Bihar Board 12th Entrepreneurship Important Questions Short Answer Type Part 3 in Hindi

Bihar Board 12th Entrepreneurship Important Questions Short Answer Type Part 3 in Hindi

рдк्рд░рд╢्рди 1.
рд╕рддрдд् рд╡िрдХाрд╕ рд╕े рдЖрдк рдХ्рдпा рд╕рдордЭрддे рд╣ैं ?
рдЙрдд्рддрд░:
рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп, рдЙрдкрдХ्рд░рдоों рдФрд░ рдЙрдж्рдпोрдЧ-рдзंрдзों рдХी рдк्рд░рдЧрддि рдХो рдиिрд░ंрддрд░ рдмрдиाрдП рд░рдЦрдиा рд╣ी рд╕рддрдд् рд╡िрдХाрд╕ рдХрд╣рд▓ाрддा рд╣ै। рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рдХा рдкूрд░्рдг рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░рдХे рд╕рддрдд् рд╡िрдХाрд╕ рдХी рдЧрддि рдХो рдмрдиाрдП рд░рдЦा рдЬाрддा рд╣ै рдЬिрд╕рд╕े рджेрд╢ рдХी рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХा рд╕рдоुрдЪिрдд рд╡िрдХाрд╕ рд╣ोрддा рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 2.
рдЙрджाрд░ीрдХрд░рдг рдХ्рдпा рд╣ै ?
рдЙрдд्рддрд░:
рдЙрджाрд░ीрдХрд░рдг рдПрдХ рдРрд╕ी рдиीрддि рд╣ै рдЬिрд╕рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╕ाрд╣рд╕ी рдХोрдИ рднी рдЙрдж्рдпोрдЧ-рдзंрдзे рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░ рд╕рдХрддा рд╣ै। рдХोрдИ рдЙрдд्рдкाрдж рдмрдиा рд╕рдХрддा рд╣ै рдФрд░ рд▓ाрдн рдХрдоा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рд╕ंрдмंрдз рдоें рд╕рд░рдХाрд░ рдЙрджाрд░ рдмрдиी рд░рд╣рддी рд╣ै рдФрд░ рдЕрдкрдиा рд╣рд╕्рддрдХ्рд╖ेрдк рдирд╣ीं рдХрд░рддी рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 3.
рдиिрдЬीрдХрд░рдг рдХ्рдпा рд╣ै ?
рдЙрдд्рддрд░:
рдЬрдм рдиिрдЬी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдЙрдкрдХ्рд░рдоों рдФрд░ рдЙрдж्рдпोрдЧों рдХो рд▓рдЧाрдпा рдЬाрддा рд╣ै рдФрд░ рдЙрдд्рдкाрджрди-рдХाрд░्рдп рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै рддो рдЗрд╕े рдиिрдЬीрдХрд░рдг рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕рдоें рдХोрдИ рднी рдЙрдж्рдпрдоिрддा рдпा рдЙрдж्рдпोрдЧрдкрддि рдЕрдкрдиा рдиिрдЬी рдЙрдж्рдпोрдЧ рд▓рдЧा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдРрд╕े рдЙрдж्рдпोрдЧ рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдирд╣ीं рд╣ोрддे рд╣ैं рдмрд▓्рдХि рдиिрдЬी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд░рд╣рддे рд╣ैं।

рдк्рд░рд╢्рди 4.
рд╡ैрд╢्рд╡ीрдХрд░рдг рдХ्рдпा рд╣ै ?
рдЙрдд्рддрд░:
рд╡ैрд╢्рд╡ीрдХрд░рдг рдПрдХ рдРрд╕ी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рд╣ै рдЬिрд╕рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╡िрд╢्рд╡ рд╕्рддрд░ рдкрд░ рд╡िрднिрди्рди рджेрд╢ों рдХा рдЖрдкрд╕ рдоें рд╡्рдпाрдкाрд░िрдХ рдФрд░ рдФрдж्рдпोрдЧिрдХ рд╕ंрдмंрдз рдмрдиा рд░рд╣рддा рд╣ै। рдЗрд╕рдоें рд╡िрд╢्рд╡рд╕्рддрд░ рдкрд░ рд╡िрднिрди्рди рджेрд╢ рдПрдХ-рджूрд╕рд░े рд╕े рдиिрдХрдЯ рдмрдиे рд░рд╣рддे рд╣ैं। рдЗрд╕рдоें рд╡िрджेрд╢ी рд╡्рдпाрдкाрд░ рдЕрдзिрдХ рд╣ोрддा рд╣ै। рд╡िрднिрди्рди рджेрд╢ों рдХे рдмीрдЪ рдЕंрддрд░्рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╡्рдпाрдкाрд░िрдХ рд╕ंрдмंрдз рд╕्рдеाрдкिрдд рд░рд╣рддा рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 5.
рд╡िрд╡िрдзीрдХрд░рдг рдХा рдХ्рдпा рдЕрд░्рде рд╣ै ?
рдЙрдд्рддрд░:
рд╡िрд╡िрдзीрдХрд░рдг рдХा рдЕрд░्рде рд╣ै рд╡िрднिрди्рди рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдирдП рдЙрдд्рдкाрдж рдмрдиाрдиा। рдЙрджाрд╣рд░рдг рдХे рд▓िрдП рдЯाрдЯा рд╕рдоुрджाрдп рдоुрдЦ्рдп рд░ूрдк рд╕े рд▓ोрд╣ा рдПрд╡ं рдЗрд╕्рдкाрдд рдЙрдж्рдпोрдЧ, рд░рд╕ाрдпрди, рдЪाрдп, рдЦाрдж, рд╢рдХ्рддि, рдХрдкрдб़ा рдФрд░ рдЯ्рд░рдХ рдЗрдд्рдпाрджि рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рдеा, рд▓ेрдХिрди рдЗрд╕ рд╕рдоुрджाрдп рдиे рдЕрдм рдирдП рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рднी рдХрджрдо рд░рдЦा рд╣ै, рдЬैрд╕े рдоोрдЯрд░рдХाрд░, рдХрдо्рдк्рдпूрдЯрд░, рдЧृрд╣-рдиिрд░्рдоाрдг, рд╡िрдд्рдд рдФрд░ рдмीрдоा рдЗрдд्рдпाрджि।

рдк्рд░рд╢्рди 6.
рд╕ंрдЧрдарди рдХ्рдпा рд╣ै ?
рдЙрдд्рддрд░:
рд╕ंрдЧрдарди (Organisation) рд╢рдм्рдж рдХी рдЙрдд्рдкрдд्рддि ‘Organism’ рд╕े рд╣ुрдИ рд╣ै рдЬिрд╕рдХा рдЕрд░्рде рд╢рд░ीрд░ рдХे рдРрд╕े рдЯुрдХрдб़ों рд╕े рд╣ै рдЬो рдЖрдкрд╕ рдоें рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕ंрдмंрдзिрдд рд╣ैं рдХि рдПрдХ рдкूрд░्рдг рдЗрдХाрдИ рдХे рд░ूрдк рдоें рдХाрд░्рдп рдХрд░рддे рд╣ैं। рдЙрджाрд╣рд░рдгाрд░्рде, рдоाрдирд╡ рд╢рд░ीрд░ рдХी рд░рдЪрдиा рд╢рд░ीрд░ рдХे рд╡िрднिрди्рди рдЕंрдЧों (рд╣ाрде, рдкैрд░, рдоुँрд╣, рдиाрдХ, рдЖँрдЦ, рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдЖрджि) рд╕े рд╣ुрдИ рд╣ै। рдЗрди рдЕंрдЧों рдХे рдиिрд╢्рдЪिрдд рдХाрд░्рдп рд╣ै। рдЬैрд╕े–рд╣ाрдеों рдХा рдХाрд░्рдп рдХाрдо рдХрд░рдиा, рдоुँрд╣ рдХा рдЦाрдиा, рдкेрдЯ рдХा рдкрдЪाрдиा, рдЖँрдЦों рдХा рджेрдЦрдиा, рдиाрдХ рдХा рд╕ूंрдШрдиा, рдХाрди рдХा рд╕ुрдирдиा।

рдпे рд╕рднी рдХ्рд░िрдпाрдПँ рдкाрд░рд╕्рдкрд░िрдХ рд░ूрдк рд╕े рдПрдХ-рджूрд╕рд░े рдЕंрдЧ рдХी рдХ्рд░िрдпाрдУं рдкрд░ рдЖрд╢्рд░िрдд рд░рд╣рддी рд╣ैं। рдХिрди्рддु рдЗрди рд╡िрднिрди्рди рдЕрд╡рдпрд╡ों рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рдоाрдирд╡ рд╢рд░ीрд░ рдХे рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдоें рдПрдХ рдХेрди्рдж्рд░ीрдп рд╡िрднाрдЧ рднी рд╣ोрддा рд╣ै, рдЬो рд╕рдорд╕्рдд рдЕंрдЧों, рдХी рдХ्рд░िрдпाрдУं рдХो рдиिрдпंрдд्рд░िрдд рдХрд░рддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╡िрднिрди्рди рд╡िрднाрдЧों рдоें рдк्рд░рднाрд╡рдкूрд░्рдг рд╕рдорди्рд╡рдп рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдиे рдХी рдХрд▓ा рдХो рд╣ी рд╕ंрдЧрдарди рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 7.
рдк्рд░рдмрди्рдз рдХे рдорд╣рдд्рдд्рд╡ рдХे рдХ्рдпा рдХाрд░рдг рд╣ैं ?
рдЕрдерд╡ा, рдк्рд░рдмрди्рдз рдХ्рдпों рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╣ै ?
рдЙрдд्рддрд░:
рдк्рд░рдмрди्рдз рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд╕ंрдЧрдарди рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдХ्рд░िрдпाрдХрд▓ाрдк рд╣ै। рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдХाрд░рдгों рд╕े рдпрд╣ рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╣ै-

  1. рд╕ाрдоूрд╣िрдХ рд▓рдХ्рд╖्рдпों рдХी рдк्рд░ाрдк्рддि рдоें рдпрд╣ рд╕рд╣ाрдпрдХ рд╣ै।
  2. рдпрд╣ рдХ्рд╖рдорддा рдоें рд╡ृрдж्рдзि рдХрд░рддा рд╣ै।
  3. рдпрд╣ рдЧрддिрд╢ीрд▓ рд╕ंрдЧрдарди рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░рддा рд╣ै।
  4. рдпрд╣ рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд рдЙрдж्рджेрд╢्рдпों рдХी рдк्рд░ाрдк्рддि рдоें рд╕рд╣ाрдпрдХ рд╣ोрддा рд╣ै।
  5. рдпрд╣ рд╕рдоाрдЬ рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдоें рд╕рд╣ाрдпрдХ рд╣ोрддा рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 8.
рд╕्рдХрди्рдз рд╡िрдиिрдордп рдмाрдЬाрд░ рдХे рдХ्рдпा рдХाрд░्рдп рд╣ैं ?
рдЕрдерд╡ा, рд╕्рдХрди्рдз рд╡िрдиिрдордп рдмाрдЬाрд░ рдХे рдХाрд░्рдпों рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХрд░ें।
рдЙрдд्рддрд░:
рд╕्рдХрди्рдз рд╡िрдиिрдордп рдмाрдЬाрд░ рдХे рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдХाрд░्рдп рд╣ैं-

  1. рдк्рд░рддिрднूрддिрдпों рдоें рд▓ेрди-рджेрди рд╣ेрддु рд╡िрдкрдгрди рд╕ुрд╡िрдзाрдПँ рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиा।
  2. рдкूँрдЬी рдмाрдЬाрд░ рдоें рддрд░рд▓рддा рдПрд╡ं рдЧрддिрд╢ीрд▓рддा рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиा।
  3. рдк्рд░рддिрднूрддिрдпों рдХा рдЙрдЪिрдд рдоूрд▓्рдпांрдХрди рдХрд░рдиा।
  4. рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ों рдХी рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдПрд╡ं рдЙрдирдоें рд╕рдорддा рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиा।
  5. рдкूँрдЬी рдиिрд░्рдоाрдг рдоें рд╕рд╣ाрдпрддा।
  6. рдмрдЪрддों рдХो рдЧрддिрд╢ीрд▓рддा рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиा।
  7. рдордз्рдпрд╕्рде рдХे рд░ूрдк рдоें рдХाрд░्рдп рдХрд░рдиा।
  8. рд╕ूрдЪीрдпрди рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░рддिрднूрддिрдпों рдХो рд╕ुрджृрдв़рддा рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиा।

рдк्рд░рд╢्рди 9.
рд╡िрдкрдгрди рдоिрд╢्рд░рдг рд╕े рдЖрдк рдХ्рдпा рд╕рдордЭрддे рд╣ैं ?
рдЙрдд्рддрд░:
рд╡िрдкрдгрди рдоिрд╢्рд░рдг рдЙрдд्рдкाрджрди, рдЗрд╕рдХे рд╡िрддрд░рдг рдХे рддрд░ीрдХे рдХो рдмрдв़ाрдиा рдФрд░ рдЗрд╕рдХा рдоूрд▓्рдп рдиिрд░्рдзाрд░рдг рдХे рдоिрд╢्рд░рдг рдХो рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдпрд╣ рдХुрдЫ рдРрд╕े рд╕ोрдЪे-рд╕рдордЭे рдЙрдкрдХрд░рдгों рдХा рд╕рдоूрд╣ рд╣ै рдЬिрдирд╕े рдПрдХ рд▓рдХ्рд╖िрдд рдордг्рдбी рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддाрдПँ рдкूрд░ी рдХी рдЬाрддी рд╣ैं।

рдк्рд░рд╢्рди 10.
рд╡िрдд्рддीрдп рдиिрдпोрдЬрди рдХे рджो рдоुрдЦ्рдп рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдХ्рдпा рд╣ैं ?
рдЙрдд्рддрд░:
рд╡िрдд्рдд рдХिрд╕ी рднी рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХा рдЬीрд╡рди-рд░рдХ्рдд рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдмिрдиा рдХिрд╕ी рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХा рд╕ंрдЪाрд▓рди рдирд╣ीं рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै। рдХिрд╕ी рднी рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХे рд╡िрдд्рдд рдХा рдиिрдпोрдЬрди рд╣ी рд╡िрдд्рддीрдп рдиिрдпोрдЬрди рдХрд╣рд▓ाрддा рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рджो рдоुрдЦ्рдп рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдиिрдо्рдирд╡рдд् рд╣ैं-

1. рд▓ाрднों рдХो рдЕрдзिрдХрддрдо рдХрд░рдиा- рдЗрд╕рдХा рдоुрдЦ्рдп рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХे рд▓ाрднों рдХो рдЕрдзिрдХрддрдо рдХрд░рдиा рд╣ोрддा рд╣ै। рд▓ाрднों рдХे рдЕрдзिрдХрддрдо рд╣ोрдиे рдХे рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХा рдЬीрд╡рди рдХाрд▓ рд▓рдо्рдмे рд╕рдордп рддрдХ рдмрдиा рд░рд╣рддा рд╣ै। рдЗрд╕рд╕े рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХे рд╕्рд╡ाрдоिрдпों рдХो рд▓ाрдн рд╣ोрддा рд╣ै। рд╕ाрде-рд╣ी-рд╕ाрде рдЙрд╕рдХे рдПрдЬेंрдЯों рдХो рднी рд▓ाрдн рд╣ोрддा рд╣ै।

2. рдЬोрдЦिрдоों рдХो рдХрдо-рд╕े-рдХрдо рдХрд░рдиा- рдЬोрдЦिрдоों рдХो рдХрдо рдХрд░рдиा рднी рдЗрд╕рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╣ै। рдЬोрдЦिрдо рдХрдо рд╣ोрдиे рд╕े рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХे рд╕्рд╡ाрдоी рдХो рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХे рд╕ंрдЪाрд▓рди рдоें рд╕ुрд╡िрдзा рд╣ोрдЧी। рд╕ाрде рд╣ी рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХा рднी рд╡िрдХाрд╕ рд╣ोрдЧा।

рдк्рд░рд╢्рди 11.
рдЕрд╡рд╕рд░ рд▓ाрдЧрдд рддрдеा рд╕ंрдпुрдХ्рдд рд▓ाрдЧрдд рдХ्рдпा рд╣ै ?
рдЙрдд्рддрд░:
рдЕрд╡рд╕рд░ рд▓ाрдЧрдд- рдЕрд╡рд╕рд░ рд▓ाрдЧрдд рдРрд╕ी рд▓ाрдЧрдд рд╣ै рдЬो рдХिрд╕ी рдЕрди्рдп рд╕्рдеाрди рдкрд░ рд╡्рдпрдп рдХрд░рдиे рд╕े рднी рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ो рд╕рдХрддी рд╣ै। рдЙрджाрд╣рд░рдг рдХे рд▓िрдП, рдЕрдкрдиी рдЗрдоाрд░рдд (Building) рдХो рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдоें рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░ рд▓िрдпा рдЬाрдП рддो рдХिрд░ाрдпा рдЬो рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ो рд╕рдХрддा рдеा, рдпрд╣ рдЕрд╡рд╕рд░ рд▓ाрдЧрдд рд╣ै। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рд▓ाрдЧрдд рдХो рддрднी рдз्рдпाрди рдоें рд░рдЦा рдЬाрддा рд╣ै рдЬрдм рдХिрд╕ी рдкрд░िрдпोрдЬрдиा рдХी рд▓ाрднрджाрдпрдХрддा рдиिрдХाрд▓ी рдЬाрддी рд╣ै।

рд╕ंрдпрдХ्рдд рд▓ाрдЧрдд рдЬрдм рдХрднी рд╕ाрдордЧ्рд░ी рд╕े рджो рдпा рдЕрдзिрдХ рдЙрдд्рдкाрдж рдмрдирддे рд╣ों, рдРрд╕ी рд▓ाрдЧрдд рдХो рд╕рднी рдЙрдд्рдкाрджों рдоें рдмाँрдЯ рджेрдиे рдХो рд╕ंрдпुрдХ्рдд рд▓ाрдЧрдд рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдЙрджाрд╣рд░рдг рдХे рд▓िрдП, рдоिрдЯ्рдЯी рдХा рддेрд▓, рдИंрдзрди, рдЧैрд╕ рдЖрджि рдХрдЪ्рдЪे рддेрд▓ рд╕े рдиिрдХाрд▓े рдЬाрддे рд╣ों рддो рд╕ंрдпुрдХ्рдд рд▓ाрдЧрдд рдЙрд╕ рдмिंрджु рддрдХ рд╣ोрддी рд╣ै рдЬрд╣ाँ рд╕े рд╡े рдЕрд▓рдЧ рдЕрд▓рдЧ рд╣ोрддी рд╣ै। рд╕ाрдоाрди्рдп рд▓ाрдЧрдд (common cost) рдФрд░ рд╕ंрдпुрдХ्рдд рд▓ाрдЧрддे (joint cost) рдПрдХ-рджूрд╕рд░े рдХे . рд╕ाрде рдЕрджрд▓рддी–рдмрджрд▓рддी рд░рд╣рддी рд╣ैं।

рдк्рд░рд╢्рди 12.
рдиिрдпंрдд्рд░рдг рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдоें рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рд╡िрднिрди्рди рдХрджрдоों рдХो рдмрддाрдПं।
рдЙрдд्рддрд░:
рдиिрдпंрдд्рд░рдг рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдоें рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдХрджрдо рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ोрддे рд╣ैं-

  1. рдк्рд░рдоाрдкों рдХा рдиिрд░्рдзाрд░рдг рдХрд░рдиा।
  2. рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рдиिрд╖्рдкाрджрди рдХा рдоाрдкрди рдХрд░рдиा।
  3. рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рдиिрд╖्рдкाрджрди рдХी рддुрд▓рдиा рдк्рд░рдоाрдкों рд╕े рдХрд░рдиा рдФрд░ рд╡िрдЪрд▓рди рдХा рдкрддा рд▓рдЧाрдиा।
  4. рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддाрдиुрд╕ाрд░ рдЙрдЪिрдд рд╕ुрдзाрд░ाрдд्рдордХ рдХाрд░्рдпрд╡ाрд╣ी рдХрд░рдиा।

рдк्рд░рд╢्рди 13.
рдЕрд╡рд╕рд░ рдХिрддрдиे рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рд╣ोрддे рд╣ैं ?
рдЙрдд्рддрд░:
рд╕ाрдоाрди्рдп рддौрд░ рдкрд░ рдЕрд╡рд╕рд░ рджो рддрд░рд╣ рдХे рд╣ोрддे рд╣ैं-
(i) рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рдоें рд╡िрдж्рдпрдоाрди рдЕрд╡рд╕рд░ (Existing Opportunities in the Environment)- рдХुрдЫ рдЕрд╡рд╕рд░ рдРрд╕े рд╣ोрддे рд╣ैं рдЬो рдкрд╣рд▓े рд╕े рд╣ी рдоौрдЬूрдж рд╣ोрддे рд╣ैं; рдЬैрд╕े-рдХाрдЧрдЬ, рдХрдкрдб़ा, рдЬूрддा рдЖрджि рдХा рдХाрд░рдЦाрдиा рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдХे рдЗрд╕ी рдкुрд░ाрддрдирддा рдоें рдХुрдЫ рдирд╡ीрдирддा рд▓ाрдиा। рдпрд╣ाँ рд╕ाрд╣рд╕ी рдХो рдХुрдЫ рдирдпाрдкрди (Something -new) рд▓ाрдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХрд░рддे рд░рд╣рдиा рд╣ै। рдЗрд╕ी рдоें рд╡рд╣ рдРрд╕े рдЕрд╡рд╕рд░ рдвूँрдврддा рд╣ै рдХि рд╡िрдж्рдпрдоाрди рдХिрд╕ рдХрдоी рдХो рдХैрд╕े рджूрд░ рдХрд░рдХे рдХुрдЫ рдирдИ рдЪीрдЬ рдмाрдЬाрд░ рдоें рдкेрд╢ рдХी рдЬाрдп ?

(ii) рдиिрд░्рдоिрдд рдЕрд╡рд╕рд░ (Created Opportunities)- рдРрд╕े рдЕрд╡рд╕рд░ рдкрд╣рд▓े рд╕े рдоौрдЬूрдж рдирд╣ीं рд╣ोрддे рдмрд▓्рдХि рдпे рдЙрдкрднोрдХ्рддाрдУं рдХी рд░ुрдЪि, рдлैрд╢рди, рддрдХрдиीрдХी рдкрд░िрд╡рд░्рддрди, рдкрд░िрд╕्рдеिрддि рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдиिрдд्рдп рдирдпे-рдирдпे рд░ूрдк рдоें рдЬрди्рдо рд▓ेрддे рд░рд╣рддे рд╣ैं। рдЬैрд╕े-рд╕ूрдЪрдиा рддрдХрдиीрдХ рдоें рд╡िрдХाрд╕ рдХे рдЪрд▓рддे рдЯेрд▓ीрд╡िрдЬрди, рдХрдо्рдк्рдпूрдЯрд░, рд╕ॉрдл्рдЯрд╡ेрдпрд░ рдЖрджि рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдирдпे-рдирдпे рдЙрдкрдХрд░рдгों рдХा рдХाрд░ोрдмाрд░, рдмाрдпोрдЯेрдХ्рдиोрд▓ोрдЬी рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд╡िрдХाрд╕ рдХे рдЪрд▓рддे рдирдИ рдмीрдоाрд░िрдпों рдХी рдЬाँрдЪ рдЙрдкрдХрд░рдг, рджрд╡ाрдУं рдЖрджि рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддाрдпें рдЖрджि рдирдпे-рдирдпे рдЕрд╡рд╕рд░ рдиिрд░्рдоिрдд рдХрд░рддी рд╣ैं।

рдк्рд░рд╢्рди 14.
рдЙрдж्рдпрдоिрддा рдХे рд▓िрдП рдмाрдЬाрд░ рдоूрд▓्рдпांрдХрди рдХ्рдпों рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै ?
рдЙрдд्рддрд░:
рд╡рд╕्рддुрдд: рдмाрдЬाрд░ рдоें рдЙрди рд╡рд╕्рддुрдУं рдХो рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै рдЬिрдирдХी рдоाँрдЧ рдЧ्рд░ाрд╣рдХ рдХрд░рддे рд╣ै। рдХिрди्рддु рдпрд╣ рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХрд░рдиा рдХि рдЧ्рд░ाрд╣рдХ рдХ्рдпा рдЪाрд╣рддे рд╣ैं, рдПрдХ рдЬрдЯिрд▓ рдХाрдо рд╣ै। рдмाрдЬाрд░ рдоें рд╡िрд╡िрдз рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдЧ्рд░ाрд╣рдХ рд╣ोрддे рд╣ैं। рдЙрдирдХी рдкृрд╖्рдардоा рд╢िрдХ्рд╖ा, рдЖрдп, рдЪाрд╣рдд, рдкрд╕рди्рдж рдЖрджि рдХे рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоें рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рд╣ोрддी рд╣ै। рдпे рд╡िрдЬाрддीрдп рдк्рд░ाрдХ. рдЙрдкрдХ्рд░рдо рдХे рдиिрдХрдЯ рдПрд╡ं рджूрд░рд╕्рде рдоें рд╣ोрддे рд╣ैं рдЬिрд╕рдХे рдкрд░िрдгाрдорд╕्рд╡рд░ूрдк рдЙрдирдХी рдоाँрдЧें рднी рднिрди्рди рднिрди्рди рд╣ोрддी рд╣ैं।

рдХिрд╕ी рднी рдЙрдд्рдкाрджрдХ рдХे рд▓िрдП рдЕрд╕ंрднрд╡ рдирд╣ीं рддो рдХрдаिрди рдЕрд╡рд╢्рдп рд╣ै рдХि рдЗрди рд╡िрд╡िрдз рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдЧ्рд░ाрд╣рдХों рдХे рд▓िрдП рд╡िрд╡िрдз рдХोрдЯि рдХी рд╡рд╕्рддुрдУं рдХा рдЙрдд्рдкाрджрди рдХрд░ें। рдЕрддः рдПрдХ рдЙрдж्рдпрдоी рдХो рдпрд╣ рддрдп рдХрд░ рд▓ेрдиा рдЪाрд╣िрдП рдХि рдХिрд╕ рдХोрдЯि рдХे рдЧ्рд░ाрд╣рдХों рдХे рд▓िрдП рд╡рд╣ рд╡рд╕्рддुрдУं рдХा рдЙрдд्рдкाрджрди рдХрд░рдиा рдЪ.: рдЗрд╕ рдмाрдд рдХा рдиिрд░्рдзाрд░рдг рдХрд░ рд▓ेрдиे рдХे рдмाрдж рд╕рдо्рдмрди्рдзिрдд рд╕рдоूрд╣ рдХे рдЧ्рд░ाрд╣рдХों рдХी рдоाँрдЧ рдХा рдЕрдиुрдоाрди рд▓рдЧाрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЗрд╕рд▓िрдП рдЙрдж्рдпрдоिрддा рдХे рд▓िрдП рдмाрдЬाрд░ рдоूрд▓्рдпांрдХрди рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 15.
рдкैрдХेрдЬिंрдЧ рдХे рдЪाрд░ рдХाрд░्рдп рдмрддाрдЗрдП।
рдЙрдд्рддрд░:
рдЕрдзिрдХांрд╢ рд╡्рдпрдХ्рддि рдЙрдд्рдкाрдж рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдХो рд╣ी рдкैрдХेрдЬिंрдЧ рдХा рдПрдХрдоाрдд्рд░ рдХाрд░्рдп рд╕рдордЭрддे рд╣ैं। рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें рдРрд╕ा рд╕ोрдЪрдиा рдЙрдЪिрдд рдирд╣ीं рд╣ै। рдмाрдЯा рдЗрдг्рдбिрдпा рдЕрдкрдиे рдкैрдХेрдЬ рд╕े рддीрди рдХाрд░्рдпों рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рдХрд░рддा рд╣ै- (i) рдЙрдд्рдкाрдж рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा (Product Protection), (ii) рдЙрдд्рдкाрдж рдХी рдоूрд▓्рдп рд╡ृрдж्рдзि (Increase in the Value of the Product) рдПрд╡ं (iii) рдЙрдд्рдкाрдж рдХा рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди (Product Advertisement)।

рдк्рд░рд╢्рди 16.
рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рдХे рдк्рд░рддि рдЙрдж्рдпрдоी рдХा рджाрдпिрдд्рд╡ рдмрддाрдЗрдП।
рдЙрдд्рддрд░:
рдЙрдж्рдпрдоी рд╡ाрддाрд╡рд░рдг рдХे рд╕рднी рдШрдЯрдХों рдХे рдк्рд░рддि рдЙрдд्рддрд░рджाрдпी рд╣ै। рдпрд╣ рдиाрдЧрд░िрдХ рд╕рдоुрджाрдп, рдЙрдкрднोрдХ्рддाрдУं, рдХрд░्рдордЪाрд░िрдпों, рд╡िрдиिрдпोрдЬрдХों, рдк्рд░рддिрд╕्рдкрд░्рдзी рд╕ंрд╕्рдеाрдУं, рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рдпा рд╕рд░рдХाрд░ी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा, рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा (рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдПрд╡ं рдЕрди्рддрд░्рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп) рдЖрджि рд╕рднी рд╡ाрддाрд╡рд░рдг рдХे рдШрдЯрдХों рдХे рдк्рд░рддि рдЙрдд्рддрд░рджाрдпी рд╣ै। рджूрд╕рд░े рд╢рдм्рджों рдоें, рд╕рднी рдЙрдж्рдпрдорд╢ीрд▓ рдХ्рд░िрдпाрдУं рдХे рдиिрд░्рдгрдпों рдоें рдЗрдирдХे рд╣िрддों рдХो рдз्рдпाрди рдоें рд░рдЦрдиा рдЬрд░ूрд░ी рд╣ोрддा рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 17.
рд╕рдо-рд╡िрдЪ्рдЫेрдж рдмिрди्рджु рдХ्рдпा рд╣ै ?
рдЙрдд्рддрд░:
рдЙрдж्рдпрдоी рдЬो рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдоें рдирдпा рдк्рд░рд╡िрд╖्рдЯ рд╣ोрддा рд╣ै, рдЙрд╕े рддुрд░рди्рдд рд▓ाрдн рдирд╣ीं рд╣ोрдиे рд▓рдЧрддा рдмрд▓्рдХि рдХुрдЫ рджिрдиों рддрдХ рдЙрд╕े ‘рди рд▓ाрдн рди рд╣ाрдиि’ рдХी рдиीрддि рдкрд░ рднी рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдЪрд▓ाрдиा рдкрдб़рддा рд╣ै। рдЗрд╕ी рдиीрддि рд╕े рд╕рдо्рдмрди्рдзिрдд рдЖрдЧрдгрди (calculation) рд╕рдо-рд╡िрдЪ्рдЫेрдж рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг’ рд╣ोрддा рд╣ै рдЬिрд╕рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рд░рдЦрдиा рдПрдХ рдЙрдж्рдпрдоी рдХे рд▓िрдпे рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ोрддा рд╣ै।

рдмिрдХ्рд░ी рдХा рд╡рд╣ рдмिрди्рджु рдЬрд╣ाँ рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХो рди рд▓ाрдн рди рд╣ाрдиि, ‘рд╕рдо-рд╡िрдЪ्рдЫेрдж рдмिрди्рджु’ рдХрд╣рд▓ाрддी рд╣ै। рдпрд╣ाँ рд╡िрдХ्рд░рдп рдоूрд▓्рдп рдХुрд▓ рд▓ाрдЧрдд рдХे рдмрд░ाрдмрд░ рд╣ोрддा рд╣ै। рдХुрд▓ рд▓ाрдЧрдд рдоें рд╕्рдеाрдпी (Fixed) рддрдеा рдкрд░िрд╡рд░्рддрдирд╢ीрд▓ (Variable) рджोрдиों рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ोрддे рд╣ैं। рдЙрдж्рдпрдоी рдХोрдИ рднी рдмिрдХ्рд░ी рдХрд░рддे рд╕рдордп рдЗрд╕ рдмिрди्рджु рдХा рдз्рдпाрди рд░рдЦрддा . рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рдЗрд╕ рдмिрди्рджु рд╕े рдЕрдзिрдХ рдмिрдХ्рд░ी рд▓ाрдн рдк्рд░рджाрди рдХрд░ेрдЧी рдФрд░ рдЗрд╕рд╕े рдиीрдЪे рдХी рдмिрдХ्рд░ी рд╕े рд╣ाрдиि рд╣ोрдЧी।

рдк्рд░рд╢्рди 18.
рдЙрдд्рдкाрдж рдоिрд╢्рд░рдг рдХ्рдпा рд╣ै ?
рдЙрдд्рддрд░:
рдЙрдд्рдкाрдж рд╕े рдЖрд╢рдп рдХिрд╕ी рднौрддिрдХ рд╡рд╕्рддु рдЕрдерд╡ा рд╕ेрд╡ा рд╕े рд╣ै рдЬिрд╕рд╕े рдХ्рд░ेрддा рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддाрдУं рдХी рд╕ंрддुрд╖्рдЯि рд╣ोрддी рд╣ै। рдпрд╣ рд╡िрдкрдгрди рд╡्рдпूрд╣рд░рдЪрдиा рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рдЙрдд्рдкाрдж рдХे рдЕंрдЧों рдХा рд╡िрд╡ेрдЪрди рдПрд╡ं рдиिрд░्рдгрдпрди рд╣ोрддा рд╣ै। рдлिрд▓िрдк рдХोрдЯрд▓рд░ (Philip Kotler) рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, “рдЙрдд्рдкाрдж рдХ्рд░ेрддा рдХो рд╕ंрддुрд╖्рдЯिрдпाँ рдЕрд╡рдХाрд╢ рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиे рдХी рдХ्рд╖рдорддा рд╡ाрд▓े рднौрддिрдХ рд╕ेрд╡ा рдПрд╡ं рдЪिрд╣्рдиाрдд्рдордХ рд╡िрд╡рд░рдг рдХा рдкुрд▓िрди्рджा рд╣ै।”

рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХ рдлрд░्рдо рдЙрдд्рдкाрдж рд╡िрдХ्рд░рдп рдХा рдХाрд░्рдп рдХрд░рддी рд╣ै, рднрд▓े рд╣ी рдХोрдИ рджिрдЦाрдИ рджे рдпा рдирд╣ीं। рдЙрджाрд╣рд░рдг рдХे рд▓िрдП, рдПрдХ рд▓ॉрдг्рдбी рдЬो рдХि рдзोрдиे рдХी рд╕ेрд╡ा рдХा рд╡िрдХ्рд░рдп рдХрд░рддी рд╣ै, рдЙрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдЙрдд्рдкाрдж рдоें рд╣ै рдЬिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдПрдХ рдлुрдЯрдХрд░ рд╡िрдХ्рд░ेрддा рдЙрди рдзुрд▓ाрдИ рд╡рд╣ рд▓ॉрдг्рдб्рд░ी рдХрд░ рд░рд╣ी рд╣ै। рдХोрдИ рднी рдЙрдд्рдкाрдж рдХा рд╡िрдХ्рд░рдп рдХрд░рддी рд╣ै, рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें, рдЙрд╕ рдЙрдд्рдкाрдж рдХे рд╕ेрд╡ाрдУं рдХा рднी рд╡िрдХ्рд░рдп рдХрд░рддी рд╣ै। рдПрдХ рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдЗрд╕рд▓िрдП рдХрд░рддा рд╣ैं рдХ्рдпोंрдХि рдЙрд╕рдХो рдЙрд╕ рдЙрдд्рдкाрдж рд╕े рдПрд╡ं рднौрддिрдХ рд╕ंрддोрд╖ рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддे рд╣ैं। рдЕрддः рдПрдХ рд╡िрдХ्рд░ेрддा рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें рдХिрд╕ी рдЙрдд्рдкाрдж рдХा рд╡िрдкрдгрди рдирд╣ीं рдХрд░рддा рдмрд▓्рдХि рдЙрд╕рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЗрди рднौрддिрдХ рдПрд╡ं рдордиोрд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рд╕ंрддोрд╖ों , рдХा рд╡िрдкрдгрди рдХрд░рддा рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 19.
рдирд╡рдк्рд░рд╡рд░्рддрди рдХ्рдпा рд╣ै ?
рдЙрдд्рддрд░:
рдирд╡рдк्рд░рд╡рд░्рддрди рдХा рдЖрд╢рдп рд╣ै-

  • рд╡िрдж्рдпрдоाрди рд╕्рдеिрддि рдХा рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг
  • рдЙрдкрд▓рдм्рдз рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рдХा рдирдпा рд╕ंрдпोрдЬрди
  • рд╕ृрдЬрдиाрдд्рдордХ рд╡िрдЪाрд░ рдПрд╡ं рдЪрддुрд░ाрдИ
  • рдирдИ рд╡рд╕्рддु рд╡ рд╕ेрд╡ाрдПँ рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиः।
  • рдЙрдд्рдкाрджрди рдХी рдирдИ рд╡िрдзि рдХा рдЙрдкрдпाрдЧ рдХрд░рдиा।
  • рдЙрдд्рдкाрджों рдХे рд▓िрдпे рдирдпे рдмाрдЬाрд░ рдЦोрд▓рдиा।
  • рдХрдЪ्рдЪे рдоाрд▓ рдХी рдкूрд░्рддि рдХे. рдирдпे рд╕्рд░ोрдд рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиा।
  • рдФрдж्рдпोрдЧिрдХ рдХ्рд░िрдпाрдУं рдХा рдкुрдирд░्рдЧрдарди।

рдк्рд░рд╢्рди 20.
рдПрдХ рдЙрдж्рдпрдоी рдХो рдЕрдкрдиे рдкрджाрд░्рдеों рдХे рд╡िрдкрдгрди рд╣ेрддु рдХ्рдпों рдЙрдЪिрдд рдз्рдпाрди рджेрдиा рдЪाрд╣िрдП?
рдЙрдд्рддрд░:
рд╡िрдкрдгрди рдЖрдзुрдиिрдХ рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХा рдПрдХ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рдХाрд░्рдп рд╣ै। рдЗрд╕рдоें рд╡िрд╕्рддृрдд рдк्рд░рддिрд╕्рдкрд░्рдзा, рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рд╡िрд╡िрдзीрдХрд░рдг рддрдеा рдЕрди्рддрд░्рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╡िрддрд░рдг рд╣ै।

рд╡िрдкрдгрди рдкрд░ рдЙрдЪिрдд рдз्рдпाрди рджेрдиे рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдиिрдо्рди рд▓ाрднों рдХे рдХाрд░рдг рд╣ै-

  • рдпрд╣ рдЙрдкрднोрдХ्рддाрдУं рдХी рд╕ंрддुрд╖्рдЯि рд╣ेрддु рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░рдиे рдоें рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХ рдЗрдХाрдИ рдХो рдорджрдж рдХрд░рддा рд╣ै।
  • рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдХ्рдпा рдЪाрд╣рддा рд╣ै, рдЙрд╕рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЙрдд्рдкाрджрди рдХрд░рдиे рдоें рдпрд╣ рд╕рд╣ाрдпрддा рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддा рд╣ै рдФрд░ рд▓ाрднрджाрдпрдХрддा рдоें рд╡ृрдж्рдзि рдХрд░рддा рд╣ै।
  • рдпрд╣ рдЗрдХाрдИ рдХे рджीрд░्рдШрдХाрд▓ीрди рд╡िрдХाрд╕, рдЦ्рдпाрддि, рдЙрдд्рдХрд░्рд╖ рддрдеा рдЬीрд╡िрдд рд░рд╣рдиे рдХे рд▓िрдП рдкрде рдк्рд░рджрд░्рд╢рди рдХрд░рддा рд╣ै।
  • рдпрд╣ рдЙрдд्рдкाрджрди рдХे рд╡िрд╡िрдзीрдХрд░рдг, рдЬोрдЦिрдо рдХो рди्рдпूрдирддрдо рдХрд░рдиे, рдЙрдд्рдкाрдж-рд╡िрд╢िрд╖्рдЯीрдХрд░рдг рддрдеा рдЧ्рд░ाрд╣рдХ рд╕рдорд░्рдерди рдХे рдЕрд╡рд╕рд░ों рдХो рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддा рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 21.
рдХोрд╖-рдк्рд░рд╡ाрд╣ рд╡िрд╡рд░рдг рд╡ рдЖрдп рд╡िрд╡рд░рдг рдХे рдПрдХ рдЕрди्рддрд░ рдмрддाрдПँ।
рдЙрдд्рддрд░:
рдХोрд╖-рдк्рд░рд╡ाрд╣ рд╡िрд╡рд░рдг рдПрдХ рд╡िрд╢ेрд╖ рд▓ेрдЦांрдХрди рдЕрд╡рдзि рдоें рдЪाрд▓ू рд╡рд░्рд╖ рд╡ рдЧрдд рд╡рд░्рд╖ рдХे рд╕्рдеिрддि рд╡िрд╡рд░рдгों рдХी рддुрд▓рдиा рдХрд░рдХे рд╢ुрдж्рдз рдХाрд░्рдпрд╢ीрд▓ рдкूँрдЬी рдоें рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓े рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХी рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдХрд░рддा рд╣ै рдЬрдмрдХि рдЖрдп рд╡िрд╡рд░рдг рдПрдХ рдЕрд╡рдзि рд╡िрд╢ेрд╖ рдХी рдХ्рд░िрдпाрдУं рдХा рдкрд░िрдгाрдо рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рддा рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 22.
рдЧैрд╕्-рдЪाрд▓ू рд╕рдо्рдкрдд्рддिрдпाँ рдХ्рдпा рд╣ोрддी рд╣ैं ? рдЗрдирдХे рдЙрджाрд╣рд░рдг рджें।
рдЙрдд्рддрд░:
рдРрд╕ी-рд╕рдо्рдкрдд्рддिрдпाँ рдЬो рд╡्рдпाрдкाрд░ рдЪрд▓ाрдиे рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╕े рдЦрд░ीрджी рдЬाрддी рд╣ै, рдмेрдЪрдиे рдХे рд▓िрдП рдирд╣ीं, рдЧैрд░ рдЪाрд▓ू рд╕рдо्рдкрдд्рддिрдпाँ рдХрд╣рд▓ाрддी рд╣ै। рдЬैрд╕े-рдЦ्рдпाрддि, рднूрдоि, рдорд╢ीрдирд░ी рдЖрджि।

рдк्рд░рд╢्рди 23.
рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рдХे рд╕ूрдХ्рд╖्рдо рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХे рдХिрди्рд╣ीं рддीрди рдЙрдж्рджेрд╢्рдпों рдХो рдмрддाрдПं।
рдЙрдд्рддрд░:
рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рд╕ूрдХ्рд╖्рдо рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХे рддीрди рдоुрдЦ्рдп рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╣ैं-

  • рдЙрди्рдирдд рд╡िрдд्рддीрдп рдиिрд╖्рдкाрджрди рд╣ेрддु рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рдХा рдк्рд░рднाрд╡рдкूрд░्рдг рдЙрдкрдпोрдЧ рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиा।
  • рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдХे рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░, рдмाрдЬाрд░ рдк्рд░рддिрд╕्рдкрд░्рдзा, рд╕рд░рдХाрд░ рдХी рдиीрддि рдЗрдд्рдпाрджि рдоें рдиिрд░рди्рддрд░ рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓े рдкрд░िрд╡рд░्рддрдиों рдкрд░ рдкैрдиी рдиिрдЧाрд╣ рд░рдЦрдиा।
  • рдЙрднрд░рддी рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рддрдеा рд╕ंрд╡ृрдж्рдзि рдХो рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рд░рдЦрдиे рдХी рджिрд╢ा рдоें рд░рдгрдиीрддि рд╡िрдХрд╕िрдд рдХрд░рдиा।
  • рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдПрд╡ं рдЕрд╡рд╕рд░ों рдХी рдкрд╣рдЪाрди рдХрд░рдиा।
  • рдк्рд░рдмрди्рдзрдХीрдп рдиिрд░्рдгрдпों рдХो рджिрд╢ा-рдиिрд░्рджेрд╢ рджेрдиा।
  • рднрд╡िрд╖्рдп рдХी рдШрдЯрдиाрдУं рдХा рдкूрд░्рд╡ाрдиुрдоाрди рдХрд░рдиा рддрдеा рддрдж्рдиुрд╕ाрд░ рд╕рдоाрдпोрдЬрди рдХрд░рдиा।

рдк्рд░рд╢्рди 24.
рдПрдХ рдЙрдкрдХ्рд░рдо рдХो рд╕рд╣ाрдпрддा рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рдХिрди्рд╣ीं рддीрди рддрд▓рд░рдЪрдиाрдд्рдордХ (рдЗрди्рдл्рд░ाрд╕्рдЯ्рд░рдХ्рдЪрд░) рд╕ुрд╡िрдзाрдУं рдХो рдмрддाрдПँ।
рдЙрдд्рддрд░:
рдмिрдиा рдЕрдиुрдХूрд▓ рддрд▓рд░рдЪрдиा (рдЖрдзाрд░рднूрдд рдвाँрдЪा) рдХे рдХोрдИ рднी рдЙрдкрдХ्рд░рдо рд╕рд╣ी рдвंрдЧ рд╕े рд╕ंрдЪाрд▓िрдд рдирд╣ीं рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै। рдпрд╣ рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХ рдХुрд╢рд▓рддा рдХे рд▓िрдП рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै।

рдЖрдзाрд░рднूрдд рдвाँрдЪाрдЧрдд (рддрд▓рд░рдЪрдиाрдд्рдордХ) рд╕ुрд╡िрдзाрдПँ рдЙрдкрдХ्рд░рдо рдХो рд╕рд╣ाрдпрддा рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै। рдпे рд╕ुрд╡िрдзाрдПँ рд╣ैं-

  • рдЙрдкрдпुрдХ्рдд рдЖрдХाрд░ рдПрд╡ं рднूрдоि рдХी рд╕्рдеिрддि
  • рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рдХे рдЖрдЧрдорди рд╡ рдмрд╣िрд░्рдЧрдорди рдХे рд▓िрдП рдкрд░िрд╡рд╣рди рдХा рдкрд░्рдпाрдк्рдд рд╕ाрдзрди
  • рдЙрдЪिрдд рд╕ंрдпंрдд्рд░ рдПрд╡ं рдорд╢ीрдирд░ी
  • рдиिрд░्рдмाрдз рд░ूрдк рд╕े рд╡िрдзुрдд рдХी рдЖрдкूрд░्рддि
  • рдЬрд▓ рдХी рдЙрдЪिрдд рдЙрдкрд▓рдм्рдзрддा
  • рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖िрдд рдПрд╡ं рдиिрдкुрдг рдХाрд░ीрдЧрд░ों рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХे рдЕрд╡рд╕рд░।

рдк्рд░рд╢्рди 25.
рдХोрд╖ рдк्рд░рд╡ाрд╣ рд╡िрд╡рд░рдг рдХ्рдпा рд╣ै ?
рдЙрдд्рддрд░:
рдХोрд╖ рдк्рд░рд╡ाрд╣ рд╡िрд╡рд░рдг рджрд░्рд╢ाрддा рд╣ै-

  • рдПрдХ рд╡िрд╢ेрд╖ рдЕрд╡рдзि рдоें рд░ोрдХрдб़ рдЕрди्рддрд░्рд╡ाрд╣ рдПрд╡ं рд░ोрдХрдб़ рдмрд╣िрд░्рд╡ाрд╣ рдХो
  • рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдж्рд╡ाрд░ा рдоुрдЦ्рдп рд╕्рд░ोрддों рдХो рдЬिрдирд╕े рдХोрд╖ рдк्рд░ाрдк्рдд рдХिрдпे рдЧрдпे рд╣ैं рдФрд░ рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдоें рдЗрди рдХोрд╖ों рдХे рдк्рд░рдпोрдЧ рдХी।
  • рдПрдХ рджी рд╣ुрдИ рдЕрд╡рдзि рдоें рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХी рдХाрд░्рдпрд╢ीрд▓ рдкूँрдЬी рдоें рдХрдоी рдпा рд╡ृрдж्рдзि।
  • рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХी рд╡िрдд्рддीрдп рд╕्рдеिрддि рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХे рдХाрд░рдг।
  • рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рдХी рдЧрддि рддрдеा рд╡िрдд्рддीрдп рдкрд░िрдгाрдоों рдкрд░ рдЙрд╕рдХे рд╢ुрдж्рдз рдк्рд░рднाрд╡।
  • рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдоें рдХोрд╖ों рдХो рдЙрдЧाрд╣рдиे рдПрд╡ं рдЙрдкрдпोрдЧ рдХे рддрд░ीрдХे।
  • рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХी рд╡िрдд्рддीрдп рд╕्рдеिрддि рдХी рдк्рд░рдоुрдЦ рдк्рд░рд╡ृрддि рдЬिрд╕рдХा рдФрд░ рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рд╣ोрдиा. рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै।
  • рдЕрдзिрдХ рд▓ाрднрдк्рд░рдж рддрд░ीрдХे рдЬिрдирдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рд▓ाрднांрд╢ рдХे рдиिрд░्рдгрдп, рдиिрд╡ेрд╢ рдиिрд░्рдгрдп рддрдеा рд╡िрдд्рддीрдп рдиिрд░्рдгрдпों рдоें рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 26.
рд╡िрдд्рдд рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХो рдХ्рдпा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ै ?
рдЙрдд्рддрд░:
рдЖрдзुрдиिрдХ рд╕рдордп рдоें рд╡िрдд्рдд рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХे рд▓िрдП рдаीрдХ рдЙрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рд╕े рд╣ै рдЬिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдордиुрд╖्рдп рдХे рдЬीрд╡рди рдХे рд▓िрдП рд░рдХ्рдд рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ोрддी рд╣ै। рдЬिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдмिрдиा рд░рдХ्рдд рдХे рд╢рд░ीрд░ рдХाрдо рдирд╣ीं рдХрд░ рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЙрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдмिрдиा рд╡िрдд्рдд рдХे рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХ рдХ्рд░िрдпाрдУं рдХो рдЪрд▓ाрдиा рдХрдаिрди рд╣ोрддा рд╣ै। рдЕрддः рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХे рдХाрд░्рдпों рдХो рдиिрд░ंрддрд░ рдЧрддि рд╕े рдЪрд▓ाрдиे рдХे рд▓िрдП рд╡िрдд्рдд рдпा рдкूँрдЬी рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдкрдб़рддी рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 27.
рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХ рд╕рдо्рд╡ृрдж्рдзि рдХे рдоुрдЦ्рдп рд╕ूрдЪрдХ рдХौрди-рдХौрди рд╕े рд╣ैं ?
рдЙрдд्рддрд░:
рд╕рдо्рд╡ृрдж्рдзि рдк्рд░рдмंрдзрди рдЙрдж्рдпрдоी рдХा рдоुрдЦ्рдп рджाрдпिрдд्рд╡ рд╣ै। рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХ рд╕ंрд╕्рдеा рдоें рд╡िрдд्рддीрдп рд╕्рд╡рд╕्рдерддा рдФрд░ рдЕрдиुрдХूрд▓ рд▓ाрдн рдХा рд╣ोрдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै। рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░ाрдк्рдд рд╡िрдХाрд╕. рдпा рд╕рдо्рд╡ृрдж्рдзि рд╕्рддрд░ рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдШрдЯрдХों рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░рджрд░्рд╢िрдд рд╣ोрддी рд╣ै-

  • рд▓ाрдн рдХा рдЕрдзिрдХोрд╖ рдпा рдмрдЪрдд рдЬिрд╕рд╕े рдЖрдЧे рдХी рдиिрд╡ेрд╢ рдЬрд░ूрд░рддें рдкूрд░ी рд╣ो рд╕рдХें।
  • рдкрд░िрд╕рдо्рдкрдд्рддिрдпों рд╡ рдЬाрдпрджाрджों рдХा рдоूрд▓्рдп рдЬो рд╢ोрдзाрди рдХ्рд╖рдорддा рдПрд╡ं рдордЬрдмूрдд рд╕्рдеिрддि рдХो рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рддा рд╣ै।
  • рддрдХрдиीрдХी рд╕ुрдзाрд░ рдЬिрд╕рдоें рдЙрдд्рдкाрджрди рдХे рдЧुрдг рдПрд╡ं рдоाрдд्рд░ा рдоें рд╡ृрдж्рдзि рд╣ोрддी рд╣ै।
  • рдЪрддुрд░ рдПрд╡ं рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖िрдд рдХрд░्рдордЪाрд░ी।
  • рд╕ंрдЧрдардиाрдд्рдордХ рдХाрд░्рдпрдХुрд╢рд▓рддा।
  • рдмिрдХ्рд░ी рдХी рдмрдв़рддी рдоाрдд्рд░ा।

рдпे рддрдд्рд╡ рдмाрд╣्рдп рдХाрд░рдХों рд╕े рднी рдк्рд░рднाрд╡िрдд рд╣ोрддे рд╣ैं। рдЕрддः рдпे рд╕рджैрд╡ рдмрджрд▓рддे рд░рд╣рддे рд╣ैं। рд╡े рдкрд░िрд╡рд░्рддрдирд╢ीрд▓ рд╣ैं। рдЗрд╕рд▓िрдП рд╕рдо्рд╡ृрдж्рдзि рд╕्рдеिрд░ (Static) рдирд╣ीं рд╣ोрддी।

рдк्рд░рд╢्рди 28.
рдПрдХ рд╕рдлрд▓ рдЙрдж्рдпрдоी рдХे рдХ्рдпा рдЧुрдг рд╣ैं ?
рдЙрдд्рддрд░:
рдПрдХ рд╕рдлрд▓ рдЙрдж्рдпрдоी рдХे рдиिрдо्рди рд▓рдХ्рд╖рдг рдпा рдЧुрдг рд╣ैं-

  • рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХ рдЕрд╡рд╕рд░ рдмाрдЬाрд░ рдпा рдЙрдд्рдкाрджрдХ рдХो рдоाрди्рдпрддा рджेрдиे рдХी рдпोрдЧ्рдпрддा ( Talent)
  • рд╡िрдд्рддीрдп рдПрд╡ं рдЧैрд░ рд╡िрдд्рддीрдп рд╕ंрд╕ाрдзाрдиों рдХो рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдХрд░рдиे рдпा рдЬुрдЯाрдиे рдХी рдХ्рд╖рдорддा (Ability)
  • рд╡िрдЪाрд░ों рдХो рд╡्рдпाрд╡рд╣ाрд░िрдХ рд░ूрдк (рдХाрд░्рдпрд░ूрдк) рджेрдиे рдХे рдк्рд░рддि рдЙрдд्рд╕ाрд╣ ( Zeal)
  • рдХाрд░्рдп рдХे рдк्рд░рддि рд╕рдорд░्рдкрдг (Dedication)
  • рд╡िрдкрд░ीрдд рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рдоें рднी рд▓рдХ्рд╖्рдп рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХी рдЗрдЪ्рдЫा ( Desire)
  • рдЙрдкрднोрдХ्рддाрдУं рдХी рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддाрдУं рдПрд╡ं рдЗрдЪ्рдЫाрдУं рдХो рдЪिрд╣्рдиिрдд рдХрд░рдиे рдХी рдХ्рд╖рдорддा рдПрд╡ं рдЙрди्рд╣ें рдк्рд░рднाрд╡рд╢ाрд▓ी рдвंрдЧ рд╕े рдкूрд░ा рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдкрдж्рдзрддिрдпाँ
  • рдЬोрдЦिрдо рдПрд╡ं рдЪुрдиौрддिрдпों рдХो рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рддрдд्рдкрд░ рд░рд╣рдиा
  • рд╢ीрдШ्рд░рддा рд╕े рдФрд░ рд╕рд╣ी рдиिрд░्рдгрдп рд▓ेрдиे рдХी рддрдд्рдкрд░рддा
  • рджूрд░ рджृрд╖्рдЯि рдХे рд▓िрдП рдЪрддुрд░ाрдИ, рд╕рдо्рд╡ृрдж्рдзि рдХे рд▓िрдП рдкूрд░्рд╡ाрдиुрдоाрди рдПрд╡ं рднाрд╡ी рдиिрдпोрдЬрди।

рдк्рд░рд╢्рди 29.
рдПрдХ рдЙрдж्рдпрдоी рдХी рдХ्рдпा рдоुрдЦ्рдп рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдПँ (рд▓рдХ्рд╖рдг) рд╣ैं ?
рдЙрдд्рддрд░:
рдПрдХ рдЙрдж्рдпрдоी рдХी рдоुрдЦ्рдп рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдПँ рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╣ैं-

  • рднрд╡िрд╖्рдп рдХी рдЕрдиिрд╢्рдЪिрддрддाрдУं рдХी рдЬोрдЦिрдд рдХो рдЙрдаाрдиे рдХी рдХ्рд╖рдорддा।
  • рд▓ाрднрджाрдпрдХ рдЕрд╡рд╕рд░ рдХे рд░ूрдк рдоें рдХिрд╕ी рдирдпे рдЙрдд्рдкाрдж рдХे рдирд╡рдк्рд░рд╡рд░्рддрди рдХी рдХ्рд╖рдорддा।
  • рд╡िрдж्рдпрдоाрди рд╡ाрддाрд╡рд░рдг рдХे рдЕрдиुрд░ूрдк рд╡рд╕्рддु рдФрд░ рд╕ेрд╡ाрдУं рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░рдиा।
  • рд╡ांрдЫिрдд рдлрд▓ рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рд╕ंрдЧрдарди рдХрд░рдиे рдХी рдХ्рд╖рдорддा।
  • рдПрдХ рдЙрдЪ्рдЪ рдк्рд░рддिрд╕्рдкрд░्рдзाрдд्рдордХ рдмाрдЬाрд░ рдХी рдЪुрдиौрддिрдпों рдХा рд╕ाрдордиा рдХрд░рдиे рдХी рдХ्рд╖рдорддा।

рдк्рд░рд╢्рди 30.
‘рдЖрджेрд╢ рдХी рдПрдХрддा’ рд╕े рдЖрдк рдХ्рдпा рд╕рдордЭрддे рд╣ैं ?
рдЙрдд्рддрд░:
рдпрд╣ рд╕िрдж्рдзांрдд рдк्рд░рдмंрдз рдХा рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╕िрдж्рдзांрдд рд╣ै рдЬिрд╕рдХा рд╕ंрдмंрдз рдЖрджрд░्рд╢ рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ों рд╕े рд╣ै। “рдПрдХ рд╡्рдпрдХ्рддि рджो рд╕्рд╡ाрдоिрдпों рдХी рдПрдХ рд╕ाрде рд╕ेрд╡ा рдирд╣ीं рдХрд░ рд╕рдХрддा” рдХी рдХрд╣ाрд╡рдд рдХो рдк्рд░рдмंрдз рдкрд░ рд▓ाрдЧू рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै рддрдеा рдХाрд░्рдп-рдХुрд╢рд▓рддा рдХे рд▓िрдП рдХрд░्рдордЪाрд░ी рдХो рдПрдХ рд╣ी рдЙрдЪ्рдЪाрдзिрдХाрд░ी рд╕े рдЖрджेрд╢ рдоिрд▓рдиा рдЪाрд╣िрдП। рд╕ंрд╕्рдеा рдХे рд╕рдлрд▓ рд╕ंрдЪाрд▓рди рдПрд╡ं рдХाрд░्рдп рдХे рдХुрд╢рд▓ рд╕ंрдкाрджрди рдХे рд▓िрдП рдпрд╣ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै рдХि рдХрд░्рдордЪाрд░ी рд╡िрд╢ेрд╖ рдХो рдЕрдзिрдХाрд░ी рд╡िрд╢ेрд╖ рд╕े рд╣ी рдЖрджेрд╢ рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ो। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдПрдХ рд╡्рдпрдХ्рддि рдЬो рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рд╕े рдЖрджेрд╢ рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рддा рд╣ै। рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд░ूрдк рд╕े рдЕрдХुрд╢рд▓, рдЕрдиुрд╢ाрд╕рдирд╣ीрди, рдн्рд░рдордкूрд░्рдг рддрдеा рдЕрдиुрдд्рддрд░рджाрдпी рд╣ोрддा рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 31.
рдПрдХ рдирдпे рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХ рдЙрдкрдХ्рд░рдо рдХा рдЪुрдиाрд╡ рдХрд░рддे рд╕рдордп рдХिрди-рдХिрди рдШрдЯрдХों рдпा рдХाрд░рдХों рдкрд░ рдз्рдпाрди рджिрдпा рдЬाрдиा рдЪाрд╣िрдП ?
рдЙрдд्рддрд░:
рдирдпे рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХ рдЙрдкрдХ्рд░рдо рдХे рдЪुрдиाрд╡ рдХे рд╕ंрдмंрдзा рдоें рдиिрдо्рди рдШрдЯрдХों рдпा рдХाрд░рдХों рдкрд░ рдз्рдпाрди рджिрдпा рдЬाрдиा рдЪाрд╣िрдП-

  • рдкрд░िрдпोрдЬрдиा рд▓ाрдЧрдд рдХो рдкूрд░ा рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рдиिрд╡ेрд╢ рдХा рдЖрдХाрд░।
  • рдЗрдХाрдИ рдХा рд╕्рдеाрди рдЬिрд╕рд╕े рдк्рд░рдмंрдзрди рдоें рд╕ुрд╡िрдзा рд╣ो рд╕рдХे।
  • рдк्рд░рд╕्рддाрд╡िрдд рд╡рд╕्рддु рдФрд░ рд╕ेрд╡ाрдУं рдХे рдЙрдд्рдкाрджрди рдХे рд▓िрдП рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рддрдХрдиीрдХी рд╕्рддрд░।
  • рдХрдЪ्рдЪे рдоाрд▓ рдХी рдЖрдкूрд░्рддि рдХे рд╕्рд░ोрдд।
  • рд╢्рд░рдо рд╢рдХ्рддि рдХी рдЙрдкрд▓рдм्рдзрддा, рдЙрдкрдХрд░рдг рдХे рдЧुрдг рдЬो рдЙрдд्рдкाрджрди рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХो рдорджрдж рдХрд░рддे рд╣ैं।
  • рдмाрдЬाрд░ рдоें рдк्рд░рддिрд╕्рдкрд░्рдзा рдХी рд╕्рдеिрддि।

рдк्рд░рд╢्рди 32.
рдк्рд░рдмंрдз рдХे рдоुрдЦ्рдп рдХाрд░्рдп рдХ्рдпा рд╣ैं ?
рдЙрдд्рддрд░:
рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХ рд╕ंрдЧрдарди рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдпों рдХी рдк्рд░ाрдк्рддि рдХे рд▓िрдП рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХे рд╕ाрдзрдиों рдХे рдХुрд╢рд▓ рдиिрдпोрдЬрди, рд╕ंрдЧрдарди, рдиिрд░्рджेрд╢рди рдПрд╡ं рд╕рдорди्рд╡рдп рд╣ी рдк्рд░ंрдмрдз рд╣ै। рдк्рд░рдмंрдз рдХे рдоुрдЦ्рдп рдХाрд░्рдп рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╣ैं-
1. рдиिрдпोрдЬрди-рдкрд╣рд▓े рд╕े рд╣ी рдиिрд░्рдгрдп рдХрд░рдиा рдХि рдХ्рдпा рдХрд░рдиा рд╣ै, рдХ्рдпों рдХрд░рдиा рд╣ै, рдХрд╣ाँ рдХрд░рдиा рд╣ै, рдХैрд╕े рдХрд░рдиा рд╣ै рддрдеा рдХिрд╕ рд╡्рдпрдХ्рддि рдж्рд╡ाрд░ा рдХрд░рдиा рд╣ै, рдЗрди рд╕рднी рдмाрддों рдкрд░ рдз्рдпाрди рджेрддे рд╣ुрдП рдк्рд░рдмंрдз рдХे рдЙрдХ्рдд рдХाрд░्рдп рдХे рд▓िрдП рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рддैрдпाрд░ рдХрд░рдиा рд╣ोрддा рд╣ै, рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдПрд╡ं рдиीрддिрдпाँ рднी рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХрд░рдиी рд╣ोрддी рд╣ैं। рдЗрд╕ी рдХो рдиिрдпोрдЬрди рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै।

2. рд╕ंрдЧрдарди-рд╕ंрдЧрдарди рдХा рдЖрд╢рдп рдпोрдЬрдиा рдж्рд╡ाрд░ा рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рд▓рдХ्рд╖्рдпों рдХी рдкूрд░्рддि рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рддंрдд्рд░ों рд╕े рд╣ै рдЕрддः рд╕ंрдЧрдарди рдХрд░्рддрд╡्рдпों рдХो рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХрд░рддा рд╣ै। рдпрд╣ рд╕ंрдмंрдз, рдЙрдд्рддрд░рджाрдпिрдд्рд╡ рддрдеा рдЕрдзिрдХाрд░ рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХрд░рддा рд╣ै।

3. рдиिрдпुрдХ्рддिрдпाँ-рдк्рд░рдмंрдз рдХे рдЗрд╕ рдХाрд░्рдп рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рдкрджाрдзिрдХाрд░िрдпों рдПрд╡ं рдХрд░्рдордЪाрд░िрдпों рдХी рдиिрдпुрдХ्рддि рдХрд░рдиा рдФрд░ рдЙрдирдХो рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиा рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ै।

4. рдиिрд░्рджेрд╢рди-рдк्рд░рдмंрдз рдХा рдПрдХ рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдХाрд░्рдп рдиिрд░्рджेрд╢рди рд╣ै। рдЕрддः рджूрд╕рд░े рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рд╕े рдХाрд░्рдп рдХрд░ाрдиे рдХे рд▓िрдП рдпрд╣ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै рдХि рдЙрдирдХे рдХाрд░्рдпों рдХो рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдЙрдж्рджेрд╢्рдпों рдПрд╡ं рд▓рдХ्рд╖्рдпों рдХी рдк्рд░ाрдк्рддि рд╣ेрддु рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рджिрд╢ा-рдиिрд░्рджेрд╢ рджिрдпा рдЬाрдП।

5. рдиिрдпंрдд्рд░рдг рдХाрд░्рдп рд╕рд╣ी рдвंрдЧ рд╕े рдиिрд╖्рдкाрджिрдд рд╣ो рд░рд╣ा рд╣ै рдпा рдирд╣ीं рдЗрд╕рдХे рд▓िрдП рдиिрдпंрдд्рд░рдг рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ोрддी рд╣ै। рдХाрд░्рдп рдиिрд╖्рдкाрджрди рдХा рдоूрд▓्рдпांрдХрди, рдХाрд░्рдп рдХे рд╕्рддрд░ рдоें рд╕ुрдзाрд░ рдХे рд▓िрдП рдЙрдкाрдп рдХрд░рдиा рдЗрд╕ рдХाрд░्рдп рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рдЕंрд╢ рд╣ैं।

рдк्рд░рд╢्рди 33.
рдмाрдЬाрд░ рдЕрд╡рд▓ोрдХрди рдХ्рдпा рд╣ै ?
рдЙрдд्рддрд░:
рд╡िрднिрди्рди рдЙрдд्рдкाрдж рд╕рдо्рдмрди्рдзी рдЬ्рдЮाрди рдмाрдЬाрд░ рд╕рд░्рд╡ेрдХ्рд╖рдг рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै। рд╕ंрдХрд▓िрдд рд╕ूрдЪрдиाрдУं рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╡िрднिрди्рди рдЙрдд्рдкाрджों рдХी рднाрд╡ी рдоाँрдЧ рдПрд╡ं рдкूрд░्рддि рдХा рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рднाрд╡ी рдЕрдиुрдоाрдиिрдд рдоाँрдЧ рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рдХे рдмाрдж рд╕ंрднाрд╡िрдд рдкрд░िрд╡рд░्рддрди, рдХीрдордд, рдлैрд╢рди, рдЖрдп-рд╕्рддрд░, рдк्рд░рддिрд╕्рдкрд░्рдзा, рддрдХрдиीрдХ рдЗрдд्рдпाрджि рдХे рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоें рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рдХिрдпे рдЬा рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдЙрдд्рдкाрджों рдХी рднाрд╡ी рдоाँрдЧ рдХे рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоें рдЕрдиुрднрд╡ी рд╡िрдХ्рд░ेрддाрдУं, рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдПрдЬेंрд╕िрдпों, рд╡ाрдгिрдЬ्рдп рдкрд░ाрдорд░्рд╢рджाрддाрдУं рдЖрджि рдХी рд░ाрдп рд▓ी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕ंрдХрд▓िрдд рд╕ूрдЪрдиाрдУं рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдПрдХ рднाрд╡ी рдк्рд░рд╡рд░्рддрдХ рдПрдХ рдРрд╕े рдЙрдд्рдкाрдж рдХा рдЪुрдиाрд╡ рдХрд░ рд╕рдХрддा рд╣ै рдЬिрд╕рдХी рднाрд╡ी рдоाँрдЧ рдЕрдзिрдХ рд╣ो рдФрд░ рдЕрди्рддрддः рд▓ाрднрдк्рд░рдж рд╣ो।

рдк्рд░рд╢्рди 34.
рдЙрдкрднोрдХ्рддा рд╕рд░्рд╡ेрдХ्рд╖рдг рд╕े рдЖрдк рдХ्рдпा рд╕рдордЭрддे рд╣ैं ?
рдЙрдд्рддрд░:
рдХिрд╕ी рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХी рд╕рдлрд▓рддा рднाрд╡ी рдЙрдкрднोрдХ्рддाрдУं рдХे рдКрдкрд░ рдиिрд░्рднрд░ рдХрд░рддी рд╣ै। рдЙрдкрднोрдХ्рддा рд╕рд░्рд╡ेрдХ्рд╖рдг рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЙрдирдХी рд░ुрдЪि, рдлैрд╢рди, рдкрд╕рди्рдж, рдЧैрд░-рдкрд╕рди्рдж, рд╡े рдХрдм рдЦрд░ीрджेंрдЧे, рдХрд╣ाँ рдЦрд░ीрджेंрдЧे, рдХिрддрдиी рдХीрдордд рдкрд░ рдЦрд░ीрджेंрдЧे рд╕рдо्рдмрди्рдзी рд╕ूрдЪрдиाрдПँ рдк्рд░ाрдк्рдд рдХी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ैं। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░, рдХोрдИ рдРрд╕ा рдЙрдд्рдкाрдж рдмाрдЬाрд░ рдоें рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХिрдпा рдЬाрдиा рдЪाрд╣िрдП рдЬो рдЧ्рд░ाрд╣рдХों (рдЙрдкрднोрдХ्рддाрдУं) рдХी рдЪाрд╣рдд рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рд╣ो। рдЙрд╕ рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдХी рдкूрд░्рддि рд╣ेрддु рдЙрдкрднोрдХ्рддाрдУं рдХी рдк्рд░рддिрдХ्рд░िрдпा рдЬाрдирдиे рдХे рд▓िрдП рд╕्рд╡ाрдж-рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХी рддрдХрдиीрдХ рдЕрдкрдиाрдпी рдЬाрдиी рдЪाрд╣िрдП।

рдЗрд╕рд╕े рдЙрдд्рдкाрдж рдХी рдХрдоिрдпों рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рдк्рд░ाрдк्рдд рдХी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै рдФрд░ рдЬिрди्рд╣ें рдЙрдд्рдкाрдж рдХो рдмाрдЬाрд░ рдоें рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рдиे рдХे рдкूрд░्рд╡ рд╕рдоाрдк्рдд рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдк्рд░ाрд░рдо्рдн рдоें рдХिрд╕ी рдХрдо्рдкрдиी рдХो рдПрдХ рдпा рджो рдЙрдд्рдкाрджों рдХो рд╣ी рдмाрдЬाрд░ рдоें рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП рддрдеा рдЙрдкрднोрдХ्рддाрдУं рдХी рдк्рд░рддिрдХ्рд░िрдпा рдЬाрдирдиे рдХे рдмाрдж рд╣ी рдЙрдд्рдкाрджों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдоें рд╡ृрдж्рдзि рдХी рдЬाрдиी рдЪाрд╣िрдП рдЕрди्рдпрдеा рдХрдо्рдкрдиी рдХो рднाрд░ी рдХ्рд╖рддि рд╣ो рд╕рдХрддी рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 35.
рд╡िрдкрдгрди рд╡ाрддाрд╡рд░рдг рдХी рдкрд░िрднाрд╖ा рд▓िрдЦें।
рдЙрдд्рддрд░:
рд╡िрдкрдгрди рд╡ाрддाрд╡рд░рдг рдХी рдкрд░िрднाрд╖ाрдПँ (Definitions of Marketing Environment) рд╡िрдкрдгрди рд╡ाрддाрд╡рд░рдг рдХी рдоुрдЦ्рдп рдкрд░िрднाрд╖ाрдПँ рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╣ैं-

  1. рдХोрдЯрд▓рд░ рдПрд╡ं рдЖрд░्рдорд╕्рдЯ्рд░ाँрдЧ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, “рдХिрд╕ी рдХрдо्рдкрдиी рдХे рд╡िрдкрдгрди рд╡ाрддाрд╡рд░рдг рдХा рд╕ाрдоंрдЬрд╕्рдп рдЙрди рд╕рдорд╕्рдд рдмाрд╣्рдп рдШрдЯрдХों рдПрд╡ं рд╢рдХ्рддिрдпों рд╕े рд╣ै рдЬिрдирдХा рд╕рдо्рдмрди्рдз рд╡िрдкрдгрди рдк्рд░рдмрди्рдз рдХी рдХ्рд╖рдорддा рдХो рд╡ांрдЫिрдд рдЙрдкрднोрдХ्рддाрдУं рдХे рд╕ाрде рд╡िрдХрд╕िрдд рдХрд░рдиे рд╕े рд╣ोрддा рд╣ै।”
  2. рдХ्рд░ेрд╡ेрди्рд╕ рдПрд╡ं рдЕрди्рдп рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, “рд╡िрдкрдгрди рд╡ाрддाрд╡рд░рдг, рдЬिрд╕рдоें рд╡िрдкрдгрди рдк्рд░рдмрди्рдз рдХे рдмाрд╣्рдп рдХाрд░्рдпों рдХा рдиिрд╖्рдкाрджрди рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै рдЬो рдЕрдиिрдпंрдд्рд░िрдд рдиिрд░्рдгрдп рд▓ेрдиे рд╕े рд╕рдо्рдмрди्рдзिрдд рдПрд╡ं рдмрджрд▓ाрд╡ рддрдеा рд╕ुрдзाрд░ाрдд्рдордХ рдк्рд░рдХृрддि рдХे рд╣ोрддे рд╣ैं।”

рдк्рд░рд╢्рди 36.
рдиेрдЯрд╡рд░्рдХ рддрдХрдиीрдХ рдХ्рдпा рд╣ै ?
рдЙрдд्рддрд░:
рдиेрдЯрд╡рд░्рдХ рддрдХрдиीрдХें рдкाрд░рдо्рдкрд░िрдХ рджрдг्рдб-рдЪाрд░्рдЯ рдХी рддुрд▓рдиा рдоें рдЕрдзिрдХ рдкрд░िрд╕्рдХृрдд рд╣ैं। рдпрд╣ рдПрдХ рддрдХрдиीрдХ рд╣ै рдЬो рдкрд░िрдпोрдЬрдиा рдХ्рд░िрдпाрдУं, рдШрдЯрдиाрдУं рдПрд╡ं рдЙрдирдХे рдмीрдЪ рд╕рдо्рдмрди्рдз рдХो рдиेрдЯрд╡рд░्рдХ рдбाрдпрдЧ्рд░ाрдо рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рддी рд╣ै। рдиेрдЯрд╡рд░्рдХ рддрдХрдиीрдХ рдЬрдЯिрд▓рддा рдкрд░िрдпोрдЬрдиाрдУं рдХो рд╢ुрд░ू рд╕े рдЕंрдд рддрдХ, рддैрдпाрд░ рдХрд░рдиे рдХे рд░ूрдк рдоें рдЬाрдиा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै, рд╣ाрд▓ाँрдХि рдпрд╣ рдХाрд░्рдп рдХाрдЧрдЬ рдХे рдЯुрдХрдб़े рдкрд░ рдбाрдпрдЧ्рд░ाрдо рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдпрд╣ рддрдХрдиीрдХ рд╢िрдХ्рд╖ाрдк्рд░рдж рдПрд╡ं рдк्рд░рдХрдЯिрдд рджोрдиों рд╣ो рд╕рдХрддी рд╣ै। рдпрд╣ рд╢िрдХ्рд╖ाрдк्рд░рдж рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рдЗрд╕рд╕े рдпрд╣ рдкрддा рдЪрд▓рддा рд╣ै рдХि рджूрд╕рд░े рдХ्рд░िрдпाрдд्рдордХ рд╡िрднाрдЧ рдХे рдХाрд░्рдп рдХैрд╕े рдкूрд░े рдХिрдпे рдЬाрддे рд╣ैं। рдпрд╣ рдк्рд░рдХрдЯिрдд рднी рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рдпрд╣ рдкрд░िрдпोрдЬрдиा рдХी рд░ूрдк-рд░ेрдЦा рдХो рднी рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХрд░рддी рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 37.
рд╕्рдеिрд░ рдкूँрдЬी рдХ्рдпा рд╣ै ?
рдЙрдд्рддрд░:
рд╕्рдеिрд░ рдкूँрдЬी рдЙрд╕ рдкूँрдЬी рдХा рдк्рд░рддिрдиिрдзिрдд्рд╡ рдХрд░рддी рд╣ै рдЬिрд╕рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рджीрд░्рдШрдХाрд▓ीрди рдЙрдд्рдкाрджрди рд╕ुрд╡िрдзाрдУं рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рд╣ेрддु рд╣ोрддी рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рднूрдоि, рднрд╡рди, рдорд╢ीрди, рдлрд░्рдиीрдЪрд░ рдЖрджि рдХे рдХ्рд░рдп рдкрд░ рд╡िрдиिрдпोрдЧ рдХी рд░ाрд╢ि рд╢ाрдоिрд▓ рдХी рдЬाрддी рд╣ै।

рд╣्рд╡ीрд▓рд░ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, “рд╕्рдеिрд░ рдкूँрдЬी рд╕्рдеिрд░ рдПрд╡ं рджीрд░्рдШрдХाрд▓ीрди рд╕рдо्рдкрдд्рддिрдпों рдоें рд╡िрдиिрдпोрдЬिрдд рд╣ोрддी рд╣ै। рд╕्рдеिрд░ рдкूँрдЬी рдХी рд░ाрд╢ि рдЙрдд्рдкाрджрдХ рдж्рд╡ाрд░ा рд╕्рдеिрд░ рд╕рдо्рдкрдд्рддिрдпों рдХे рдк्рд░рдпोрдЧ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЖрдиुрдкाрддिрдХ рджрд░ рд╕े рдмрджрд▓рддी рд╣ै।’

рдк्рд░рд╢्рди 38.
рдХोрд╖ों рдХे рдХौрди-рдХौрди рд╕्рд░ोрдд рд╣ैं, рдмрддाрдпें।
рдЙрдд्рддрд░:
рдХोрд╖ों рдХे рдиिрдо्рди рд╕्рд░ोрдд рд╣ैं-

  • рд╕ंрдЪाрд▓рди рд╕े рдХोрд╖ (Funds from Operations)
  • рдЕंрд╢ рдкूँрдЬी рдХा рдиिрд░्рдЧрдорди (Issue of Share Capital)
  • рдЛрдгрдкрдд्рд░ों рдХा рдиिрд░्рдЧрдорди (Issue of Debentures)
  • рдЛрдг рд▓िрдпा рдЬाрдиा (Raising of Loans)
  • рд╕्рдеाрдпी рд╕рдо्рдкрдд्рддिрдпों рдХी рдмिрдХ्рд░ी (Sale of Fixed Assets)
  • рдк्рд░ाрдк्рдд рд▓ाрднांрд╢ (Dividend Received)
  • рдХाрд░्рдпрд╢ीрд▓ рдкूँрдЬी рдоें рд╢ुрдж्рдз рдХрдоी (Net Decrease in Working Capital)।

рдк्рд░рд╢्рди 39.
рдЦंрдб рд╕рдо-рд╡िрдЪ्рдЫेрдж рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдХी рдкрд░िрднाрд╖ा рджें।
рдЙрдд्рддрд░:

  • рдЪाрд░्рд▓्рд╕ рдЯीреж рд╣ॉрдирдЧ्рд░ेрди рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, “рдЦंрдб-рд╕рдо рдмिрди्рджु рд╡िрдХ्рд░рдп рдоाрдд्рд░ा рдХा рд╡рд╣ рдмिрди्рджु рд╣ै рдЬिрд╕ рдкрд░ рдХुрд▓ рдЖрдЧрдо рдФрд░ рдХुрд▓ рд╡्рдпрдп рдмрд░ाрдмрд░ рд╣ों, рдЗрд╕े рд╢ूрди्рдп рд▓ाрдн рдПрд╡ं рд╢ूрди्рдп рд╣ाрдиि рдХा рдмिрди्рджु рднी рдХрд╣рддे рд╣ैं।”
  • рдХेрд▓рд░ рддрдеा рдлрд░ेрд░ा рдХे рд╢рдм्рджों рдоें, “рдХिрд╕ी рдлрд░्рдо рдЕрдерд╡ा рдЗрдХाрдИ рдХा рдЦंрдб-рд╕рдо рдмिрди्рджु рд╡िрдХ्рд░рдп рдЖрдп рдХा рд╡рд╣ рд╕्рддрд░ рд╣ै рдЬो рдХि рдЗрд╕рдХी рд╕्рдеिрд░ рддрдеा рдкрд░िрд╡рд░्рддрдирд╢ीрд▓ рд▓ाрдЧрддों рдХे рдпोрдЧ рдХे рдмрд░ाрдмрд░ рд╣ो।”
  • рдЬीреж рдЖрд░реж рдХ्рд░ाрдЙрдиिंрдЧрд╢िрд▓्рдб рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, “рдЦंрдб-рд╕рдо рдмिрди्рджु рд╡рд╣ рдмिрди्рджु рд╣ोрддा рд╣ै рдЬिрд╕ рдкрд░ рд╡िрдХ्рд░рдп рдЖрдЧрдо рд╡рд╕्рддु рдХो рдЙрдд्рдкाрджिрдд рдХрд░рдиे рддрдеा рд╡िрдХ्рд░рдп рдХी рд▓ाрдЧрдд рдХे рдмрд░ाрдмрд░ рд╣ो рдФрд░ рди рддो рдХोрдИ рд▓ाрдн рд╣ो рдФрд░ рди рд╣ाрдиि рд╣ो।”

рдк्рд░рд╢्рди 40.
рдмुрдиिрдпाрджी рдвाँрдЪे рдХे рдорд╣рдд्рдд्рд╡ рдХो рд▓िрдЦें।
рдЙрдд्рддрд░:
рдмुрдиिрдпाрджी рдвाँрдЪा рдЙрдд्рдкाрджрдХрддा рд╡ृрдж्рдзिрдХрд░ рдПрд╡ं рд╕ुрд╡िрдзाрдУं рдХे рдк्рд░рд╕ाрд░рдг рдж्рд╡ाрд░ा рдЬीрд╡рди рд╢ैрд▓ी рдХो рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдЖрд░्рдеिрдХ рд╡िрдХाрд╕ рдоें рдпोрдЧрджाрди рдХрд░рддा рд╣ै। рдпे рд╕ेрд╡ाрдПँ рдЙрдд्рдкाрджрди рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдХो рдХрдИ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕े рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░рддी рд╣ैं-

  • рдмुрдиिрдпाрджी рд╕ुрд╡िрдзाрдПँ рдЙрдд्рдкाрджрди рдХा рдЕрди्рддрд░ंрдЧ рдЕंрдЧ (Intermediate input) рд╣ैं рддрдеा рдЗрдирдХी рд▓ाрдЧрддों рдоें рдХрдоी рдХрд░рдХे рдЙрдд्рдкाрджрди рдХी рд▓ाрднрджाрдпрдХрддा рдХो рдмрдв़ाрддी рд╣ैं। рд╕ाрде рд╣ी рдЙрдд्рдкाрдж, рдЖрдп рдПрд╡ं рд░ोрдЬрдЧाрд░ рдХे рдЙрдЪ्рдЪ рд╕्рддрд░ों рдХो рдЬрди्рдо рджेрддी рд╣ैं।
  • рдмुрдиिрдпाрджी рд╕ेрд╡ाрдПँ рдЕрди्рдп рдШрдЯрдХों рдЬैрд╕े рд╢्рд░рдо рдПрд╡ं рдкूँрдЬी рдХी рдЙрдд्рдкाрджрдХрддा рдмрдв़ाрддी рд╣ैं। рдЗрд╕рд▓िрдП рдмुрдиिрдпाрджी рдвाँрдЪे рдХो рдЙрдд्рдкाрджрди рдХा рдиि:рд╢ुрд▓्рдХ рдШрдЯрдХ рднी рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рдЗрд╕рдХी рдЙрдкрд▓рдм्рдзрддा рджूрд╕рд░े рдШрдЯрдХों рдХो рдЙрдЪ्рдЪрддрд░ рдк्рд░рдд्рдпाрдп рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддी рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 41.
рдк्рд░рдмрди्рдз рдХा рдЕрд░्рде рдХ्рдпा рд╣ै ?
рдЕрдерд╡ा, рдк्рд░рдмрди्рдз рдХी рдкрд░िрднाрд╖ा рд▓िрдЦें।
рдЙрдд्рддрд░:
‘рдк्рд░рдмрди्рдз’ рд╢рдм्рдж рдХो рдХрдИ рдЕрд░्рдеों рдоें рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдХрднी-рдХрднी рдПрдХ рд╕ंрдЧрдарди рдоें рдХाрд░्рдпрд░рдд “рдк्рд░рдмрди्рдзрдХीрдп рдХрд░्рдоिрдХों рдХे рд╕рдоूрд╣” рдХा рдк्рд░рдмрди्рдз рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдЕрди्рдп рд╕рдордпों рдоें рдк्рд░рдмрди्рдз рдХा рддाрдд्рдкрд░्рдп рдиिрдпोрдЬрди, рд╕ंрдЧрдарди, рдХाрд░्рдоिрдХрддा, рдиिрд░्рджेрд╢рди, рд╕рдорди्рд╡рдпрди рдПрд╡ं рдиिрдпंрдд्рд░рдг рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХे рд░ूрдк рдоें рд▓िрдпा рдЬाрддा рд╣ै। ‘ рд╕ंрдмोрдзрди рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдк्рд░рдмрди्рдз рдХी рдХुрдЫ рдПрдХ рдкрд░िрднाрд╖ाрдПँ рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╣ैं-
1. рдоेрд░ी рдкाрд░्рдХрд░ рдлॉрд▓ेрдЯ्рдЯрдЬ (Mary Parker Follett) рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, “рдк्рд░рдмрди्рдз рдЕрди्рдп рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рд╕े рдХाрдо рд▓ेрдиे рдХी рдХрд▓ा рд╣ै।”

2. рдл्рд░ेрдб्рд░िрдХ рд╡िрди्рд╕ेрд▓ा рдЯेрдпрд▓рд░ (Frederick Winston Taylor) рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, “рдк्рд░рдмंрди्рдз рд╕рд░्рд╡рдк्рд░рдердо рдпрд╣ рдЬ्рдЮाрдд рдХрд░рдиा рдХि рдЖрдк рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рд╕े рдХ्рдпा (рдХाрд░्рдп) рдХрд░рд╡ाрдиा рдЪाрд╣рддे рд╣ैं рддрдеा рдкुрдиः рдпрд╣ рдиिрд╢्рдЪिрдд рдХрд░рдиा рдХि рд╡े рдЗрд╕े рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕рд╕्рддे рдПрд╡ं рд╢्рд░ेрд╖्рдарддрдо рддрд░ीрдХे рд╕े рдХрд░ें।”

рдЗрди рдкрд░िрднाрд╖ाрдУं рдХे рдЕрд╡рд▓ोрдХрди рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд्, рдк्рд░рдмрди्рдз рдХो рдЕрди्рдпों рдж्рд╡ाрд░ा рдХाрд░्рдп рд╕рдо्рдкрди्рди рдХрд░ाрдиे рдХे рд░ूрдк рдоें рдкрд░िрднाрд╖िрдд рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЕрди्рдп рд╢рдм्рджों рдоें, рдпрд╣ рд╡िрднिрди्рди рдХाрд░्рдпों рдХे рдиिрд╖्рдкाрджрди рддрдеा рдиिрдпोрдЬрди, рд╕ंрдЧрдарди, рд╕рдорди्рд╡рдпрди, рдиेрддृрдд्рд╡ рдПрд╡ं рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХ рдкрд░िрдЪाрд▓рдиों рдХो рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕рдо्рдкрди्рди рдХрд░рдиे рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рд╣ै рддाрдХि рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХ рдлрд░्рдо рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдпों рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХे। рдЗрд╕рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рд╡े рд╕рднी рдХ्рд░िрдпाрдПँ рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рд╣ैं рдЬो рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХ рдиिрдпोрдЬрди рд╕े рд▓ेрдХрд░ рдЗрд╕рдХे рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рд╕ंрдкाрджрди рддрдХ рд╡्рдпाрдкрдХ рд╣ो।

Previous Post Next Post