाрд▓ рджेрддा рд╣ै।

6. рдкोрд╖рдХ рддрдд्рдд्рд╡ों рдХा рд╣рд╕्рддाрди्рддрд░рдг (Transportation of Nutrients)- рдкोрд╖рдХ рддрдд्рдд्рд╡ों рдХो рдПрдХ рд╕्рдеाрди рд╕े рджूрд╕рд░े рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдкрд╣ुँрдЪाрдиे рдХा рдХाрд░्рдп рднी рдЬрд▓ рдХा рд╣ी рд╣ै।

7. рд╢рд░ीрд░ рдоें рдиाрдЬुрдХ рдЕंрдЧों рдХी рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा (Protection of Delicate Organs)- рд╢рд░ीрд░ рдХे рдХोрдорд▓ рдЕंрдЧ рдПрдХ рдЬрд▓ рд╕े рднрд░ी рдкрддрд▓ी рдЭिрд▓्рд▓ी рдХी рдеैрд▓ी рд╕े рдШिрд░े рд░рд╣рддे рд╣ैं рдЬो рдЕंрдЧों рдХी рдмाрд╣рд░ी рдЖрдШाрддों рд╕े рд░рдХ्рд╖ा рдХрд░рддी рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 12.
рд░рд╕ोрдИ рдШрд░ рдХी рд╕्рд╡рдЪ्рдЫрддा рдХे рд▓िрдП рдХ्рдпा рдиिрдпрдо рдЕрдкрдиाрдпेंрдЧे ?
рдЕрдерд╡ा, рд░рд╕ोрдИ рдШрд░ рдХी рд╕्рд╡рдЪ्рдЫрддा рдХे рд▓िрдП рдХ्рдпा рдЙрдкाрдп рдЕрдкрдиाрдпे рдЬा рд╕рдХрддे рд╣ैं ?
рдЙрдд्рддрд░:
рд░рд╕ोрдИрдШрд░ рдХी рд╕्рд╡рдЪ्рдЫрддा рдХे рд▓िрдП рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдЙрдкाрдп рдЕрдкрдиाрдпे рдЬा рд╕рдХрддे рд╣ैं-

  • рд░рд╕ोрдИрдШрд░ рд╕рджा рдк्рд░рдХाрд╢рдордп рдФрд░ рд╣рд╡ाрджाрд░ рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП।
  • рд░рд╕ोрдИрдШрд░ рдХे рджрд░рд╡ाрдЬे рддрдеा рдЦिрдб़рдХिрдпों рдоें рдЬाрд▓ी рд▓рдЧी рд╣ोрдиी рдЪाрд╣िрдП рддाрдХि рдордХ्рдЦिрдпाँ рдЕрди्рджрд░ рди рдЖ рд╕рдХे।
  • рдХूрдб़ेрджाрди рдХे рдЕंрджрд░ рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рд▓рдЧा рджेрдиा рдЪाрд╣िрдП рддрдеा рдЙрд╕े рд░ोрдЬ рдЦाрд▓ी рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП।
  • рд░рд╕ोрдИрдШрд░ рдХे рд╕्рд▓ैрд╡ рдФрд░ рдЬрдоीрди рд╕рд░рд▓рддा рд╕े рд╕ाрдл рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓ा рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП।
  • рднोрдЬрди рдкрдХाрдиे рдФрд░ рдмрд░рддрди рд╕ाрдл рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдкрд░्рдпाрдк्рдд рдаंрдбा рдФрд░ рдЧрд░рдо рдкाрдиी рдЙрдкрд▓рдм्рдз рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП।
  • рд░рд╕ोрдИрдШрд░ рдХे рдЭाрдб़рди рдФрд░ рдбрд╕्рдЯрд░ рд╕ाрдл рд░рдЦрдиा рдЪाрд╣िрдП। рдЙрд╕े рдХिрд╕ी рдЕрдЪ्рдЫे рдбिрдЯрд░рдЬेंрдЯ рд╕े рд╕ाрдл рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП।

рдк्рд░рд╢्рди 13.
рдЦाрдж्рдп рд╕्рд╡рдЪ्рдЫрддा рдХो рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдХाрд░рдХ рдХौрди рд╣ैं ?
рдЕрдерд╡ा, рдШрд░ рдоें рдЦाрдж्рдп рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдХो рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдХौрди-рдХौрди рд╕े рдХाрд░рдХ рд╣ोрддे рд╣ैं ?
рдЙрдд्рддрд░:
рдШрд░ рдоें рдЦाрдж्рдп рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдХो рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдХाрд░рдХ рд╣ोрддे рд╣ैं-
(i) рд░рд╕ोрдИрдШрд░ рдХी рд╕्рд╡рдЪ्рдЫрддा (Kitchen hygiene)- рдпрджि рд░рд╕ोрдИ рд╕ाрдл-рд╕ुрдерд░ी рди рд╣ो рддो рднोрдЬрди рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рдирд╣ीं рд░рд╣ рдкाрддा рдЕрддः рд░рд╕ोрдИрдШрд░ рдХी рджीрд╡ाрд░ों, рдлрд░्рд╢ рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдЖрд▓рдоाрд░ी, рдмрд░्рддрди, рд╕्рд▓ैрдм рд╡ рдЭाрдб़рди рдПрд╡ं рдбрд╕्рдЯрд░ рдХा рд╕्рд╡рдЪ्рдЫ рд░рд╣рдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ोрддा рд╣ै।

(ii) рдШрд░ рдкрд░ рдЦाрдж्рдп рдкрджाрд░्рде рдХे рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдХрд░рддे рд╕рдордп рд╕्рд╡рдЪ्рдЫрддा- рдЦाрдж्рдп рдкрджाрд░्рдеों рдХो рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рд░рдЦрдиे рдХे рд▓िрдпे рдЙрдЪिрдд рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдпे। рдврдХ्рдХрдирджाрди рдЯрдХिрдпों рдпा рдбिрдм्рдмों рдоें рдЦाрдж्рдп рдкрджाрд░्рде рд░рдЦрдиा рдЪाрд╣िрдпे। рд╕рдордп-рд╕рдордп рдкрд░ рдзूрдк рд▓рдЧाрддे рд░рд╣рдиे рдоें рдЦाрдж्рдп рдкрджाрд░्рде рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рд░рд╣рддे рд╣ैं।

(iii) рднोрдЬрди рдкрдХाрдиे рд╡ाрд▓े рддрдеा рдкрд░ोрд╕рдиे рд╡ाрд▓े рдмрд░्рддрдиों рдХी рд╕्рд╡рдЪ्рдЫрддा- рднोрдЬрди рдкрдХाрдиे рддрдеा рдкрд░ोрд╕рдиे рд╡ाрд▓े рдмрд░्рддрдиों рдХी рд╕рдлाрдИ рдкрд░ рд╡िрд╢ेрд╖ рдз्рдпाрди рд░рдЦрдиा рдЪाрд╣िрдпे। рдХрднी-рдХрднी рдк्рд░рдпोрдЧ рдЖрдиे рд╡ाрд▓े рдмрд░्рддрди рдЬैрд╕े : рдХрджुрдХрд╕, рдЫрд▓рдиी, рдЖрджि рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░рдХे рддुрд░рди्рдд рд╕ाрдл рдХрд░рдХे рд░рдЦ рджेрдиा рдЪाрд╣िрдпे। рдкрд░ोрд╕рдиे рд╡ाрд▓े рдмрд░्рддрди рдХो рдХрднी рднी рдЧंрджे рд╣ाрдеों рд╕े рдирд╣ीं рдкрдХрдб़рдиा рдЪाрд╣िрдпे рдЕрди्рдпрдеा рднोрдЬрди рд╕ंрджूрд╖िрдд рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै।

(iv) рдШрд░ेрд▓ू рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдЦाрдж्рдп рдкрджाрд░्рдеों рдоें рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓ी рд░ाрд╕ाрдпрдиिрдХ рд╡िрд╖ाрдХ्рддрддा рд╕े рдмрдЪाрд╡ рд╕рдо्рдмрди्рдзी рд╕ाрд╡рдзाрдиिрдпाँ- рдХुрдЫ рд░ाрд╕ाрдпрдиिрдХ рдкрджाрд░्рде рдЬैрд╕े-рд╕ीрд╕ा, рдЯीрди, рддाँрдмा, рдиिрдХिрд▓, рдПрд▓्рдпुрдоीрдиिрдпрдо рдФрд░ рдХैрдбрдоीрдпрдо рдк्рд░ाрдпः рдЙрд╕ рднोрдЬ्рдп рдкрджाрд░्рде рдоें рдкाрдпे рдЬाрддे рд╣ैं рдЬो рдЗрди рдзाрддुрдУं рдоें рдкрдХाрдпे рдЬाрддे рд╣ैं।

(v) рднोрдЬрди рдкрдХाрддे, рдкрд░ोрд╕рддे рд╡ рдЦाрддे рд╕рдордп рдХी рд╕्рд╡рдЪ्рдЫрддा- рднोрдЬрди рдкрдХाрдиे рдХे рд╕рдордп, рдкрд░ोрд╕рдиे рдХे рд╕рдордп рдПрд╡ं рдЦाрдиे рдХे рд╕рдордп рд╕्рдеाрди рдХी рд╕рдлाрдИ рдПрд╡ं рд╣ाрдеों рдХी рд╕рдлाрдИ рдЕрдд्рдпрди्рдд рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ोрддी рд╣ै। рд╡рд░рди् рдЦाрдж्рдп рдкрджाрд░्рде рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рдирд╣ीं рд░рд╣рддा।
рдЕрддः рд╣рдоें рдШрд░ рдоें рднोрдЬ्рдп рдкрджाрд░्рде рдХी рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдХे рд▓िрдпे рдХुрдЫ рд╕ाрд╡рдзाрдиिрдпाँ рдХрд░рдиी рдкрдб़рддी рд╣ैं рдЬिрд╕рд╕े рдЦाрдж्рдп рдкрджाрд░्рде рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рд░рд╣ें।

рдк्рд░рд╢्рди 14.
рднोрдЬрди рдкрдХाрдиे, рдкрд░ाрд╕рдиे рдФрд░ рдЦाрдиे рдоें рдХिрди-рдХिрди рдиिрдпрдоों рдХा рдкाрд▓рди рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП?
рдЙрдд्рддрд░:
рднोрдЬрди рдкрдХाрддे рд╕рдордп рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдиिрдпрдоों рдХा рдкाрд▓рди рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП-

  • рднोрдЬрди рдкрдХाрдиे рд╕े рдкрд╣рд▓े рд╣ाрдеों рдХो рд╕्рд╡рдЪ्рдЫ рдкाрдиी рдФрд░ рд╕ाрдмुрди рд╕े рдзोрдиा рдЪाрд╣िрдП।
  • рджाрд▓, рдЪाрд╡рд▓, рд╕рдм्рдЬिрдпों рддрдеा рдлрд▓ рдЖрджि рдХो рд╕्рд╡рдЪ्рдЫ рдкाрдиी рд╕े рдзोрдиा рдЪाрд╣िрдП।
  • рдоिрд░्рдЪ рдорд╕ाрд▓े рдХा рдЕрдзिрдХ рдк्рд░рдпोрдЧ рдирд╣ीं рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП।
  • рд╕ाрдл рддрдеा рдк्рд░рджूрд╖рдг рд░рд╣िрдд рдмрд░्рддрди рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП।
  • рдЦाрдж्рдп рдкрджाрд░्рдеों рдХो рдЕрдзिрдХ рдирд╣ीं рддрд▓рдиा рдЪाрд╣िрдП।

рднोрдЬрди рдкрд░ोрд╕рддे рд╕рдордп рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдиिрдпрдоों рдХा рдкाрд▓рди рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП-

  • рднोрдЬрди рдкрд░ोрд╕рддे рд╕рдордп рд╣ाрде рдХो рд╕्рд╡рдЪ्рдЫ рдкाрдиी рдФрд░ рд╕ाрдмुрди рд╕े рдзोрдиा рдЪाрд╣िрдП।
  • рд╕्рд╡рдЪ्рдЫ рдмрд░्рддрди рддрдеा рд╕्рдеाрди рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП।
  • рднोрдЬрди рдХो рдврдХрдХрд░ рд░рдЦрдиा рдЪाрд╣िрдП।
  • рдкрд░ोрд╕рдиे рд╡ाрд▓े рдХा рдиाрдЦूрди рдмрдв़े рди рд╣ो рддрдеा рд╕ाрдл рд╣ों।
  • рдЦाрдиे рдХा рд╕рдоाрди рдЙрддрдиा рд╣ी рдкрд░ोрд╕рдиा рдЪाрд╣िрдП рдЬिрддрдиा рдЦाрдиे рд╡ाрд▓ा рдЪाрд╣рддा рд╣ै।
  • рднोрдЬ्рдп рд╕ाрдордЧ्рд░ी рддрдеा рдкेрдп рдЬрд▓ рдоें рд╣ाрде рдирд╣ीं рдбाрд▓рдиा рдЪाрд╣िрдП।

рднोрдЬрди рдХрд░рддे рд╕рдордп рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдиिрдпрдоों рдХा рдкाрд▓рди рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП-

  • рднोрдЬрди рдХрд░рдиे рд╕े рдкрд╣рд▓े рд╣ाрде рдХो рд╕ाрдмुрди рд╕े рдзोрдХрд░ рд╕ाрдл рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП।
  • рддाрдЬा рдПрд╡ं рдЧрд░рдо рднोрдЬрди рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП।
  • рдЦाрдиा рдкूрд░ी рддрд░рд╣ рдЪрдмाрдХрд░ рдзीрд░े-рдзीрд░े рдЦाрдиा рдЪाрд╣िрдП।
  • рд╕ंрддुрд▓िрдд рдоाрдд्рд░ा рдоें рднोрдЬрди рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП।
  • рдЦाрддे рд╕рдордп рдХрдо рдоाрдд्рд░ा рдоें рдкाрдиी рдкीрдиा рдЪाрд╣िрдП। рдЦाрдиे рдХे рдХुрдЫ рджेрд░ рдмाрдж рдкाрдиी рдкीрдиा рдЬ्рдпाрджा рд▓ाрднрджाрдпрдХ рд╣ै।
  • рдЦाрдиे рдХे рдмाрдж рд╣ाрде рдХो рдЕрдЪ्рдЫी рддрд░рд╣ рдзोрдиा рдЪाрд╣िрдП। рдЗрди्рд╣ीं рдиिрдпрдоों рдХा рдкाрд▓рди рдЦाрдиा рдкрдХाрдиे, рдкрд░ोрд╕рдиे рддрдеा рдЦाрддे рд╕рдордп рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП।

рдк्рд░рд╢्рди 15.
рднोрдЬрди рдХा рд╣рдоाрд░े рдЬीрд╡рди рдоें рдХ्рдпा рдорд╣рдд्рдд्рд╡ рд╣ै ?
рдЕрдерд╡ा, рднोрдЬрди рдХे рдХाрд░्рдпों рдХी рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдХрд░ें।
рдЙрдд्рддрд░:
рднोрдЬрди рдХा рдк्рд░рдоुрдЦ рдХाрд░्рдп рд╣ै рдХ्рд╖ुрдзा-рддृрдк्рддि рдПрд╡ं рд╢рд░ीрд░ рдХो рд╕्рд╡рд╕्рде рдвंрдЧ рд╕े рдХाрд░्рдп рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдкрд░्рдпाрдк्рдд рдХैрд▓ोрд░ी рдПрд╡ं рдкोрд╖рдг рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиा।

рд╢рд░ीрд░ рдоें рдЙрдкрдЪрдпाрдкрдЪрдпрди рд╣ोрддा рд░рд╣рддा рд╣ै, рдЬिрд╕рдХे рджो рд╣िрд╕्рд╕े рд╣ैं-рдЙрдкрдЪрдп рдПрд╡ं рдЕрдкрдЪрдп। рдХोрд╖ों рдоें рд╣ोрдиेрд╡ाрд▓ी рдЯूрдЯ-рдлूрдЯ рдЕрдкрдЪрдп рд╣ै рдФрд░ рддंрддुрдУं рдХे рдорд░рдо्рдордд рдпा рдмрдирдиे рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдЙрдкрдЪрдп рдХрд╣рд▓ाрддी рд╣ै। рдЕрд░्рдеाрдд् рд╢рд░ीрд░ рдоें рдХोрд╖ рдмрдирддे-рдмिрдЧрдб़рддे рд░рд╣рддे рд╣ैं рдЬो рдПрдХ рд░ाрд╕ाрдпрдиिрдХ рдХ्рд░िрдпा рд╣ै। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдоें рдЖрд╣ाрд░ рдХी рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рднूрдоिрдХा рд╣ोрддी рд╣ै। рдЖрдзाрд░ीрдп рдЙрдкрдЪрдпाрдкрдЪрдпрди (Basal Metabolism) рд╕े рдЙрдЪ्рдЫ्рд╡ाрд╕ рдХ्рд░िрдпा, рд░рдХ्рдд рдкрд░िрдн्рд░рдордг рдХ्рд░िрдпा, рд╢ाрд░ीрд░िрдХ рддाрдкрдоाрди рдоें рд╕ंрддुрд▓рди рдмрдиाрдиे рдХी рдХ्рд░िрдпा, рдоांрд╕рдкेрд╢िрдпों рдоें рд╕ंрдХुрдЪрди-рд╡िрдоोрдЪрди рдХी рдХ्рд░िрдпाрдПँ рдиिрдпंрдд्рд░िрдд рд╣ोрддी рд╣ैं।

рдоाрдирд╡ рдЖрд╣ाрд░ рдоें рд╡िрдж्рдпрдоाрди рд╢рдХ्рддि рдЙрд╕े рдХрдИ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рд╢ाрд░ीрд░िрдХ рдХाрд░्рдп рдХे рдиिрд╖्рдкाрджрди рд╕े рд▓рдЧрддीрд╣ै, рдЬैрд╕े-рдпрдХृрдд, рдлेрдлрдб़ा, рд╣ृрджрдп, рдЬ्рдЮाрдиेрди्рдж्рд░िрдп рдЖрджि рдЕंрдЧों рдХी рдпांрдд्рд░िрдХ рдХ्рд░िрдпाрдУं рдоें। рд╢ाрд░ीрд░िрдХ рддाрдкрдоाрди рдХो рд╕рдоाрди рд░рдЦрдиे рдоें рднी рдЗрд╕ рд╢рдХ्рддि рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдкрдб़рддी рд╣ै। рдпрд╣ рд╢рдХ्рддि рддाрдк рдХे рд░ूрдк рдоें (рдХैрд▓ोрд░ी) рдк्рд░рдХрдЯ рд╣ोрддी рд╣ै। рдХैрд▓ोрд░ी рд╡рд╣ рдХ्рд╖рдорддा рд╣ै рдЬो рд╢рд░ीрд░ рдХो рдХाрд░्рдпрд░рдд् рд░рдЦрддी рд╣ै। рдпрд╣ рдПрдХ рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рд░ाрд╕ाрдпрдиिрдХ рдКрд░्рдЬा рд╣ै рдЬो рдХाрд░्рдмोрдЬ, рд╡рд╕ा рд╡ рдк्рд░ोрдЯीрди рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддी рд╣ै।

рдоाрдирд╡ рд╢рд░ीрд░ рдХी рддुрд▓рдиा рдПрдХ рдорд╢ीрди рд╕े рдХी рдЬाрддी рд╣ै рдЬिрд╕рдХे рднीрддрд░ рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдЬैрд╕ा рдорд╣ाрдХрдо्рдк्рдпूрдЯрд░ рд▓рдЧा рд╣ुрдЖ рд╣ै। рдЕрддрдПрд╡ рдЗрд╕ рдорд╢ीрди рдФрд░ рдХрдо्рдк्рдпूрдЯрд░ рдХे рд╕ंрдЪाрд▓рди рдХे рд▓िрдП рдКрд░्рдЬा рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдкрдб़рддी рд╣ै, рд╡рд╣ рднोрдЬрди рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддी рд╣ै। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рднोрдЬрди рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рд░ाрд╕ाрдпрдиिрдХ рдКрд░्рдЬा рдпांрдд्рд░िрдХ рдКрд░्рдЬा рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 16.
рдоिрд▓ाрд╡рдЯ рд░ोрдХрдиे рдХे рдЙрдкाрдпों рдХी рдЪрд░्рдЪा рдХрд░ें।
рдЙрдд्рддрд░:
рдоिрд▓ाрд╡рдЯ рд░ोрдХрдиे рдХे рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдЙрдкाрдп рд╣ैं-

  • рд╕ाрдоाрди рд╡िрд╢्рд╡рд╕рдиीрдп рджुрдХाрди рд╕े рдЦрд░ीрджें।
  • рд╡िрд╢्рд╡рд╕рдиीрдп рддрдеा рдЙрдЪ्рдЪ рд╕्рддрд░ рдХी рд╕ाрдордЧ्рд░ी рдЦрд░ीрджें рдХ्рдпोंрдХि рдЙрдирдХी рдЧुрдгрд╡рддा рдЕрдзिрдХ рд╣ोрддी рд╣ै। рдПрдЧрдоाрд░्рдХ, E.P.O. рддрдеा I.S.I. рдЪिрд╣्рдиिрдд рд╡рд╕्рддुрдПँ рдЦрд░ीрджें।
  • рдЦुрд▓े рдкрджाрд░्рде рди рдЦрд░ीрджें, рд╕ीрд▓ рдмंрдж рдкैрдХेрдЯ рддрдеा рдбिрдм्рдмे рд╣ी рд▓ें।
  • рдЦрд░ीрджрдиे рд╕े рдкрд╣рд▓े рд▓ेрдмрд▓ рд╡ рдк्рд░рдоाрдг рдЪिрд╣्рди рдЕрд╡рд╢्рдп рдкрдв़ рд▓ें।
  • рдЧुрдгрд╡рдд्рддा рдХे рд▓िрдпे рд╕рдЪेрдд рд░рд╣ें рдФрд░ рдз्рдпाрди рд░рдЦें рдХि рдЖрдк рдоिрд▓ाрд╡рдЯ рдХे рдХाрд░рдг рдардЧे рди рдЬा рд╕рдХे।
  • рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдЪिрдХिрдд्рд╕ा рдк्рд░рдпोрдЧрд╢ाрд▓ा рд╕े рдоिрд▓ाрд╡рдЯी рдкрджाрд░्рде рдХा рдиिрд░ीрдХ्рд╖рдг рдФрд░ рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХрд░ाрдпें।
Previous Post Next Post