Bihar Board 12th Philosophy Important Questions Short Answer Type Part 1

Bihar Board 12th Philosophy Important Questions Short Answer Type Part 1

рдк्рд░рд╢्рди 1.
рднाрд░рддीрдп рджрд░्рд╢рди рдПрд╡ं рдкрд╢्рдЪिрдоी рджрд░्рд╢рди рдоें рдоुрдЦ्рдп рдЕंрддрд░ рдХ्рдпा рд╣ैं?
рдЙрдд्рддрд░:
рдк्рд░ाрдпः рджрд░्рд╢рди рдПрд╡ं рдлिрд▓ॉрд╕рдлी рдХो рдПрдХ рд╣ी рдЕрд░्рде рдоें рд▓िрдпा рдЬाрддा рд╣ै, рд▓ेрдХिрди рдЗрди рджोрдиों рд╢рдм्рджों рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рджो рднिрди्рди рдЕрд░्рде рдоें рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рднाрд░рдд рдоें ‘рджрд░्рд╢рди’ рд╢рдм्рдж рдж्рд╡рд╢ рдзाрддु рд╕े рдмрдиा рд╣ै, рдЬिрд╕рдХा рдЕрд░्рде рд╣ै, ‘рдЬिрд╕рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рджेрдЦा рдЬाрдП’। рдпрд╣ाँ ‘рджрд░्рд╢рди’ рдХा рдЕрд░्рде рд╡рд╣ рд╡िрдж्рдпा рд╣ै рдЬिрд╕рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд╕рдд्рдп рдХा рд╕ाрдХ्рд╖ाрдд्рдХाрд░ рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХे। рдЗрд╕рд▓िрдП рдЗрд╕े рддрдд्рдд्рд╡ рджрд░्рд╢рди рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рднाрд░рддीрдп рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рд╕े рджрд░्рд╢рди рдХी рдкрд░िрднाрд╖ा рджेрддे рд╣ुрдП рдХрд╣ा рдЧрдпा рд╣ै рдХि-“рд╣рдоाрд░ी рд╕рднी рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдЕрдиुрднूрддिрдпों рдХा рдпुрдХ्рддि рд╕ंрдЧрдд рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдХрд░ рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХрддा рдХा рдпрдеाрд░्рде рдЬ्рдЮाрди рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиा рджрд░्рд╢рди рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╣ै।”

рдкाрд╢्рдЪाрдд्рдп рдоें рджрд░्рд╢рди рдХो ‘рдлिрд▓ॉрд╕рдлी’ рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। ‘рдлिрд▓ॉрд╕рдлी’ рд╢рдм्рдж рдХी рдЙрдд्рдкрдд्рддि рдЧ्рд░ीрдХ рд╢рдм्рдж рд╕े рд╣ुрдИ рд╣ै, рдЬिрд╕рдХा рдЕрд░्рде рд╣ोрддा рд╣ै рдЬ्рдЮाрди рдк्рд░ेрдо рдпा рд╡िрдж्рдпाрдиुрд░ाрдЧ। рд╡ेрдмрд░ рдиे рдлिрд▓ॉрд╕рдлी рдХी рдкрд░िрднाрд╖ा рджेрддे рд╣ुрдП рдХрд╣ा рд╣ै рдХि “рджрд░्рд╢рди рд╡рд╣ рдиिрд╖्рдкрдХ्рд╖ рдмौрдж्рдзिрдХ рдк्рд░рдпрдд्рди рд╣ै, рдЬो рд╡िрд╢्рд╡ рдХो рдЙрд╕рдХी рд╕рдо्рдкूрд░्рдгрддा рдоें рд╕рдордЭрдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХрд░рддा рд╣ै।”

рдк्рд░рд╢्рди 2.
рднाрд░рддीрдп рджрд░्рд╢рди рдоें ‘рдХрд░्рдо рд╕िрдж्рдзांрдд’ рдХे рдЕрд░्рде рдХो рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХрд░ें। рдЕрдерд╡ा, рдХрд░्рдо рдХी рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдХрд░ें। рдЕрдерд╡ा, рдХрд░्рдо рдХ्рдпा рд╣ै?
рдЙрдд्рддрд░:
‘рдХрд░्рдо рд╕िрдж्рдзाрди्рдд’ рдоें рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рднाрд░рддीрдп рджрд░्рд╢рди рдХी рдПрдХ рдоुрдЦ्рдп рд╡िрд╢ेрд╖рддा рд╣ै। рдЪрд░्рд╡ाрдХ рдХो рдЫोрдб़рдХрд░ рднाрд░рдд рдХे рд╕рднी рджрд░्рд╢рдиं рдЪाрд╣े рд╡े рд╡ेрдж рд╡िрд░ोрдзी рд╣ो рдпा рд╡ेрдж рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓, рдХрд░्рдо рдХे рдиिрдпрдо рдХो рд╕्рд╡ीрдХाрд░рддे рд╣ैं। рдЕрддः рдХрд░्рдо-рд╕िрдж्рдзाрди्рдд рдХो рдЫः рдЖрд╕्рддिрдХ рджрд░्рд╢рди рдПрд╡ं рджो рдиाрд╕्рддिрдХ рджрд░्рд╢рди рднी рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░рддे рд╣ैं। рдХрд░्рдо рд╕िрдж्рдзाрди्рдд (Law of Karma) рдХा рдЕрд░्рде рд╣ै рдХि рдЬैрд╕ा рд╣рдо рдмोрддे рд╣ैं рд╡ैрд╕ा рд╣ी рд╣рдо рдХाрдЯрддे рд╣ैं।

рдХрд╣рдиे рдХा рдЕрднिрдк्рд░ाрдп рд╢ुрдн рдХрд░्рдоों рдХा рдлрд▓ рд╢ुрдн рддрдеा рдЕрд╢ुрдн рдХрд░्рдоों рдХा рдлрд▓ рдЕрд╢ुрдн рд╣ोрддा рд╣ै। рдХिрдП рд╣ुрдП рдХрд░्рдоों рдХा рдлрд▓рди рдирд╖्рдЯ рдирд╣ीं рд╣ोрддा рд╣ै рддрдеा рдмिрдиा рдХिрдпे рд╣ुрдП рдХрд░्рдоों рдХे рдлрд▓ рднी рдк्рд░ाрдк्рдд рдирд╣ीं рд╣ोрддे рд╣ैं। рд╣рдоें рд╕рджा рдХрд░्рдоों рдХे рдлрд▓ рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддे рд░рд╣рддे рд╣ैं। рд╡рд╕्рддुрддः рд╕ुрдЦ рдФрд░ рджुःрдЦ рдХ्рд░рдорд╢ः рд╢ुрдн рдПрд╡ं рдЕрд╢ुрдн рдХрд░्рдоों рдХे рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рдлрд▓ рдоाрдиे рдЧрдП рд╣ैं। рдЕрддः рдХрд░्рдо рд╕िрдж्рдзाрди्рдд ‘рдХाрд░рдг-рдиिрдпрдо’ рд╣ै рдЬो рдиैрддिрдХрддा рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдХाрдо рдХрд░рддा рд╣ै। рджрд░्рд╢рдиिрдХों рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╣рдоाрд░ा рд╡рд░्рддрдоाрди рдЬीрд╡рди рдЕрддीрдд рдЬीрд╡рди рдХे рдХрд░्рдоों рдХा рдлрд▓ рд╣ै। рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рдХрд░्рдо-рд╕िрдж्рдзाрди्рдд рдоें рдЕрддीрдд, рд╡рд░्рддрдоाрди рдФрд░ рднрд╡िрд╖्рдп рдЬीрд╡рдиों рдХो рдХाрд░рдг-рдХाрд░्рдп рдХी рдХрдб़ी рдоें рдмाँрдзा рдЧрдпा рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 3.
рд╕्рд╡рдзрд░्рдо рдХी рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдХрд░ें। рдЕрдерд╡ा, рд╕्рд╡рдзрд░्рдо рдХे рддाрдд्рдкрд░्рдп рдХो рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХрд░ें। рдЕрдерд╡ा, рд╕्рд╡рдзрд░्рдо рдХी рдкрд░िрднाрд╖ा рджें।
рдЙрдд्рддрд░:
рдЧीрддा рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЬिрд╕ рд╡рд░्рдг рдХा рдЬो рд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХ рдХрд░्рдо рд╣ै, рд╡рд╣ी рдЙрд╕рдХा рд╕्рд╡рдзрд░्рдо рд╣ै। рд╕्рд╡рднाрд╡ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЬो рд╡िрд╢ेрд╖ рдХрд░्рдо рдиिрд╢्рдЪिрдд рд╣ै, рд╡рд╣ी рд╕्рд╡рдзрд░्рдо рд╣ै। рд╕्рд╡рдзрд░्рдо рдХे рдкाрд▓рди рд╕े рдоाрдирд╡ рдкрд░рдо рд╕िрдж्рдзि рдХा рднाрдЧी рд╣ोрддा рд╣ै। рд╕्рд╡рдзрд░्рдо рдХा рдЕрдиुрд╖्рдаाрди рдордиुрд╖्рдп рдХे рд▓िрдП рдХрд▓्рдпाрдгрдХाрд░ी рд╣ै। рдЪाрд░ों рд╡рд░्рдг рдХा рдХрд░्рдо рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд╡рд░्рдг рдХे рд╕्рд╡рднाрд╡рдЬрди्рдп рдЧुрдгों рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдкृрдердХ्-рдкृрдердХ् рд╡िрднाрдЬिрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдЗрди्рдж्рд░िрдпों рдХा рджрдорди, рдиिрдЧ्рд░рд╣, рдкрд╡िрдд्рд░рддा, рддрдк, рд╢ाрди्рддि, рдХ्рд╖рдоा-рднाрд╡, рд╕рд░рд▓рддा рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рдЬ्рдЮाрди рдЖрджि рдм्рд░ाрд╣्рдордг рдХे рд╕्рд╡рднाрд╡िрдХ рдХрд░्рдо рд╣ैं।

рд╢ूрд░ рд╡ीрд░рддा, рддेрдЬрд╕्рд╡िрддा, рдзैрд░्рдп, рдЪाрддुрд░्рдп, рдпुрдж्рдз рд╕े рди рднाрдЧрдиा, рджाрди рджेрдиा, рд╕्рд╡ाрдоिрднाрд╡ рдЖрджि рдХ्рд╖рдд्рд░िрдп рдХे рд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХ рдХрд░्рдо рд╣ैं। рдХृрд╖ि, рдЧोрдкाрд▓рди, рд╡ाрдгिрдЬ्рдп рд╡ैрд╢्рдпों рдХे рд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХ рдХрд░्рдо рд╣ैं। рдЕрди्рддрддः рд╕рдм рд╡рд░्рдЧों рдХी рд╕ेрд╡ा рдХрд░рдиा рд╢ूрдж्рд░ рдХा рд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХ рдХрд░्рдо рд╣ै। рдЧीрддा рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЬो рдХрд░्рдо рд╕्рд╡рдзрд░्рдо рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╕्рдеिрд░ рдХрд░ рджिрдП рдЧрдП рд╣ैं, рдЙрдирдХा рдд्рдпाрдЧ рдХрд░рдиा рддрдеा рдкрд░рдзрд░्рдо рдХा рдЕрдиुрд╖्рдаाрди рдХрд░рдиा рдЙрдЪिрдд рдирд╣ीं рд╣ै। рдЧीрддा рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЕрдЪ्рдЫी рддрд░рд╣ рд╕े рди рдХिрдпा рдЧрдпा рдж्рд╡िрдЧुрдг-рд╕्рд╡рдзрд░्рдо, рдЕрдЪ्рдЫी рддрд░рд╣ рд╕े рдХिрдП рд╣ुрдП рдкрд░ рдзрд░्рдо рд╕े рд╢्рд░ेрд╖्рда рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рд╕्рд╡рднाрд╡ рд╕े рдиिрдпрдд рдХिрдП рд╣ुрдП рдХрд░्рдо рдХो рдХрд░рддा рд╣ुрдЖ рдордиुрд╖्рдп рдкाрдк рдХो рдирд╣ीं рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рддा рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 4.
рд╢ंрдХрд░ рдХे рджрд░्рд╢рди рдЕрдж्рд╡ैрддрд╡ाрдж рдХ्рдпों рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै?
рдЙрдд्рддрд░:
рд╡ेрджाрди्рдд рджрд░्рд╢рди рдХे рдЕрдиेрдХ рд╕рдо्рдк्рд░рджाрдп рд╡िрдХрд╕िрдд рд╣ुрдП, рдЬिрд╕рдоें рд╢ंрдХрд░ рдХे рдЕрдж्рд╡ैрддрд╡ाрдж рдХा рдк्рд░рдоुрдЦ рд╕्рдеाрди рд╣ै। рд╢ंрдХрд░ рдХे рджрд░्рд╢рди рдХो рдПрдХрдд्рд╡рд╡ाрдж (Monism) рдирд╣ीं рдХрд╣рдХрд░ рдЕрдж्рд╡ैрддрд╡ाрдж (Non-dualism) рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрдирдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЬीрд╡ рдФрд░ рдм्рд░рд╣्рдо рджो рдирд╣ीं рд╣ैं। рд╡े рд╡рд╕्рддुрддः рдЕрдж्рд╡ैрдд рд╣ैं। рдЗрди्рд╣ोंрдиे рдм्рд░рд╣्рдо рдХो рдкрд░рдо рд╕рдд्рдп рдоाрдиा рд╣ै। рдпрд╣ाँ рдм्рд░рд╣्рдо рдХी рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдиिрд╖ेрдзाрдд्рдордХ рдвंрдЧ рд╕े рдХी рдЧрдИ рд╣ै। рдм्рд░рд╣्рдо рдХी рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдХे рд▓िрдП рдиेрддि-рдиेрддि рдХो рдЖрдзाрд░ рдоाрдиा рдЧрдпा рд╣ै, рдм्рд░рд╣्рдо рдХ्рдпा рд╣ै рдХे рдмрджрд▓े рдм्рд░рд╣्рдо рдХ्рдпा рдирд╣ीं рд╣ै, рдкрд░ рдк्рд░рдХाрд╢ рдбाрд▓ा рдЧрдпा рд╣ै। рдм्рд░рд╣्рдо рд╣ी рдПрдХрдоाрдд्рд░ рдкाрд░рдоाрд░्рдеिрдХ рджृрд╖्рдЯि рд╕े рд╕рдд्рдп рд╣ै; рдИрд╢्рд╡рд░, рдЬीрд╡, рдЬрдЧрдд, рдоाрдпा рдЖрджि рдХी рд╡्рдпाрд╡рд╣ाрд░िрдХ рд╕рдд्рддा рд╣ै। рдЖрдд्рдоा рддрдеा рдм्рд░рд╣्рдо рдЕрднेрдж рд╣ै। рдм्рд░рд╣्рдо рдФрд░ рдЬीрд╡ рдХा рдж्рд╡ैрдд рдЕрдЬ्рдЮाрдирддा рдХे рдХाрд░рдг рд╣ै। рдЗрд╕рд▓िрдП рдпрд╣ाँ рдЬ्рдЮाрди рдпोрдЧ рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдоोрдХ्рд╖ рдк्рд░ाрдк्рддि рдХी рдмाрдд рдХрд╣ी рдЧрдИ рд╣ै, рдЬ्рдЮाрди рдХे рдмाрдж рдж्рд╡ैрдд рдЕрдж्рд╡ैрдд рдоें рдмрджрд▓ рдЬाрддा рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 5.
рдмौрдж्рдз рджрд░्рд╢рди рдХे рдЕрд╖्рдЯांрдЧ рдоाрд░्рдЧ рдХी рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдХрд░ें।
рдЙрдд्рддрд░:
рдорд╣ाрдд्рдоा рдмुрдж्рдз рдХा (рдЪрддुрд░्рде рдЖрд░्рдп рд╕рдд्рдп) рдпрд╣ рд╡рд╣ рдоाрд░्рдЧ рд╣ै рдЬिрд╕рдкрд░ рдЪрд▓рдХрд░ рд╕्рд╡рдпं рдорд╣ाрдд्рдоा рдмुрдж्рдз рдиे рдиिрд░्рд╡ाрдг рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рдХिрдпा рдеा। рджूрд╕рд░े рд▓ोрдЧ рднी рдЗрд╕ рдоाрд░्рдЧ рдХा рдЕрдиुрд╕рд░рдг рдФрд░ рдЕрдиुрдХрд░рдг рдХрд░ рдиिрд░्рд╡ाрдг рдпा рдоोрдХ्рд╖ рдХी рдЕрдиुрднूрддि рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдпрд╣ рдоाрд░्рдЧ рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд╡्рдпрдХ्рддि рдХे рд▓िрдП рдЦुрд▓ा рд╣ै। рдЧृрд╣рд╕्рде, рд╕ंрди्рдпाрд╕ी рдпा рдХोрдИ рднी рдЙрдж्рдпрдоी рдЗрд╕े рдЕрдкрдиा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдмुрдж्рдз рдж्рд╡ाрд░ा рд╕्рдеाрдкिрдд рдпрд╣ рдоाрд░्рдЧ рдЙрдирдХे рдзрд░्рдо рдФрд░ рдиीрддिрд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдХा рдЖрдзाрд░ рд╕्рд╡рд░ूрдк рд╣ै। рдЗрд╕ीрд▓िрдП рдЗрд╕ рдоाрд░्рдЧ рдХी рдорд╣рдд्рддा рдмрдв़ рдЬाрддी рд╣ै। рдЗрд╕ рдоाрд░्рдЧ рдХो рдЖрд╖्рдЯांрдЧिрдХ рдоाрд░्рдЧ рдХрд╣ा рдЧрдпा рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рдЗрд╕ рдоाрд░्рдЧ рдХे рдЖрда рдЕंрдЧ рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХिрдП рдЧрдП рд╣ैं рдЬो рдиिрдо्рди рдк्рд░рдХाрд░ рд╣ैं-

  1. рд╕рдо्рдпрдХ् рджृрд╖्рдЯि,
  2. рд╕рдо्рдпрдХ् рд╕ंрдХрд▓्рдк,
  3. рд╕рдо्рдпрдХ् рд╡ाрдХ्,
  4. рд╕рдо्рдпрдХ् рдХрд░्рдоाрди्рдд,
  5. рд╕рдо्рдпрдХ् рдЖрдЬीрд╡िрдХा,
  6. рд╕рдо्рдпрдХ् рд╡्рдпाрдпाрдо,
  7. рд╕рдо्рдпрдХ् рд╕्рдоृрддि,
  8. рд╕рдо्рдпрдХ् рд╕рдоाрдзि।

рдк्рд░рд╢्рди 6.
рдХाрд░рдг-рдХाрд░्рдп рдиिрдпрдо рдХी рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдХрд░ें। рдЕрдерд╡ा, ‘рдХाрд░рдг рд╣рдоेрд╢ा рд╣ी рдХाрд░्рдп рдХा рдкूрд░्рд╡рд╡рд░्рддी рд╣ोрддा рд╣ै।’ рд╕िрдж्рдз рдХрд░ें।
рдЙрдд्рддрд░:
рдХाрд░рдг рдХाрд░्рдп рдиिрдпрдо рдЖрдЧрдорди рдХा рдПрдХ рдк्рд░рдмрд▓ рд╕्рддрдо्рдн рдХे рд░ूрдк рдоें рдЖрдзाрд░ рд╣ै। рдЗрд╕рдХी рднी рдкрд░िрднाрд╖ा рддाрд░्рдХिрдХों рдиे рди рджेрдХрд░ рдЗрд╕рдХी рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдХिрдП рд╣ैं। рдХाрд░рдг-рдХाрд░्рдп рдиिрдпрдо рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЗрд╕ рд╡िрд╢्рд╡ рдоें рдХोрдИ рдШрдЯрдиा рдпा рдХाрд░्рдп рдмिрдиा рдХाрд░рдг рдХे рдирд╣ीं рд╣ो рд╕рдХрддी рд╣ै। рд╕рднी рдШрдЯрдиाрдУं рдХे рдкीрдЫे рдХुрдЫ-рди-рдХुрдЫ рдХाрд░рдг рдЕрд╡рд╢्рдп рдЫिрдкा рд░рд╣рддा рд╣ै। рдХाрд░рдг рд╕ंрдмंрдзी рд╡िрдЪाрд░ рдЕрд░рд╕्рддु рдХे рд╡िрдЪाрд░рдгीрдп рд╣ैं। рдЕрд░рд╕्рддु рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЪाрд░ рддрд░рд╣ рдХे рдХाрд░рдг рд╣ैं-

  1. рдж्рд░рд╡्рдп рдХाрд░рдг,
  2. рдЖрдХाрд░िрдХ рдХाрд░рдг,
  3. рдиिрдоिрдд्рдд рдХाрд░рдг,
  4. рдЕंрддिрдо рдХाрд░рдг।

рдпрд╣ी рдЪाрд░ рдХाрд░рдг рдоिрд▓рдХрд░ рдХिрд╕ी рдХाрд░्рдп рдХो рдЙрдд्рдкрди्рди рдХрд░рддे рд╣ैं। рдЬैрд╕े-рдордХाрди рдХे рд▓िрдП рдИंрдЯ, рдмाрд▓ू, рд╕ीрдоेрди्рдЯ, рдж्рд░рд╡्рдп рдХाрд░рдг рд╣ैं। рдордХाрди рдХा рдПрдХ рдирдХ्рд╢ा рдмрдиाрдиा рдЖрдХाрд░िрдХ рдХाрд░рдг рд╣ै। рд░ाрдЬрдоिрд╕्рдд्рд░ी рдФрд░ рдордЬрджूрд░, рдИंрдЯ, рдмाрд▓ू, рд╕ीрдоेрди्рдЯ рдХो рддैрдпाрд░ рдХрд░ рдЙрд╕े рдПрдХ рдкрд░ рдПрдХ рдЦрдб़ा рдХрд░ рддैрдпाрд░ рдХрд░рддे рд╣ैं। рдЗрд╕рдоें рдПрдХ рд╢рдХ्рддि рдЖрддी рд╣ै рдЬिрд╕े Efficient cause рдпा рдиिрдоिрдд рдХाрд░рдг рдХрд░рддे рд╣ैं।

рдк्рд░рд╢्рди 7.
рдмुрдж्рдзिрд╡ाрдж рдПрд╡ं рдЕрдиुрднрд╡рд╡ाрдж рдоें рдХ्рдпा рдЕंрддрд░ рд╣ै?
рдЙрдд्рддрд░:
рддрд░्рдХрд╡ाрдж рдпा рдмुрдж्рдзिрд╡ाрдж рдФрд░ рдЕрдиुрднрд╡рд╡ाрдж рджोрдиों рд╣ी рдЬ्рдЮाрдирдоीрдоांрд╕ीрдп рд╕िрдж्рдзांрддों рдХा рд╕рдо्рдмрди्рдз рдЬ्рдЮाрди рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХे рд╕्рд░ोрдд рдЕрд░्рдеाрдд् рд╕ाрдзрди рд╕े рд╣ै। рджोрдиों рджो рднिрди्рди рд╕ाрдзрдиों рдХो рдЬ्рдЮाрди рдХे рд╕्рд░ोрдд рдХे рд░ूрдк рдоें рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░рддे рд╣ैं। рдЗрддрдиा рд╣ी рдирд╣ीं рджोрдиों рдПрдХ-рджूрд╕рд░े рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдмрддрд▓ाрдП рдЧрдпे рдЬ्рдЮाрди рдХे рд╕्рд░ोрдд рдХो рдЕрд╕्рд╡ीрдХाрд░ рднी рдХрд░ рджेрддे рд╣ैं। рдЕрдиुрднрд╡рд╡ाрдж рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЬ्рдЮाрди рдХी рдЙрдд्рдкрдд्рддि рдХा рд╕ाрдзрди рдЕрдиुрднрд╡ рд╣ै, рдмुрдж्рдзि рдирд╣ीं। рдмुрдж्рдзिрд╡ाрдж рдЬ्рдЮाрди рдХी рдЙрдд्рдкрдд्рддि рдХा рд╕ाрдзрди рдмुрдж्рдзि рдпा рддрд░्рдХ рдХो рдоाрдирддा рд╣ै, рдЕрдиुрднрд╡ рдХो рдирд╣ीं।

рдЕрдиुрднрд╡рд╡ाрдж рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╕рднी рдЬ्рдЮाрди рдЕрд░्рдЬिрдд рд╣ैं, рдЗрд╕рд▓िрдП рдХोрдИ рднी рдЬ्рдЮाрди рдЬрди्рдордЬाрдд рдирд╣ीं рд╣ै। рдмुрдж्рдзि рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЖрдзाрд░рднूрдд рдк्рд░рдд्рдпрдп рдЬрди्рдордЬाрдд рд╣ोрддे рд╣ैं। рдЙрди्рд╣ें рдЬрди्рдордЬाрдд рдк्рд░рдд्рдпрдпों рд╕े рдЕрди्рдп рдЬ्рдЮाрдиों рдХो рдмुрдж्рдзि рддрд░्рдХ рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдиिрдЧрдоिрдд рдХрд░рддी рд╣ै।

рдЕрдиुрднрд╡рд╡ाрдж рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдмुрдж्рдзि рдЕрдкрдиे рдЖрдк рдоें рдиिрд╖्рдХ्рд░िрдп рд╣ै। рдХ्рдпोंрдХि рдкрд╣рд▓े рд╡рд╣ рдЕрдиुрднрд╡ рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рдк्рд░рдд्рдпрдпों рдХो рдЧ्рд░рд╣рдг рдХрд░рддी рд╣ै рдФрд░ рдЙрд╕рдХे рдЙрдкрд░ाрди्рдд рд╣ी рд╡рд╣ рд╕рдХ्рд░िрдп рд╣ो рд╕рдХрддी рд╣ै। рдмुрдж्рдзिрд╡ाрдж рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдмुрдж्рдзि рд╕्рд╡рднाрд╡рддः рдХ्рд░िрдпाрд╢ीрд▓ рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рдЕрдкрдиे рдЕрди्рджрд░ рд╕े рд╡рд╣ рдЬ्рдЮाрди рдЙрдд्рдкрди्рди рдХрд░рддी рд╣ै।

рдЕрдиुрднрд╡рд╡ाрдж рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╡िрд╢ेрд╖ рд╡рд╕्рддुрдУं рдХे рдЬ्рдЮाрди рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЖрдЧрдорди рд╡िрдзि рдж्рд╡ाрд░ा рд╕ाрдоाрди्рдп рдЬ्рдЮाрди рдк्рд░ाрдк्рдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдЕрддः рдЕрдиुрднрд╡рд╡ाрдж рддрде्рдпाрдд्рдордХ рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХो рдЖрджрд░्рд╢ рдЬ्рдЮाрди рдХा рд╕्рд░ोрдд рдоाрдирддा рд╣ै। рдмुрдж्рдзिрд╡ाрдж рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЬрди्рдордЬाрдд рд╕рд╣рдЬ рдк्рд░рдд्рдпрдпों рд╕े рдиिрдЧрдорди-рд╡िрдзि рдж्рд╡ाрд░ा рд╕ाрд░ा рдЬ्рдЮाрди рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддा рд╣ै। рдЕрддः ‘рдмुрдж्рдзिрд╡ाрдж рдЧрдгिрдд рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХो рдЖрджрд░्рд╢ рдЬ्рдЮाрди рдХा рд╕्рд░ोрдд рдоाрдирддा рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 8.
рдЕрд░рд╕्рддू рдХे рдХाрд░्рдп-рдХाрд░рдг рд╕िрдж्рдзांрдд рдХी рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдХрд░ें।
рдЙрдд्рддрд░:
рдХाрд░्рдп рдФрд░ рдХाрд░рдг рдХा рд╕рдо्рдмрди्рдз рдЬрди-рдЬीрд╡рди рддрдеा рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ-рддрдХрдиीрдХी рдЕрди्рд╡ेрд╖рдгों рд╕े рд╕рдо्рдмрди्рдзिрдд рд╣ै। рдЕрди्рдп рдХрдИ рджाрд░्рд╢рдиिрдХों рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдЕрд░рд╕्рддू рдиे рднी рдЕрдкрдиा рдХाрд░рдгрддा рд╕िрдж्рдзाрди्рдд рджिрдпा рд╣ै рд▓ेрдХिрди рдпрд╣ рд╕िрдж्рдзाрди्рдд рдЕрдд्рдпंрдд рдк्рд░ाрдЪीрди рд╣ै рддрдеा рдЖрдЬ рдХी рддिрдеि рдоें рдЕрдзिрдХ рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдирд╣ीं рд░рд╣ рдЧрдпा рд╣ै। рдЕрд░рд╕्рддू рдиे рдХिрд╕ी рдХाрд░्рдп рдХे рд▓िрдП рдЪाрд░ рддрд░рд╣ рдХे рдХाрд░рдгों рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдмрддाрдпी рд╣ै-1. рдЙрдкाрджाрди рдХाрд░рдг, 2. рдиिрдоिрдд्рдд рдХाрд░рдг, 3. рдЖрдХाрд░िрдХ рдХाрд░рдг рдФрд░ 4. рдк्рд░рдпोрдЬрди рдХाрд░рдг। рдЙрджाрд╣рд░рдгрд╕्рд╡рд░ूрдк рдШрдб़े рдХे рдиिрд░्рдоाрдг рдоें рдоिрдЯ्рдЯी рдЙрдкाрджाрди рдХाрд░рдг рд╣ै, рдХुрдо्рднрдХाрд░ рдиिрдоिрдд्рдд рдХाрд░рдг рд╣ै, рдХुрдо्рднрдХाрд░ рдХे рджिрдоाрдЧ рдоें рдШрдб़े рдХी рд╢рдХ्рд▓ рдХा рд╣ोрдиा рдЖрдХाрд░िрдХ рдХाрд░рдг рд╣ै рддो рдШрдб़े рдоें рдЬрд▓ рдХा рд╕ंрдЪрдпрди рдк्рд░рдпोрдЬрди рдХाрд░рдг рд╣ै, рдЕрд░рд╕्рддू рдХे рдмाрдж рдЬे. рдПрдо. рдорд▓, рд╣्рдпूрдо рдЖрджि рдХрдИ рджाрд░्рд╢рдиिрдХों рдХे рдХाрд░рдгрддा рд╕ंрдмंрдзी рд╕िрдж्рдзाрди्рдд рд╕ाрдордиे рдЖрдпे।

рдк्рд░рд╢्рди 9.
рднाрд░рддीрдп рджрд░्рд╢рди рдоें рдкुрд░ुрд╖ाрд░्рде рдХा рдХ्рдпा рдЕрд░्рде рд╣ै? рдЕрдерд╡ा, рдкुрд░ुрд╖ाрд░्рде рдХ्рдпा рд╣ै?
рдЙрдд्рддрд░:
‘рдкुрд░ुрд╖ाрд░्рде’ рд╢рдм्рдж рджो рд╢рдм्рджों ‘рдкुрд░ुрд╖’ рддрдеा ‘рдЕрд░्рде’ рдХे рд╕ंрдпोрдЧ рд╕े рдмрдиा рд╣ै। рдкुрд░ुрд╖ рд╡िрд╡ेрдХрд╢ीрд▓ рдк्рд░ाрдгी рдХा рд╕ूрдЪрдХ рд╣ै рддрдеा рдЕрд░्рде рд▓рдХ्рд╖्рдп рдХा рдЕрд░्рдеाрдд् рдкुрд░ुрд╖ рдХे рд▓рдХ्рд╖्рдп рдХो рд╣ी рдкुрд░ुрд╖ाрд░्рде рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдкुрд░ुрд╖ाрд░्рде рдХी рдкрд░िрднाрд╖ा рдоें рдХрд╣ा рдЧрдпा рд╣ै рдХि, “A Purasharth is an end which is consciously sought to be accomplished either for this own sake or for the sake of utiliting it as a means to the accomplishment of further end.”

рдордиुрд╖्рдп рдХा рд╕рд░्рд╡ांрдЧीрдг рд╡िрдХाрд╕ рдкुрд░ुрд╖ाрд░्рде рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╣ी рд╣ोрддा рд╣ै। рднाрд░рддीрдп рд╡िрдЪाрд░ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдкुрд░ुрд╖ाрд░्рде рдХा рдиिрд░्рдзाрд░рдг рджो рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рд╕े рд╣ुрдЖ рд╣ै। рд╡्рдпाрд╡рд╣ाрд░िрдХ рддрдеा рдкाрд░рд▓ौрдХिрдХ। рд╡्рдпाрд╡рд╣ाрд░िрдХ рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рд╕े рдХाрдо рддрдеा рдЕрд░्рде рд╕рд░्рд╡ोрдд्рдХृрд╖्рдЯ рдкुрд░ुрд╖ाрд░्рде рд╣ै, рд▓ेрдХिрди рдкाрд░рд▓ैрдХिрдХ рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдзрд░्рдо рддрдеा рдоोрдХ्рд╖ рдкрд░рдо рдкुрд░ुрд╖ाрд░्рде рд╣ै। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░, рдХाрдо, рдЕрд░्рде, рдзрд░्рдо рддрдеा рдоोрдХ्рд╖ рдордиुрд╖्рдп рдХे рдЪाрд░ рдкुрд░ुрд╖ाрд░्рде рд╣ैं, рдЬिрд╕े рд╣िрди्рджू рдиीрддिрд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдоें рдЪрддुःрд╡рд░्рдЧ рднी рдХрд╣ा рдЧрдпा рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 10.
рдИрд╢्рд╡рд░ рдХे рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рд╕ंрдмंрдзी рдк्рд░рдоाрдг рдХौрди-рдХौрди рд╣ैं?
рдЙрдд्рддрд░:
рджрд░्рд╢рдирд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдХी рдПрдХ рд╢ाрдЦा рд╣ै-рдИрд╢्рд╡рд░ рд╡िрдЬ्рдЮाрди (Theology) рдЬिрд╕рдоें рдИрд╢्рд╡рд░ рдХे рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоें рд╡िрд╢рдж् рдЕрдз्рдпрдпрди рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдИрд╢्рд╡рд░рд╡ाрдж рдХे рд╕рдорд░्рдердХों рдиे рдИрд╢्рд╡рд░ рдХे рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдХो рдк्рд░рдоाрдгिрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдХрдИ рдпुрдХ्рддिрдпों рдХा рд╕рд╣ाрд░ा рд▓िрдпा рд╣ै। рдпे рдпुрдХ्рддिрдпाँ рд╣ैं-

  1. рдХाрд░рдг рдоूрд▓рдХ рдпुрдХ्рддि,
  2. рд╡िрд╢्рд╡рдоूрд▓рдХ рдпुрдХ्рддि,
  3. рдк्рд░рдпोрдЬрдиाрдд्рдордХ рдпुрдХ्рддि,
  4. рд╕рдд्рддाрдоूрд▓рдХ рдпुрдХ्рддि рдФрд░
  5. рдиैрддिрдХ рдпुрдХ्рддि।

рдЗрди рдпुрдХ्рддिрдпों рдпा рддрд░्рдХों рдХे рд╕рд╣ाрд░े рдИрд╢्рд╡рд░ рдХे рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдХो рдк्рд░рдоाрдгिрдд рдХрд░рдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै рд▓ेрдХिрди рдорд╣ाрдд्рдоा рдмुрдж्рдз рдиे рдпрд╣ рдХрд╣рдХрд░ рдИрд╢्рд╡рд░рд╡ाрджिрдпों рдХे рдЗрд╕ рд╡िрдЪाрд░ рдкрд░ рдкाрдиी рдлेрд░ рджिрдпा рдеा рдХि-“рдИрд╢्рд╡рд░ рдХी рдЦोрдЬ рдХрд░рдиा рдЕंрдзेрд░े рдХрдорд░े рдоें рдЙрд╕ рдмिрд▓्рд▓ी рдХी рдЦोрдЬ рдХрд░рдиा рд╣ै, рдЬो рдмिрд▓्рд▓ी рдЙрд╕ рдХрдорд░े рдоें рд╣ै рд╣ी рдирд╣ीं।”

рдк्рд░рд╢्рди 11.
рджрд░्рд╢рди рдХे рд╕्рд╡рд░ूрдк рдХी рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдХрд░ें।
рдЙрдд्рддрд░:
рднाрд░рдд рдоें рдлिрд▓ॉрд╕рдлी рдХो ‘рджрд░्рд╢рди’ рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ैं। ‘рджрд░्рд╢рди’ рд╢рдм्рдж рджृрд╢ рдзाрддु рд╕े рдмрдиा рд╣ै рдЬिрд╕рдХा рдЕрд░्рде рд╣ै-‘рдЬिрд╕рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рджेрдЦा рдЬाрдП।’ рднाрд░рдд рдоें рджрд░्рд╢рди рдЙрд╕ рд╡िрдж्рдпा рдХो рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдЬिрд╕рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рддрдд्рдд्рд╡ рдХा рд╕ाрдХ्рд╖ाрдд्рдХाрд░ рд╣ो рд╕рдХे। рдЗрд╕рд▓िрдП рдЗрд╕े рддрдд्рдд्рд╡ рджрд░्рд╢рди рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдпрд╣ाँ рджрд░्рд╢рди рдХी рдкрд░िрднाрд╖ा рдпрд╣ рдХрд╣ рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै рдХि “рд╣рдоाрд░ी рд╕рднी рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдЕрдиुрднूрддिрдпों рдХा рдпुрдХ्рддिрд╕ंрдЧрдд рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдХрд░ рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХрддा рдХा рдЬ्рдЮाрди рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиा рджрд░्рд╢рди рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╣ै।”

рдкाрд╢्рдЪाрдд्рдп рдоें рджрд░्рд╢рди рдХो рдлिрд▓ॉрд╕рдлी рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдлिрд▓ॉрд╕рдлी рдХा рдЕрд░्рде ‘рд╡िрдж्рдпाрдиुрд░ाрдЧ’ рд╣ोрддा рд╣ै। рдлिрд▓ॉрд╕ рдк्рд░ेрдо, рд╕ौрдлिрдпा рдЕрдиुрд░ाрдЧ। рд╡ेрдмрд░ рдиे рдлिрд▓ॉрд╕рдлी рдХी рдкрд░िрднाрд╖ा рджेрддे рд╣ुрдП рдХрд╣ा рд╣ै рдХि, “рджрд░्рд╢рди рд╡рд╣ рдиिрд╖्рдкрдХ्рд╖ рдмौрдж्рдзिрдХ рдк्рд░рдпрдд्рди рд╣ै, рдЬो рд╡िрд╢्рд╡ рдХो рдЙрд╕рдХी рд╕рдо्рдкूрд░्рдгрддा рдоें рд╕рдордЭрдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХрд░рддा рд╣ै।”

рдк्рд░рд╢्рди 12.
рд╡рд╕्рддुрд╡ाрдж рдФрд░ рдк्рд░рдд्рдпрдпрд╡ाрдж рдоें рдЕрди्рддрд░ рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХрд░ें।
рдЙрдд्рддрд░:
рд╡рд╕्рддुрд╡ाрдж рддрдеा рдк्рд░рдд्рдпрдпрд╡ाрдж рд╡рд╣ рдЬ्рдЮाрди рд╢ाрд╕्рдд्рд░ीрдп рд╕िрдж्рдзाрди्рдд рд╣ै рдЬो рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдЬ्рдЮाрддा рдФрд░ рдЬ्рдЮेрдп рдХे рдЖрдкрд╕ी рд╕ंрдмंрдз рдХी рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдХрд░рддा рд╣ै। рд╡рд╕्рддुрд╡ाрдж рдХी рдоाрди्рдпрддा рд╣ै рдХि рдЬ्рдЮेрдп рдХा рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдЬ्рдЮाрддा рд╕े рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рд╣ै, рдЬрдмрдХि рдк्рд░рдд्рдпрдпрд╡ाрдж рдХी рдоाрди्рдпрддा рд╣ै рдХि рдЬ्рдЮेрдп рдХा рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдЬ्рдЮाрддा рдкрд░ рдиिрд░्рднрд░ рдХрд░рддा рд╣ै। рд╡рд╕्рддुрд╡ाрдж рдХी рдоाрди्рдпрддा рд╣ै рдХि рдЬ्рдЮाрддा рдФрд░ рдЬ्рдЮेрдп рдХे рдмीрдЪ рдмाрд╣्рдп рд╕рдо्рдмрди्рдз рд╣ै, рдЬрдмрдХि рдк्рд░рдд्рдпрдпрд╡ाрдж рдХी рдоाрди्рдпрддा рд╣ै рдХि рдЬ्рдЮाрддा рдФрд░ рдЬ्рдЮेрдп рдоें рдЖрди्рддрд░िрдХ рд╕ंрдмंрдз рд╣ै।

рд╡рд╕्рддुрд╡ाрдж рдХा рдоाрдирдиा рд╣ै рдХि рдЬ्рдЮाрди рд╣ोрдиे рдкрд░ рд╡рд╕्рддु рдХे рд╕्рд╡рд░ूрдк рдкрд░ рдХोрдИ рдк्рд░рднाрд╡ рдирд╣ीं рдкрдб़рддा рд╣ै, рдЬрдмрдХि рдк्рд░рдд्рдпрдпрд╡ाрдж рдХा рдоाрдирдиा рд╣ै рдХि рдмाрд╣्рдп рдкрджाрд░्рде рдк्рд░рдд्рдпाрдд्рдордХ рд╣ोрддे рд╣ैं। рдЬ्рдЮाрди рд╣ोрдиे рдкрд░ рд╡рд╕्рддु рдХे рдирдпे рд╕्рд╡рд░ूрдк рдХा рдЬ्рдЮाрди рд╣ोрддा рд╣ै।

рд╡рд╕्рддुрд╡ाрдж рдХे рдоुрдЦ्рдп рд╕рдорд░्рдердХ рдоूрд░, рдеेрд░ी рд╣ॉрд▓्рдЯ рдЖрджि рд╣ैं। рдк्рд░рдд्рдпрдпрд╡ाрдж рдХे рдоुрдЦ्рдп рд╕рдорд░्рдердХ рдмрд░्рдХрд▓े, рд╣ीрдЧрд▓ рддрдеा рдЧ्рд░ीрди рдЖрджि рд╣ैं। рд╕ाрдзाрд░рдгрдд: рд╕ाрдоाрди्рдп рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХा рд╡िрдЪाрд░ рд╡рд╕्рддुрд╡ाрджी рд╣ोрддा рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 13.
рдХ्рдпा рд░ाрдо рд╕ंрджेрд╣рд╡ाрджी рд╣ै?
рдЙрдд्рддрд░:
рд╣्рдпूрдо рдХे рджрд░्рд╢рди рдХा рдЕंрдд рд╕ंрджेрд╣рд╡ाрдж рдоें рд╣ोрддा рд╣ै, рдХ्рдпोंрдХि рд╕ंрджेрд╣рд╡ाрдж рдЕрдиुрднрд╡рд╡ाрдж рдХी рддाрд░्рдХिрдХ рдкрд░िрдгाрдо рд╣ै। рд╣्рдпूрдо рдПрдХ рд╕ंрдЧрдд рдЕрдиुрднрд╡рд╡ाрджी рд╣ोрдиे рдХे рдХाрд░рдг рдЗрди्рд╣ोंрдиे рдЙрди рд╕рднी рдЪीрдЬों рдкрд░ рд╕ंрджेрд╣ рдХिрдпा рд╣ै рдЬो рдЕрдиुрднрд╡ рдХे рд╡िрд╖рдп рдирд╣ीं рд╣ैं। рдпрд╣ी рдХाрд░рдг рд╣ै рдХि рдЗрди्рд╣ोंрдиे рдЖрдд्рдоा, рдИрд╢्рд╡рд░, рдХाрд░рдгрддा рдЖрджि рдк्рд░рдд्рдпрдпों рдкрд░ рд╕ंрджेрд╣ рдХिрдпा।

рдк्рд░рд╢्рди 14.
рд╕рдд्рд╡ рдЧुрдг рдХ्рдпा рд╣ै?
рдЙрдд्рддрд░:
рд╕ांрдЦ्рдп рджрд░्рд╢рди рдк्рд░рдХृрддि рдХो рдд्рд░िрдЧुрдгрдордпी рдХрд╣ा рд╣ै рд╡рд╣ рд╕рдд्рдд्рд╡, рд░рдЬрд╕ рдПрд╡ं рддрдорд╕्। рд╕рдд्рд╡ рдЧुрдг рдЬ्рдЮाрди рдХा рдк्рд░рддीрдХ рд╣ै। рдпрд╣ рд╕्рд╡рдпं рдк्рд░рдХाрд╢рдкूрд░्рдг рд╣ै рддрдеा рдЕрди्рдп рд╡рд╕्рддुрдУं рдХो рднी рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдХрд░рддा рд╣ै। рд╕рдд्рд╡ рдХे рдХाрд░рдг рдорди рддрдеा рдмुрдж्рдзि рд╡िрд╖рдпों рдХो рдЧ्рд░рд╣рдг рдХрд░рддे рд╣ैं। рдЗрд╕рдХा рд░ंрдЧ рд╢्рд╡ेрдд рд╣ै। рд╕рднी рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рд╕ुрдЦाрдд्рдордХ – рдЕрдиुрднूрддि, рдЬैрд╕े-рдЙрд▓्рд▓ाрд╕, рд╣рд░्рд╖, рд╕ंрддोрд╖, рддृрдк्рддि рдЖрджि рд╕рдд्рд╡ рдХे рдХाрд░्рдп рд╣ैं।

рдк्рд░рд╢्рди 15.
рд╕्рд╡ाрд░्рдеाрдиुрдоाрди рдПрд╡ं рдкрд░ाрд░्рдеाрдиुрдоाрди рдХो рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХрд░ें।
рдЙрдд्рддрд░:
рдиैрдпрдпिрдХों рдиे рдк्рд░рдпोрдЬрди рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдЕрдиुрдоाрди рдХो рджो рд╡рд░्рдЧों рдоें рд╡िрднाрдЬिрдд рдХिрдпे рд╣ैं। рд╕्рд╡ाрд░्рдеाрдиुрдоाрди рддрдеा рдкрд░ाрд░्рдеाрдиुрдоाрди। рдЬрдм рд╡्рдпрдХ्рддि рд╕्рд╡рдпं рдиिрдЬी рдЬ्рдЮाрди рдХी рдк्рд░ाрдк्рддि рдХे рд▓िрдП рдЕрдиुрдоाрди рдХрд░рддा рд╣ै рддो рдЙрд╕े рд╕्рд╡ाрд░्рдеाрдиुрдоाрди рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै рдЗрд╕рдоें рддीрди рд╣ी рд╡ाрдХ्рдпों рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै рд▓ेрдХिрди рдЬрдм рд╡्рдпрдХ्рддि рджूрд╕рд░ों рдХी рд╢ंрдХा рдХो рджूрд░ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдЕрдиुрдоाрди рдХा рд╕рд╣ाрд░ा рд▓ेрддे рд╣ैं рддो рдЙрд╕ рдЕрдиुрдоाрди рдХो рдкрд░ाрд░्рдеाрдиुрдоाрди рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдкрд░ाрд░्рдеाрдиुрдоाрди рдХे рд▓िрдП рдкाँрдЪ рд╡ाрдХ्рдпों рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ोрддी рд╣ै। рдкрд░ाрд░्рдеाрдиुрдоाрди рдХा рдЖрдзाрд░ рд╕्рд╡ाрд░्рдеाрдиुрдоाрди рдХा рд╣ोрддा рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 16.
рдиिрд╖्рдХाрдо рдХрд░्рдо рдХी рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдХрд░ें।
рдЙрдд्рддрд░:
рдлрд▓ рдХी рдЖрд╢ा рд░рдЦे рдмिрдиा рдХрд░्рдо рдХрд░рдиा рдиिрд╖्рдХाрдо рдХрд╣рд▓ाрддा рд╣ै। рдиिрд╖्рдХाрдо рдХрд░्рдо рдЧीрддा рдХा рдоौрд▓िрдХ рдЙрдкрджेрд╢ рд╣ै, рд╕рдХाрдо рдХрд░्рдо рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा рд╡्рдпрдХ्рддि рдмंрдзрди рдЧ्рд░рд╕्рдд рд╣ोрддा рд╣ै, рдХिрди्рддु рдиिрд╖्рдХाрдо рдХрд░्рдо рд╕े рд╡्рдпрдХ्рддि рдмंрдзрди рдоें рдирд╣ीं рдлँрд╕рддा, рдмрд▓्рдХि рдоोрдХ्рд╖ рдХी рдУрд░ рдЕрдЧ्рд░рд╕рд░ рд╣ोрддा рд╣ै। рдмौрдж्рдз рджрд░्рд╢рди рдХे рдЪाрд░ рдЖрдзाрд░ рд╣ैं-рджु:рдЦ, рджुःрдЦ рд╕рдоुрджाрдп, рджुःрдЦ рдиिрд░ोрдз рдФрд░ рджुःрдЦ рдиिрд░ोрдз рдоाрд░्рдЧ। рдк्рд░рдердо рдЖрд░्рдпрд╕рдд्рдп рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╕ंрд╕ाрд░ рджुःрдЦ рднрд░ा рд╣ै। рд▓ौрдХिрдХ рд╕ुрдЦ рдХी рд╡рд╕्рддुрддः рджुःрдЦ рд╕े рдШिрд░ा рд╣ै। рд╕ुрдЦ рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХे рдк्рд░рдпाрд╕ рдоें рджुःрдЦ рд╣ै, рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ो рдЬाрдиे рдкрд░ рдпрд╣ рдирд╖्рдЯ рди рд╣ो рдЬाрдП рдпрд╣ рд╡िрдЪाрд░ рджु:рдЦ рджेрддा рд╣ै рдФрд░ рдирд╖्рдЯ рд╣ो рдЬाрдиे рдкрд░ рджुःрдЦ рддो рд╣ैं рд╣ी। рдкाрд╢्рдЪाрдд्рдп рд╡िрдЪाрд░рдХ рдХाрдг्рдЯ рдиे рднी рдХрд░्рдд्рддрд╡्рдп-рдХрд░्рдд्рддрд╡्рдп рдХे рд▓िрдП рдмाрдд рдХी рд╣ै, рдЬो рдЧीрддा рдХे рдиिрд╖्рдХाрдо рдХрд░्рдо рд╕े рдоेрд▓ рдЦाрддा рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 17.
рднाрд░рддीрдп рджрд░्рд╢рди рдоें рдЖрд╕्рддिрдХ рдПрд╡ं рдиाрд╕्рддिрдХ рдХे рд╡िрднाрдЬрди рдХा рдЖрдзाрд░ рдХ्рдпा рд╣ै? рдЕрдерд╡ा, рдЖрд╕्рддिрдХ рдФрд░ рдиाрд╕्рддिрдХ рдоें рднेрдж рдХрд░ें। рдЕрдерд╡ा, рдЖрд╕्рддिрдХ рдФрд░ рдиाрд╕्рддिрдХ рдХा рдЕрд░्рде рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХрд░ें।
рдЙрдд्рддрд░:
рднाрд░рддीрдп рджाрд░्рд╢рдиिрдХ рд╕рдо्рдк्рд░рджाрдп рдХो рджो рд╡рд░्рдЧों рдоें рд░рдЦा рдЧрдпा рд╣ै рдЖрд╕्рддिрдХ рдФрд░ рдиाрд╕्рддिрдХ। рд╡рд░्рдЧ рд╡िрднाрдЬрди рдХी рддीрди рдЖрдзाрд░ рд╣ै-рд╡ेрдж, рдИрд╢्рд╡рд░ рдФрд░ рдкुрдирд░्рдЬрди्рдо, рднाрд░рддीрдп рд╡िрдЪाрд░рдзाрд░ा рдоें рдЖрд╕्рддिрдХ рдЙрд╕े рдХрд╣рддे рд╣ैं рдЬो рд╡ेрдж рдХी рдк्рд░рдоाрдгिрдХрддा рдоें рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рд░рдЦрддा рд╣ै, рдФрд░ рдиाрд╕्рддिрдХ рдЙрд╕े рдХрд╣рддे рд╣ैं рдЬो рд╡ेрдж рдХो рдк्рд░рдоाрдгिрдХрддा рдоें рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдирд╣ीं рд░рдЦрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рд╕े рднाрд░рддीрдп рджрд░्рд╢рди рдоें рдЫः рджрд░्рд╢рдиों рдХो рдЖрд╕्рддिрдХ рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै-рд╕ांрдЦ्рдп, рдпोрдЧ, рди्рдпाрдп, рд╡ैрд╢ेрд╖िрдХ, рдоीрдоांрд╕ा рдФрд░ рд╡ेрджाрди्рдд। рдпे рд╕рднी рджрд░्рд╢рди рд╡ेрдж рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рд╣ैं। рдиाрд╕्рддिрдХ рджрд░्рд╢рди рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рдХी рдЪाрд░्рд╡ाрдХ, рдЬैрди рдФрд░ рдмौрдж्рдз рдХो рд░рдЦा рдЬाрддा рд╣ै, рдХ्рдпोंрдХि рддीрдиों рд╡ेрдж рдХो рдирд╣ीं рдоाрдирддे рд╣ैं рддрдеा рд╡ेрдж рдХी рдиिрди्рджा рдХрд░рддे рд╣ैं। рдЖрд╕्рддिрдХ рдФрд░ рдиाрд╕्рддिрдХ рдХा рджूрд╕рд░ा рдЖрдзाрд░ ‘рдИрд╢्рд╡рд░’ рд╣ै рдЬो рдИрд╢्рд╡рд░ рдоें рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдХрд░рддे рд╣ैं рдЙрд╕े рдЖрд╕्рддिрдХ рдФрд░ рдЬो рдИрд╢्рд╡рд░ рдоें рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдирд╣ीं рдХрд░рддे рд╣ैं рдЙрд╕े рдиाрд╕्рддिрдХ рдХрд╣рддे рд╣ैं।

рдк्рд░рд╢्рди 18.
рдХ्рдпा рднाрд░рддीрдп рджрд░्рд╢рди рдиिрд░ाрд╢ाрд╡ाрджी рд╣ै?
рдЙрдд्рддрд░:
рднाрд░рддीрдп рджрд░्рд╢рди рдоें рджो рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рд╡िрдЪाрд░рдзाрд░ा рд╕ाрдордиे рдЖрддी рд╣ै рдПрдХ рдЖрд╢ाрд╡ाрдж рдФрд░ рджूрд╕рд░ा рдиिрд░ाрд╢ाрд╡ाрдж। рдиिрд░ाрд╢ाрд╡ाрдж рдорди рдХी рд╡рд╣ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рд╣ै рдЬो рдЬीрд╡рди рдХे рдмुрд░े рдкрд╣рд▓ू рдкрд░ рд╣ी рдк्рд░рдХाрд╢ рдбाрд▓рддी рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЬीрд╡рди рджुःрдЦрдорд░ा рд╣ै। рдЗрд╕рдоें рд╕ुрдЦ рдпा рдЖрдирди्рдж рдХे рд▓िрдП рдХोрдИ рд╕्рдеाрди рдирд╣ीं рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЬीрд╡рди рджुःрдЦрдордп-рдЕрд╕рд╣рдп рдПрд╡ं рдЕрд╡ांрдЫрдиीрдп рд╣ै। рдаीрдХ рдЗрд╕рдХे рд╡िрдкрд░ीрдд рдЖрд╢ाрд╡ाрдж рдорди рдХी рд╡рд╣ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рд╣ै рдЬो рдЬीрд╡рди рдХे рд╕ुрдЦрдордп рдПрд╡ं рд╢ुрдн рдХी рдк्рд░ाрдк्рддि рдоें рд╕рд╣ाрдпрдХ рд╣ै। рдпрд╣ рд╕рдд्рдп рд╣ै рдХि рднाрд░рддीрдп рджрд░्рд╢рди рдХा рдЖрд░ंрдн рдиिрд░ाрд╢ाрд╡ाрдж рд╕े рд╣ोрддा рд╣ै, рдЕрди्рдд рдирд╣ीं। рдЗрд╕рдХा рдЕрди्рдд рдЖрд╢ा рдоें рд╣ोрддा рд╣ै। рднाрд░рддीрдп рджрд░्рд╢рди рдХो рдиिрд░ाрд╢ाрд╡ाрджी рддрдм рдХрд╣ा рдЬाрддा, рдЬрдм рдк्рд░ाрд░ंрдн рд╕े рдЕрди्рдд рддрдХ рджुःрдЦ рдХी рдмाрдд рдХрд░рддे। рдк्рд░ाрдпः рджाрд░्рд╢рдиिрдХों рдиे рджुःрдЦ рдХी рдЕрд╡рд╕्рдеा рдХी рдЪрд░्рдЪा рдХे рдмाрдж рдЙрд╕рд╕े рдЫुрдЯрдХाрд░ा рдХे рд▓िрдП рдоाрд░्рдЧ рдмрддрд▓ाрдХрд░ рдЖрд╢ाрд╡ाрджी рджрд░्рд╢рди рдХो рд╕्рдеाрдкिрдд рдХिрдпा рд╣ै। рдЗрд╕рд▓िрдП рднाрд░рддीрдп рджрд░्рд╢рди рдХो рдиिрд░ाрд╢ाрд╡ाрджी рдХрд╣рдиा рдн्рд░ांрддिрдоूрд▓рдХ рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 19.
рдЕрдиुрдоाрди рдХी рдкрд░िрднाрд╖ा рджें।
рдЙрдд्рддрд░:
рдЕрдиुрдоाрди рди्рдпाрдп рджрд░्рд╢рди рдХा рджूрд╕рд░ा рдк्рд░рдоाрдг рд╣ै। рдЕрдиुрдоाрди ‘рдЕрдиु’ рддрдеा рдоाрди рдХे рд╕ंрдпोрдЧ рд╕े рдмрдиा рд╣ै। рдЕрдиु рдХा рдЕрд░्рде рдкрд╢्рдЪाрдд् рддрдеा рдоाрди рдХा рдЕрд░्рде рдЬ्рдЮाрди рд╕े рд╣ोрддा рд╣ै рдЕрд░्рдеाрдд् рдк्рд░рдд्рдпрдХ्рд╖ рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЕрдк्рд░рдд्рдпрдХ्рд╖ рдХे рдЬ्рдЮाрди рдХो рдЕрдиुрдоाрди рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдЕрдиुрдоाрди рдХो рдк्рд░рдд्рдпрдХ्рд╖рдоूрд▓рдХ рдЬ्рдЮाрди рдХрд╣ा рдЧрдпा рд╣ै। рдк्рд░рдд्рдпрдХ्рд╖ рдЬ्рдЮाрди рд╕ंрджेрд╣рд░рд╣िрдд рддрдеा рдиिрд╢्рдЪिрдд рд╣ोрддा рд╣ै। рдкрд░ंрддु рдЕрдиुрдоाрдирдЬрди्рдп рдЬ्рдЮाрди рд╕ंрд╢рдпрдкूрд░्рдг рдПрд╡ं рдЕрдиिрд╢्рдЪिрдд рд╣ोрддा рд╣ै। рдЕрдиुрдоाрдирдЬрди्рдп рдЬ्рдЮाрди рдХो рдкрд░ोрдХ्рд╖ рдЬ्рдЮाрди рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдЕрдиुрдоाрди рдХा рдЖрдзाрд░ рд╡्рдпрдХ्рддि рд╣ोрддा рд╣ै। рдЕрдиुрдоाрди рдХे рддीрди рдЕрд╡рдпрд╡ рд╣ैं-рдкрдХ्рд╖ рд╕ाрдз्рдп рддрдеा рд╣ेрддु।

рдк्рд░рд╢्рди 20.
рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХ рдиीрддिрд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдХी рдкрд░िрднाрд╖ा рджें। рдЕрдерд╡ा, рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХ рдиीрддिрд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдХ्рдпा рд╣ै?
рдЙрдд्рддрд░:
рдиैрддिрдХрддा рдХा рд╕рдо्рдмрди्рдз рд╣рдоाрд░े рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░, рд░ीрддि-рд░िрд╡ाрдЬ рдпा рдк्рд░рдЪрд▓рди рд╕े рд╣ै। рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХ рдиैрддिрдХрддा рдХा рд╢ाрдм्рджिрдХ рдЕрд░्рде рд╣ै-рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХी рдЕрдкрдиी рдПрдХ рдиैрддिрдХрддा рд╣ै। рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХ рдиैрддिрдХрддा рдХा рдЕрд░्рде рдХिрд╕ी рднी рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдпों рдХी рдк्рд░ाрдк्рддि рдХे рд▓िрдП рдЕрдкрдиे рдЖрдЪрд░рдг рдХे рдФрдЪिрдд्рдп рддрдеा рдЕрдиौрдЪिрдд्рдп рдХा рдоूрд▓्рдпांрдХрди рд╣ै। рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХा рд╕ंрдмंрдз рдХुрдЫ рдРрд╕े рд╕ीрдоिрдд рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХे рдЙрд╕ рд╕рдоूрд╣ рд╕े рд╣ोрддा рд╣ै рдЬिрди्рд╣ें рдЕрдкрдиे рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдоें рд╡िрд╢ेрд╖ рдпोрдЧ्рдпрддा рдк्рд░ाрдк्рдд рд░рд╣рддा рд╣ै рдФрд░ рд╕рдоाрдЬ рдоें рд╡े рдЕрдкрдиे рдХाрд░्рдпों рдХो рдЖрдо-рд▓ोрдЧों рдХी рддुрд▓рдиा рдоें рдЬ्рдпाрджा рдЕрдЪ्рдЫी рддрд░рд╣ рдХрд░рддे рд╣ैं। рдпрдж्рдпрдкि рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдЬीрд╡рди-рдпाрдкрди рдХा рдПрдХ рд╕ाрдзрди рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 21.
рдк्рд░рдд्рдпрдпрд╡ाрдж рдХ्рдпा рд╣ै?
рдЙрдд्рддрд░:
рд╡рд╕्рддुрд╡ाрдж рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдоूрд▓рддрдд्рдд्рд╡ рдХा рд╕्рд╡рд░ूрдк рдЬрдб़ рдж्рд░рд╡्рдп рд╣ै। рдаीрдХ рдЗрд╕рдХे рд╡िрдкрд░ीрдд рдк्рд░рдд्рдпрдпрд╡ाрдж рдоाрдирддा рд╣ै рдХि рдоूрд▓рд╕рдд्рддा рдЪेрддрди рд╕्рд╡рд░ूрдк рд╣ै। рдоूрд▓рд╕рдд्рддा рдХो рдЪेрддрди рд╕्рд╡рд░ूрдк рдоाрдирдиे рдХे рдХाрд░рдг рдЖрдз्рдпाрдд्рдорд╡ाрдж рдХा рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рдЕрдк्рд░рдХृрддिрд╡ाрджी, рдк्рд░рдпोрдЬрдирд╡ाрджी, рдИрд╢्рд╡рд░рд╡ाрджी, рдЕрддिрдЗрди्рдж्рд░िрдпрд╡ाрджी рддрдеा рдЖрджрд░्рд╢рд╡ाрджी рд╣ै। рд╡िрд╢्рд╡ рдХे рдк्рд░рдХрдЯ рдХाрд░्рдпрдХрд▓ाрдкों рдХे рдкीрдЫे рдПрдХ рдЧрд╣рд░ी рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рд╕ाрд░्рдердХрддा рд╣ै рдЬो рдХिрд╕ी рдиिрд╢्рдЪिрдд рдЖрджрд░्рд╢ рдХी рдУрд░ рдЕрдЧ्рд░рд╕рд░ рд╣ो рд░рд╣ी рд╣ै। рдЬो рдХुрдЫ рдЬिрд╕ рд░ूрдк рдоें рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рдирдЬрд░ рдЖрддा рд╣ै рд╡рд╣ рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рдирд╣ीं рд╣ै। рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХрддा рдХा рд╕ाрдХ्рд╖ाрдд्рдХाрд░ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдХेрд╡рд▓ рдмुрдж्рдзि рдкрд░्рдпाрдк्рдд рдирд╣ीं। рдЬिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рднौрддिрдХрд╡ाрджिрдпों рдХे рдмीрдЪ рдЬрдб़рдж्рд░рд╡्рдп рдХे рд╕्рд╡рд░ूрдк рдХो рд▓ेрдХрд░ рдХोрдИ рдиिрд╢्рдЪिрддрддा рдирд╣ीं рд╣ै, рдЙрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдк्рд░рдд्рдпрдпрд╡ाрджिрдпों рдХे рдмीрдЪ рднी рдЪेрддрдиा рдХे рд╕्рд╡рд░ूрдк рдХो рд▓ेрдХрд░ рдХोрдИ рдиिрд╢्рдЪिрддрддा рдирд╣ीं рд╣ै। рдк्рд░рдд्рдпрдпрд╡ाрдж рдЪेрддрди рдк्рд░рдд्рдпрдп, рдЖрдд्рдоा рдпा рдорди рдХो рд╡िрд╢्рд╡ рдХी рдЖрдзाрд░рднूрдд рд╕рдд्рддा рдоाрдирддे рд╣ुрдП рд╕рдорд╕्рдд рд╡िрд╢्рд╡ рдХो рдЕрднौрддिрдХ рдоाрдирддा рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 22.
рдХाрд░рдг рдХे рд╕्рд╡рд░ूрдк рдХी рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдХрд░ें। рдЕрдерд╡ा, рдХाрд░рдг рдХी рдк्рд░рдХृрддि рдХी рд╡िрд╡ेрдЪрдиा рдХрд░ें।
рдЙрдд्рддрд░:
рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рд╕рдорд░ूрдкрддा рдиिрдпрдо рдПрд╡ं рдХाрд░्рдп-рдХाрд░рдг рджोрдиों рдЖрдЧрдорди рдХे рдЖрдХाрд░िрдХ рдЖрдзाрд░ рд╣ैं। рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рд╕рдорд░ूрдкрддा рдиिрдпрдо рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, рд╕рдоाрди рдкрд░िрд╕्рдеिрддि рдоें рдк्рд░рдХृрддि рдХे рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдоें рдПрдХрд░ूрдкрддा рдкाрдпी рдЬाрддी рд╣ै। рд╕рдоाрди рдХाрд░рдг рд╕े рд╕рдоाрди рдХाрд░्рдп рдХी рдЙрдд्рдкрдд्рддि рд╣ोрддी рд╣ै। рдХाрд░рдг рдХे рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рд░рд╣рдиे рдкрд░ рдХाрд░्рдп рдЕрд╡рд╢्рдп рд╣ी рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рд░рд╣ेрдЧा। рджोрдиों рдиिрдпрдоों рдХे рд╕ंрдмंрдз рдХो рд▓ेрдХрд░ рддीрди рдордд рд╣ैं рдЬो рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╣ैं-

(i) рдоिрд▓ рд╕ाрд╣рдм рддрдеा рдм्рд░ेрди рд╕ाрд╣рдм рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рд╕рдорд░ूрдкрддा рдиिрдпрдо рдоौрд▓िрдХ рд╣ै рддрдеा рдХाрд░рдгрддा рдХे рдиिрдпрдо рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рд╕рдорд░ूрдкрддा рдиिрдпрдо рдХा рдПрдХ рд░ूрдк рд╣ै। рдм्рд░ेрди рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╕рдорд░ूрдкрддा рддीрди рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рд╣ैं। рдЙрдирдоें рдПрдХ рдЕрдиुрдХ्рд░рдоिрдХ рд╕рдорд░ूрдкрддा рд╣ै (Uniformities of succession), рдЗрд╕рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдПрдХ рдШрдЯрдиा рдХे рдмाрдж рджूрд╕рд░ी рдШрдЯрдиा рд╕рдорд░ूрдк рдвंрдЧ рд╕े рдЖрддी рд╣ै। рдХाрд░्рдп-рдХाрд░рдг рдиिрдпрдо рдЕрдиुрдХ्рд░рдоिрдХ рд╕рдорд░ूрдкрддा рд╣ै। рдХाрд░्рдп-рдХाрд░рдг рдиिрдпрдо рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рднी рдПрдХ рдШрдЯрдиा рдХे рдмाрдж рджूрд╕рд░ी рдШрдЯрдиा рдЕрд╡рд╢्рдп рдЖрддी рд╣ै। рдЕрддः, рдХाрд░्рдп-рдХाрд░рдг рдиिрдпрдо рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рдиिрдпрдо рди рд╣ोрдХрд░ рд╕рдорд░ूрдкрддा рдХा рдПрдХ рднेрдж рд╣ै। рдЬैрд╕े-рдкाрдиी рдФрд░ рдк्рдпाрд╕ рдмुрдЭाрдиा, рдЖрдЧ рдФрд░ рдЧрд░्рдоी рдХा рд╣ोрдиा рдЗрдд्рдпाрджि рдШрдЯрдиाрдУं рдоें рд╣рдо рдЗрд╕ी рддрд░рд╣ рдХी рд╕рдорд░ूрдкрддा рдкाрддे рд╣ैं।

(ii) рдЬोрд╕ेрдл рдПрд╡ं рдоेрд▓ोрди рдЖрджि рд╡िрдж्рд╡ाрдиों рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдХाрд░्рдп-рдХाрд░рдг рдиिрдпрдо рдоौрд▓िрдХ рд╣ै рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рд╕рдорд░ूрдкрддा рдиिрдпрдо рдоौрд▓िрдХ рдирд╣ीं рд╣ै рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рдирд╣ीं рд╣ै। рдмрд▓्рдХि рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рд╕рдорд░ूрдкрддा рдиिрдпрдо рдЗрд╕ी рдоें рд╕рдоाрд╡िрд╖्рдЯ рд╣ै। рдХाрд░्рдп-рдХाрд░рдг рдиिрдпрдо рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдХाрд░рдг рд╕рджा рдХाрд░्рдп рдХो рдЙрдд्рдкрди्рди рдХрд░рддा рд╣ै। рдХाрд░рдг рдХे рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рд░рд╣рдиे рдкрд░ рдХाрд░्рдп рдЕрд╡рд╢्рдп рд╣ी рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рд░рд╣рддा рд╣ै। рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рд╕рдорд░ूрдкрддा рдиिрдпрдо рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рднी рд╕рдоाрди рдХाрд░рдг рд╕рдоाрди рдХाрд░्рдп рдХो рдЙрдд्рдкрди्рди рдХрд░рддा рд╣ै। рдЕрддः рдХाрд░्рдп-рдХाрд░рдг рдиिрдпрдо рд╣ी рдоौрд▓िрдХ рд╣ै рдФрд░ рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рд╕рдорд░ूрдкрддा рдиिрдпрдо рдЙрд╕рдоें рдЕрддрднूрд░्рдд (implied) рд╣ै।

(ii) рд╡ेрд▓्рдЯрди, рд╕िрдЧрд╡рд░्рдЯ рддрдеा рдмोрд╕ांрдХेрдЯ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рджोрдиों рдиिрдпрдо рдПрдХ-рджूрд╕рд░े рд╕े рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рд╣ैं, рджोрдиों рдоौрд▓िрдХ рд╣ैं, рджोрдиों рдХा рдЕрд░्рде рднिрди्рди рд╣ै, рджोрдиों рджो рд▓рдХ्рд╖्рдп рдХी рдкूрд░्рддि рдХрд░рддे рд╣ैं। рдХाрд░्рдп-рдХाрд░рдг рдиिрдпрдо рд╕े рдкрддा рдЪрд▓рддा рд╣ै рдХि рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдШрдЯрдиा рдХा рдПрдХ рдХाрд░рдг рд╣ोрддा рд╣ै рдФрд░ рдк्рд░рдХृрддि рдоें рд╕рдоाрдирддा рд╣ै।

рдЕрддः, рдпे рджोрдиों рдиिрдпрдо рдоिрд▓рдХрд░ рд╣ी рдЖрдЧрдорди рдХे рдЖрдХाрд░िрдХ рдЖрдзाрд░ рдмрдирддे рд╣ैं। рдЖрдЧрдорди рдХी рдХ्рд░िрдпा рдоें рджोрдиों рдХी рдорджрдж рд▓ी рдЬाрддी рд╣ै। рдЬैрд╕े-рдХुрдЫ рдордиुрд╖्рдпों рдХो рдорд░рдгрд╢ीрд▓ рджेрдЦрдХрд░ рд╕ाрдоाрди्рдпीрдХрд░рдг рдХрд╣рддे рд╣ैं рдХि рд╕рднी рдордиुрд╖्рдп рдорд░рдгрд╢ीрд▓ рд╣ैं। рдХुрдЫ рд╕े рд╕рдмрдХी рдУрд░ рдЬाрдиे рдоें рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рд╕рдорд░ूрдкрддा рдиिрдпрдо рдХी рдорджрдж рд▓ेрддे рд╣ैं। рдк्рд░рдХृрддि рдХे рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдоें рд╕рдорд░ूрдкрддा рд╣ै।

рдЗрд╕ी рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдХे рд╕ाрде рдХрд╣рддे рд╣ैं рдХि рдордиुрд╖्рдп рднрд╡िрд╖्рдп рдоें рднी рдорд░ेрдЧा। рд╕ाрдоाрди्рдпीрдХрд░рдг рдоें рдиिрд╢्рдЪिंрддрддा рдЖрдиे рдХे рд▓िрдП рдХाрд░्рдп-рдХाрд░рдг рдиिрдпрдо рдХी рдорджрдж рд▓ेрддे рд╣ैं। рдХाрд░्рдп-рдХाрд░рдг рдиिрдпрдо рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдХाрд░рдг рдХे рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рд░рд╣рдиे рдкрд░ рдЕрд╡рд╢्рдп рд╣ी рдХाрд░्рдп рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рд░рд╣рддा рд╣ै। рдордиुрд╖्рдпрддा рдФрд░ рдорд░рдгрд╢ीрд▓рддा рдоें рдХाрд░्рдп рдХाрд░рдг рд╕ंрдмंрдз рд╣ै। рдЗрд╕ी рдиिрдпрдо рдоें рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдХрд╣рддे рд╣ैं рдХि рдЬो рдХोрдИ рднी рдордиुрд╖्рдп рд╣ोрдЧा рд╡рд╣ рдЕрд╡рд╢्рдп рд╣ी рдорд░рдгрд╢ीрд▓ рд╣ोрдЧा। рдЕрддः рджोрдиों рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рд╣ोрддे рд╣ुрдП рднी рдЖрдЧрдорди рдХे рд▓िрдП рдкूрд░рдХ рд╣ैं। рджोрдиों рдХे рд╕рд╣рдпोрдЧ рд╕े рдЖрдЧрдорди рд╕ंрднрд╡ рд╣ै। рдЕрддः рджोрдиों рдоें рдШрдиिрд╖्рда рд╕ंрдмंрдз рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 23.
рднाрд░рддीрдп рджрд░्рд╢рди рдоें рдкुрд░ुрд╖ाрд░्рде рдХिрддрдиे рд╣ैं?
рдЙрдд्рддрд░:
рджो рд╢рдм्рджों ‘рдкुрд░ुрд╖’ рддрдеा ‘рдЕрд░्рде рдХे рд╕ंрдпोрдЧ рд╕े рдкुрд░ुрд╖ाрд░्рде рд╢рдм्рдж рдмрдиा рд╣ै। рдкुрд░ुрд╖ рд╡िрд╡ेрдХрд╢ीрд▓ рдк्рд░ाрдгी рдХा рд╕ूрдЪрдХ рд╣ै рддрдеा рдЕрд░्рде рд▓рдХ्рд╖्рдп рдХा рдЕрд░्рдеाрдд् рдкुрд░ुрд╖ рдХे рд▓рдХ्рд╖्рдп рдХो рд╣ी рдкुрд░ुрд╖ाрд░्рде рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдордиुрд╖्рдп рдХे рдЪाрд░ рдкुрд░ुрд╖ाрд░्рде рдХाрдо, рдЕрд░्рде, рдзрд░्рдо рддрдеा рдоोрдХ्рд╖ рд╣ैं, рдЬिрд╕े рд╣िрди्рджू рдиीрддिрд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдоें рдЪрддु:рд╡рд░्рдЧ рднी рдХрд╣ा рдЧрдпा рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 24.
рд╕рдд्рддाрдоूрд▓рдХ рдк्рд░рдоाрдг рдХी рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдХрд░ें।
рдЙрдд्рддрд░:
рдЕрди्рд╕ेрд▓्рдо, рджेрдХाрд░्рдд рддрдеा рд▓ाрдИрд╡рдиिрдд्рд╕ рдиे рдИрд╢्рд╡рд░ рдХी рд╕рдд्рддा рдХो рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХрддा рдк्рд░рдоाрдгिрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рд╕рдд्рддा рд╕рдо्рдмрди्рдзी рдк्рд░рдоाрдг рджिрдпा рд╣ै। рдЗрд╕ рдк्рд░рдоाрдг рдоें рдХрд╣ा рдЧрдпा рд╣ै рдХि рд╣рдоाрд░े рдорди рдоें рдкूрд░्рдг рд╕рдд्рддा рдХी . рдзाрд░рдгा рд╣ै, рдЕрддः рдпрд╣ рдзाрд░рдгा рдХेрд╡рд▓ рдХोрд░ी рдХрд▓्рдкрдиा рди рд╣ोрдХрд░ рдЕрд╡рд╢्рдп рд╣ी рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рд╕рдд्рддा рдХे рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоें рд╣ोрдЧी। рдИрд╢्рд╡рд░ рдХी рдпрдеाрд░्рдерддा (existence) рдЙрд╕ рдкूрд░्рдг рдж्рд░рд╡्рдп рдХे рдк्рд░рдд्рдпрдп рд╕े рдЙрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдЯрдкрдХрддी рд╣ै рдЬिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕े рдд्рд░िрднुрдЬ рдХा рдд्рд░िрдХोрдгाрдХाрд░ рдЙрд╕рдХे рдк्рд░рдд्рдпрдп рд╕े рд╣ी рдз्рд╡рдиिрдд рд╣ोрддा рд╣ै। рд╕ंрдХ्рд╖िрдк्рдд рд░ूрдк рдоें рд╣рдо рдХрд╣ рд╕рдХрддे рд╣ैं рдХि рдк्рд░рдд्рдпрдпों рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╣ी рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХрддा рд╕िрдж्рдз рдХी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै। рдЗрд╕ рд╕िрдж्рдзाрди्рдд рдХी рдЖрд▓ोрдЪрдиा рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдХाрдг्рдЯ (Kant) рдХा рдоाрдирдиा рд╣ै рдХि рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХрддा рдХेрд╡рд▓ рдЗрди्рдж्рд░िрдп рдЬ्рдЮाрди рд╕े рд╣ी рдк्рд░ाрдк्рдд рдХी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै। рдк्рд░рдд्рдпрдпों рд╕े рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХрддा рдирд╣ीं рдк्рд░ाрдк्рдд рдХी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै। рдк्рд░рдд्рдпрдп рдЪाрд╣े рд╕ाрдзाрд░рдг рд╡рд╕्рддुрдУं рдХे рд╡िрд╖рдп рдоें рд╣ो рдпा рдкूрд░्рдг рдж्рд░рд╡्рдп рдХे рд╡िрд╖рдп рдоें, рд╡े рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХрддा рдк्рд░ाрдк्рдд рдирд╣ीं рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдпрджि рдоाрдд्рд░ рдк्рд░рдд्рдпрдпों рдХी рд░рдЪрдиा рд╕े рд╣ी рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХрддा рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै рддो рдХोрдИ рднूрдЦा, рдиंрдЧा рдФрд░ рджрд░िрдж्рд░ рди рд╣ोрддा।

рдк्рд░рд╢्рди 25.
рдк्рд░рдд्рдпрдХ्рд╖ рдХी рдкрд░िрднाрд╖ा рджें। рдЕрдерд╡ा, рди्рдпाрдп рджрд░्рд╢рди рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдк्рд░рдд्рдпрдХ्рд╖ рдХा рд╡рд░्рдгрди рдХрд░ें।
рдЙрдд्рддрд░:
рди्рдпाрдп рджрд░्рд╢рди рдоें рдк्рд░рдд्рдпрдХ्рд╖ рдХो рдПрдХ рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рдк्рд░рдоाрдг рдХे рд░ूрдк рдоें рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдк्рд░рдд्рдпрдХ्рд╖ рдХी рдкрд░िрднाрд╖ा рджेрддे рд╣ुрдП рдХрд╣ा рдЧрдпा рд╣ै рдХि “рдЗрди्рдж्рд░िрдпाрд░्рдерд╕-рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖ рдЬрди्рдп рдЬ्рдЮाрдиं рдк्рд░рдд्рдпрдХ्рд╖рдо्” рдЕрд░्рдеाрдд् рдЬो рдЬ्рдЮाрди рдЗрди्рдж्рд░िрдп рдФрд░ рд╡िрд╖рдп рдХे рд╕рди्рдиिрдХрд░्рд╖ рд╕े рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ो рдЙрд╕े рдк्рд░рдд्рдпрдХ्рд╖ рдЬ्рдЮाрди рдХрд╣рддे рд╣ैं। рди्рдпाрдп рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдк्рд░рдд्рдпрдХ्рд╖ рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░ाрдк्рдд рдЬ्рдЮाрди рдиिрд╢्рдЪिрдд рд╕्рдкрд╖्рдЯ рддрдеा рд╕ंрджेрд╢рд░рд╣िрдд рд╣ोрддा рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 26.
рд╡рд╕्рддुрд╡ाрдж рдХ्рдпा рд╣ै? рдЕрдерд╡ा, рд╡рд╕्рддुрд╡ाрдж рдХी рдПрдХ рдкрд░िрднाрд╖ा рджें।
рдЙрдд्рддрд░:
рд╡рд╕्рддुрд╡ाрдж рдЬ्рдЮाрдирд╢ाрд╕्рдд्рд░ीрдп рд╣ै рдЬिрд╕рдХी рдоूрд▓ рдоाрди्рдпрддा рд╣ै рдХि рдЬ्рдЮेрдп рдЬ्рдЮाрддा рд╕े рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рд╣ोрддा рд╣ै рддрдеा рдЬ्рдЮेрдп рдХा рдЬ्рдЮाрди рд╣ोрдиे рд╕े рдЬрдЧ рдоें рдХोрдИ рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдирд╣ीं рд╣ोрддा рд╣ै। рдЬो рд╡рд╕्рддु рдЬिрд╕ рд░ूрдк рдоें рд░рд╣рддी рд╣ै рдаीрдХ рдЙрд╕ी рд░ूрдк рдоें рдЙрд╕рдХा рдЬ्рдЮाрди рд╣ोрддा рд╣ै। рд╡рд╕्рддुрд╡ाрдж рдХे рджो рд░ूрдк рд╣ोрддे рд╣ैं-

  1. рд▓ोрдХрдк्рд░िрдп рд╡рд╕्рддुрд╡ाрдж рдФрд░
  2. рджाрд░्рд╢рдиिрдХ рд╡рд╕्рддुрд╡ाрдж।

рджाрд░्рд╢рдиिрдХ рд╡рд╕्рддुрд╡ाрдж рдХे рддीрди рд░ूрдк рд╣ोрддे рд╣ैं-

  1. рдк्рд░рдд्рдпрдп рдк्рд░рддिрдиिрдзिрдд्рд╡рд╡ाрдж
  2. рдирд╡ीрди рд╡рд╕्рддुрд╡ाрдж рдФрд░
  3. рд╕рдоीрдХ्рд╖ाрдд्рдордХ рд╡рд╕्рддुрд╡ाрдж।

рдк्рд░рд╢्рди 27.
рдЕрдиुрдк्рд░рдпुрдХ्рдд рдиीрддिрд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдХ्рдпा рд╣ै?
рдЙрдд्рддрд░:
рдЕрдиुрдк्рд░рдпुрдХ्рдд рдЕрдерд╡ा рдЬैрд╡ рдиीрддिрд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдХो рд╕рд╣ी рдвंрдЧ рд╕े рдкрд░िрднाрд╖िрдд рдХрд░рдиा рдеोрдб़ा рдХрдаिрди рд╣ै, рдХ्рдпोंрдХि рдЕрднी рдпрд╣ рдПрдХ рдирдпी рд╡िрдзा рд╣ै। рдЬैрд╡ рдиीрддिрд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдХे рд▓िрдП рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдоें Bio ethics рд╢рдм्рдж рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рд╣ोрддा рд╣ै। Bio рдЧ्рд░ीрдХ рднाрд╖ा рдХा рд╢рдм्рдж рд╣ै рдЬिрд╕рдХा рдЕрд░्рде Life рдЕрдерд╡ा ‘рдЬीрд╡рди’ рд╣ै рдФрд░ ‘Ethics’ рдХा рдЕрд░्рде рдЖрдЪाрд░рд╢ाрд╕्рдд्рд░ рд╣ै। рдЗрд╕ рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдпрд╣ рдЬीрд╡рди рдХा рдЖрдзाрд░ рд╣ै। рдЕрддः рд╣рдо рдХрд╣ рд╕рдХрддे рд╣ैं рдХि “рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдХी рджेрдЦ-рд░ेрдЦ рдФрд░ рдЬीрд╡рди-рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдоाрдирд╡ рдЖрдЪрд░рдг рдХा рдПрдХ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеिрдд рдЕрдз्рдпрдпрди рдЕрдиुрдк्рд░рдпुрдХ्рдд рдиीрддिрд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдХрд╣рд▓ाрддा рд╣ै।”

рдк्рд░рд╢्рди 28.
рдкुрд░ुрд╖ाрд░्рде рдХे рд░ूрдк рдоें рдоोрдХ्рд╖ рдХी рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдХрд░ें।
рдЙрдд्рддрд░:
рдкुрд░ुрд╖ाрд░्рде рдХे рд░ूрдк рдоें рдоोрдХ्рд╖-рдкрд░рдо рдкुрд░ुрд╖ाрд░्рде рд╣ै рдЪाрд░ों рдоें рддीрди рд╕ाрдзрди рдоाрдд्рд░ рд╣ै рддрдеा рдоोрдХ्рд╖ : рд╕ाрдз्рдп рд╣ै। рдоोрдХ्рд╖ рдХो рднाрд░рддीрдп рджрд░्рд╢рди рдоें рдкрд░рдо рд▓рдХ्рд╖्рдп рдоाрдиा рдЧрдпा рд╣ै। рдЬрди्рдо рдорд░рдг рдХे рдЪрдХ्рд░ рдоें рдоुрдХ्рддि рдХा рдиाрдо рдоोрдХ्рд╖ рд╣ै। рдЗрд╕рдХी рдк्рд░ाрдк्рддि рд╡िрд╡ेрдХ рдЬ्рдЮाрди рдоें рдоाрдк рд╣ै। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рднाрд░рддीрдп рджрд░्рд╢рди рдоें рдкुрд░ुрд╖ाрд░्рде рдХो рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 29.
рдЕрди्рддрдХ्рд░िрдпाрд╡ाрдж рдХी рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдХрд░ें।
рдЙрдд्рддрд░:
рдЕрди्рддрдХ्рд░िрдпाрд╡ाрдж (Interactionism)-рдорди рд╢рд░ीрд░ рд╕ंрдмंрдз рдХा рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рджेрдХाрд░्рдб, рд╕्рдкिрдиोрдЬा рдФрд░ рд▓ाрдЗрдмрдиीрдЬ рдиे рдЕрдкрдиे-рдЕрдкрдиे рдвंрдЧ рд╕े рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХिрдпा рд╣ै। рджेрдХाрд░्рдд्рдд рдХा рд╡िрдЪाрд░ рд╣ै рдЕрди्рддрдХ्рд░िрдпाрд╡ाрдж (Interactionism), рд╕्рдкिрдиोрдЬा рдХा рд╡िрдЪाрд░ рд╕рдоाрдиाрди्рддрд░рд╡ाрдж (Parallelism) рдФрд░ рд▓ाрдЗрдмрдиिрдЬ рдХा рд╡िрдЪाрд░ рдкूрд░्рд╡рд╕्рдеाрдкिрдд рд╕ाрдоंрдЬрд╕्рдпрд╡ाрдж (Theory of Pre-established Harmony) рдХрд╣рд▓ाрддा рд╣ै। рджेрдХाрд░्рдд рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдорди рдФрд░ рд╢рд░ीрд░ рдПрдХ-рджूрд╕рд░े рд╕े рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рд╣ै। рдорди рдЪेрддрди рд╣ै। рд╢рд░ीрд░ рдЬрдб़ рд╣ै।

рдЕрдд: рджोрдиों рдХा рд╕्рд╡рд░ूрдк рднिрди्рди рд╣ै। рдлिрд░ рднी рдЙрдирдоें рдкाрд░рд╕्рдкрд░िрдХ рд╕ंрдмंрдз рд╣ै рдЬिрд╕े рджेрдХाрд░्рдд рдиे рдЕрди्рддрдХ्рд░िрдпा рд╕ंрдмंрдз (relation of interaction) рдХрд╣ा рд╣ै। рдЬрдм рднूрдЦ рд▓рдЧрддी рд╣ै рддो рдорди рдЦिрди्рди рд░рд╣рддा рд╣ै। рднोрдЬрди рдХрд░рдиे рд╕े рднूрдЦ рдоिрдЯрддी рд╣ै рдФрд░ рдорди рддृрдк्рдд рд╣ाрддा рд╣ै। рдорди рдоें рдиिрд░ाрд╢ा рд╣ोрддी рд╣ै, рддो рдХिрд╕ी рдХाрдо рдХो рдХрд░рдиे рдХी рдЗрдЪ्рдЫा рдирд╣ीं рд╣ोрддी рд╣ै। рд╣ाрде-рдкैрд░ рд╣िрд▓ाрдиे рд╕े рдХाрдо рд╣ोрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╡िрд░ोрдзी рд╕्рд╡рднाрд╡ рд╡ाрд▓े рдпे рджो рд╕ाрдкेрдХ्рд╖ рдж्рд░рд╡्рдп рдПрдХ-рджूрд╕рд░े рдкрд░ рдиिрд░्рднрд░ рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 30.
рдкूрд░्рд╡рд╕्рдеाрдкिрдд рд╕ाрдоंрдЬрд╕्рдпрд╡ाрдж рдХी рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдХрд░ें।
рдЙрдд्рддрд░:
рд▓ाрдЗрдмрдиिрдЬ рдХा рд╡िрдЪाрд░ рдкूрд░्рд╡рд╕्рдеाрдкिрдд рд╕ाрдоंрдЬрд╕्рдпрд╡ाрдж (Theory of Pre-established Harmony) рдХрд╣рд▓ाрддा рд╣ै। рд▓ाрдЗрдмрдиिрдЬ рдХे рдЪिрджрдгु рдЧрд╡ाрдХ्рд╖рд╣ीрди рдПрд╡ं рдкूрд░्рдг рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рд╣ैं। рдпे рдПрдХ-рджूрд╕рд░े рдХो рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдирд╣ीं рдХрд░ рдкाрддे। рдлिрд░ рднी рдЗрдирдоें рдЖрди्рддрд░िрдХ рд╕рдо्рдмрди्рдз рд░рд╣рддा рд╣ै। рдпे рд╕рднी рдЕрдкрдиे-рдЕрдкрдиे рдвंрдЧ рд╕े рд╡िрд╢्рд╡ рдХो рдк्рд░рддिрдмिрдо्рдмिрдд рдХрд░рддे рд░рд╣рддे рд╣ैं। рдпे рд╡िрд╢्рд╡ рдХे рд╡िрднिрди्рди рджрд░्рдкрдг рд╣ैं। рдЗрдирд╕े рдмрдиे рд╡िрд╢्рд╡ рдоें рдПрдХ рдЕрдж्рднुрдд рд╕ाрдоंрдЬрд╕्рдп рдПрд╡ं рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХा рджрд░्рд╢рди рд╣ोрддा рд╣ै। рдЗрд╕рд▓िрдП рддो рд▓ाрдЗрдмрдиिрдЬ рдЗрд╕ рд╡िрд╢्рд╡ рдХो рд╕рднी рд╕ंрднрд╡ рд╕ंрд╕ाрд░ों рдоें рд╕рд░्рд╡рд╢्рд░ेрд╖्рда рдмрддрд▓ाрддे рд╣ैं। рдпрджि рдЪिрджрдгु рдкрд░рд╕्рдкрд░ рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рд╣ैं рддो рдлिрд░ рд╡िрд╢्рд╡ рдоें рдЕрдж्рднुрдд рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा. рдПрд╡ рд╕ाрдоंрдЬрд╕्рдп рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕ंрднрд╡ рд╣ै। рдкुрдиः рдЖрдд्рдоा рдПрд╡ं рд╢рд░ीрд░ рдоें рд╕рдо्рдмрди्рдз рдХैрд╕े рд╕्рдеाрдкिрдд рд╣ो рдкाрддा рд╣ै? рд▓ाрдЗрдмрдиिрдЬ рдиे рдЗрд╕ рд╕рдорд╕्рдпा рдХा рд╕рдоाрдзाрди рдИрд╢्рд╡рд░рдХृрдд ‘рдкूрд░्рд╡-рд╕्рдеाрдкिрдд рд╕ाрдоंрдЬрд╕्рдпрд╡ाрдж’ (Theory of Preesta-blished Harmony) рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдХрд░рдиा рдЪाрд╣ा рд╣ै।

рдИрд╢्рд╡рд░ рд╣ी рдЪिрджрдгुрдУं рдХे рдиिрд░्рдоाрддा рдпा рд░рдЪрдпिрддा рд╣ैं। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╕ृрд╖्рдЯि рдХे рд╕рдордп рд╣ी рдЗрдирдоें рдХुрдЫ рдРрд╕ी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХрд░ рджी рд╣ै рдпे рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддाрдкूрд░्рд╡рдХ рдХाрд░्рдп рдХрд░рддे рд╣ुрдП рднी рдПрдХ-рджूрд╕рд░े рдХे рдХाрд░्рдпों рдоें рдмाрдзा рдирд╣ीं рдбाрд▓ рд╕рдХрддे। рдЗрдирдХे рдХ्рд░िрдпाрдХрд▓ाрдкों рдоें рд╕ंрдЧрддि рдмрдиी рд░рд╣рддी рд╣ै। рдпрджि рдЖрдд्рдоा рдоें рдХोрдИ рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рд╣ोрддा рд╣ै рддो рддрдж्рдиुрдХूрд▓ рд╢рд░ीрд░ рдоें рднी рд╡рд╣ी рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рд╣ोрддा рд╣ै। рдЗрд╕рд▓िрдП рд╣рдо рдХрд╣рддे рд╣ैं рдХि рдЖрдд्рдоा рдХे рдЖрджेрд╢ाрдиुрдХूрд▓ рд╢рд░ीрд░ рдХाрд░्рдп рдХрд░рддा рд╣ै। рд╕рднी рдЪिрджрдгु рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рд░ूрдк рд╕े рдХ्рд░िрдпा рдХрд░рддे рд╣ुрдП рд╡िрд╢्рд╡ рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдмрдиाрдпे рд░рдЦрддे рд╣ैं। рдИрд╢्рд╡рд░ рдиे рд╕ृрд╖्рдЯि рдХे рд╕рдордп рд╣ी рдХुрдЫ рдРрд╕ी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХрд░ рджी рд╣ै рдХि рдПрдХ рдЪिрджрдгु рджूрд╕рд░े рдЪिрджрдгु рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рдЖंрддрд░िрдХ рдХ्рд░िрдпाрд╢ीрд▓рддा рдоें рд╕ंрд▓рдЧ्рди рд░рд╣рддा рд╣ै। рд╕рднी рдЪिрджрдгु рдЪेрддрдиा рдХो рдкूрд░्рдг рд╡िрдХрд╕िрдд рдХрд░рдиे рдоें рдк्рд░рдпрдд्рдирд╢ीрд▓ рд░рд╣рддे рд╣ैं।

рдк्рд░рд╢्рди 31.
рдЛрдд рдХी рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдХрд░ें। – рдЕрдерд╡ा, рдЛрдд рд╕े рдЖрдк рдХ्рдпा рд╕рдордЭрддे рд╣ैं?
рдЙрдд्рддрд░:
рд╡ैрджिрдХ рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХे рдиैрддिрдХ рдХрд░्рддрд╡्рдп рдХी рдзाрд░рдгा рдХो рдЛрдд рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдЛрдд рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рддीрди рд╣ैं–рджेрд╡ рдЛрдд рд╕े рдоुрдХ्рддि рд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдпрдЬ्рдЮ рдХрд░рдиे рд╕े рджैрд╡ рдЛрдд рд╕े рдоुрдХ्рддि рдоिрд▓рддी рд╣ै। рдм्рд░рд╣्рдордЪрд░्рдп рдХा рдкाрд▓рди, рд╡िрдж्рдпा рдЕрдз्рдпрдпрди рдПрд╡ं рдЛрд╖ि рдХी рд╕ेрд╡ा рдХрд░рдиे рд╕े рдЛрд╖ि рдЛрдд рд╕े рдоुрдХ्рддि рдоिрд▓рддी рд╣ै рдФрд░ рдкुрдд्рд░ рдХी рдк्рд░ाрдк्рддि рд╕े рдкिрддृ рдЛрдд рд╕े рдоुрдХ्рддि рдоिрд▓рддी рд╣ै। рд╢ाрд╕्рдд्рд░ाрд░्рде рдкुрд░ुрд╖ाрд░्рде рдк्рд░ाрдк्рддि рд╣ेрддु рдЗрди рддीрдиों рдк्рд░рдХाрд░ рдХा рдЛрдд рд╕े рдоुрдХ्рддि рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 32.
рдиीрддिрд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдХी рдкрд░िрднाрд╖ा рджें।
рдЙрдд्рддрд░:
рд╕ाрдзाрд░рдг рд╢рдм्рджों рдоें рд╣рдо рдХрд╣ рд╕рдХрддे рд╣ैं рдХि рдиीрддिрд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдЪрд░िрдд्рд░ рдХा рдЕрдз्рдпрдпрди рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा рд╡िрд╖рдп рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рднिрди्рди-рднिрди्рди рджाрд░्рд╢рдиिрдХों рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдиौрддिрд╢ाрд╕्рдд्рд░ों рдХो рдкрд░िрднाрд╖ा рдХी рдХрдб़ी рд╕े рдмाँрдзрдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рднी рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। Mackenzie рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, “рд╢ुрдн рдФрд░ рдЙрдЪिрдд рдЖрдЪрд░рдг рдХा рдЕрдз्рдпрдпрди рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै।” рд╡िрд▓िрдпрдо рд▓िрд▓ी (William Lillie) рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, “рдиीрддिрд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдПрдХ рдЖрджрд░्рд╢ рдиिрд░्рдзाрд░рдХ рд╡िрдЬ्рдЮाрди рд╣ै। рдпрд╣ рдЙрди рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХे рдЖрдЪрд░рдг рдХा рдиिрд░्рдзाрд░рдг рдХрд░рддा рд╣ै рдЬो рд╕рдоाрдЬ рдоें рд░рд╣рддे рд╣ैं।”

Previous Post Next Post