NCERT कक्षा 6 संस्कृत अध्याय 3 वृक्षाः
अभ्यासः
प्रश्न 1.
वचनानुसारं रिक्तस्थानानि पूरयत
(वचन के अनुसार रिक्तस्थान पूर्ति करें)
उत्तर:
प्रश्न 2.
कोष्ठकेषु प्रदत्तशब्देषु उपयुक्तविभक्तिं योजयित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत
(कोष्ठकों में दिए गए शब्दों में उचित विभक्ति जोड़कर रिक्तस्थानों की पूर्ति करें)
यथा-अहं रोटिकां खादामि। (रोटिका)
(क) त्वं ……………………………… पिबसि। (जल)
(ख) छात्रः ……………. पश्यति। (दूरदर्शन)
(ग) वृक्षाः ………………………………. पिबन्ति। (पवन)
(घ) ताः ……………………………… लिखन्ति। (कथा)
(ङ) आवाम ………………………………. गच्छावः। (जन्तुशाला)
उत्तर:
(क) त्वं जलं पिबसि।
(ख) छात्रः दूरदर्शनं पश्यति।
(ग) वृक्षाः पवनं पिबन्ति।
(घ) ताः कथां लिखन्ति।
(ङ) आवाम् जन्तुशाला गच्छावः।
प्रश्न 3.
अधोलिखितेषु वाक्येषु कर्तृपदानि चिनुत
(निम्नलिखित वाक्यों में कर्तृपदों का चयन करें)
(क) वृक्षाः नभः शिरस्सु वहन्ति।
(ख) विहगाः वृक्षेषु कूजन्ति।
(ग) पयोदर्पणे वृक्षाः स्वप्रतिबिम्बं पश्यन्ति।
(घ) कृषक: अन्नानि उत्पादयति।
(ङ) सरोवरे मत्स्याः सन्ति
उत्तर:
(क) वृक्षाः
(ख) विहगाः
(ग) वृक्षाः
(घ) कृषकः
(ङ) मत्स्याः
प्रश्न 4.
प्रश्नानामुत्तराणि एकपदेन लिखत
(प्रश्नों के उत्तर एकपद में लिखें)
(क) वृक्षाः कैः पातालं स्पृशन्ति?
(ख) वृक्षाः किं रचयन्ति?
(ग) विहगाः कुत्र आसीनाः?
(घ) कौतुकेन वृक्षाः किं पश्यन्ति?
उत्तर:
(क) पादैः
(ख) वनं
(ग) शाखासु
(घ) स्वप्रतिबिम्बं
प्रश्न 5.
समुचितैः पदैः रिक्तस्थानानि पूरयत
(उचित पदों के द्वारा रिक्तस्थानों की पूर्ति करें)
उत्तर:
प्रश्न 6.
भिन्नप्रकृतिकं पदं चिनुत
(भिन्न प्रकृति वाले पद को चुनें)
(क) गङ्गा, लता, यमुना, नर्मदा।
(ख) उद्यानम्, कुसुमम्, फलम्, चित्रम्।
(ग) लेखनी, तूलिका, चटका, पाठशाला।
(घ) आम्रम्, कदलीफलम्, मोदकम्, नारङ्गम्।
उत्तर:
(क) लता।
(ग) चटका।
(ख) चित्रम्।
(घ) मोदकम्।
बहुविकल्पीयप्रश्नाः
अधोलिखितेषु विकल्पेषु समुचितम् उत्तरं चित्वा लिखत
(निम्नलिखित विकल्पों में से उचित उत्तर चुनकर लिखें।)
1. ‘रचयन्ति’ इत्यत्र को लकार:?
(क) लट्
(ख) लङ्
(ग) लृट्
(घ) लोट
उत्तर:
(क) लट्
2. ‘विहगाः’ इत्यत्र का विभक्तिः ?
(क) द्वितीया
(ख) प्रथमा
(ग) चतुर्थी
(घ) षष्ठी
उत्तर:
(ख) प्रथमा
3. ‘पादैः’ इत्यत्र का विभक्तिः ?
(क) प्रथमा
(ख) द्वितीया
(ग) तृतीया
(घ) चतुर्थी।
उत्तर:
(ग) तृतीया
4. ‘पश्यन्ति’ इत्यस्य एकवचनान्त रूपं लिखत।
(क) पश्यसि
(ख) दर्शति
(ग) पश्यामि
(घ) पश्यति।
उत्तर:
(घ) पश्यति।
5. ‘सत्कारः’ इत्यस्य विलोमशब्द लिखत।
(क) तिरस्कारः
(ख) मानः
(ग) घृणा
(घ) द्वेषः
उत्तर:
(क) तिरस्कारः
6. ‘पिबन्ति’ इत्यत्र को लकार:?
(क) लोट
(ख) लट्
(ग) लृट्
(घ) लङ्।
उत्तर:
(ख) लट्
पठित-अवबोधनम् |
निम्नलिखितं पठित्वा प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत।
(निम्नलिखित को पढ़कर प्रश्नों के उत्तर लिखें)
स्पृशन्ति पादैः पातालं च।
नभः शिरस्सु वहन्ति वृक्षाः।।
I. एकपदेन उत्तरत
(क) वृक्षाः किं स्पृशन्ति?
(ख) वृक्षाः किं वहन्ति?
उत्तर:
(क) पातालाम्
II. पूर्णवाक्येन उत्तरत
के शिरस्सु नभः वहन्ति?
उत्तर:
वृक्षाः शिरस्सु नभः वहन्ति।
III. यथानिर्देशम् उत्तरत
(i) ‘वहन्ति’ इत्यत्र को लकार:?
(क) लट्
(ख) लङ्
(ग) लुट्
(घ) लोट।
उत्तर:
(क) लट्
(ii) ‘पाताल:’ इत्यस्य विलोमशब्द लिखत।
(क) रसातलः
(ख) आकाशः
(ग) स्वर्ग:
(घ) तलातलम्।
उत्तर:
(ख) आकाशः
(iii) ‘पादैः’ इत्यत्र का विभक्तिः ?
(क) द्वितीया
(ख) प्रथमा
(ग) तृतीया
(घ) चतुर्थी।
उत्तर:
(ग) तृतीया