प्रश्न-बिहार का सबसे पुराना विश्व विद्यालय कौन-सा है?
उत्तर. पटना विश्वविद्यालय, पटना (1917)
प्रश्न-बिहार में कौन-कौन-से विश्वविद्यालय हैं?
उत्तर. पटना विश्वविद्यालय, पटना; बाबा साहब भीमराव अम्बेडकर विश्वविद्यालय,
मुजफ्फरपुर; तिलक मांझी विश्वविद्यालय, भागलपुर: जयप्रकाश विश्वविद्यालय, छपरा; भूपेन्द्र
नारायण मण्डल विश्वविद्यालय, मधेपुरा: कामेश्वर सिंह दरभंगा संस्कृत विश्वविद्यालय, दरभंगा:
मगध विश्वविद्यालय, बोधगया; ललित नारायण मिथिला विश्वविद्यालय, दरभंगा; वीर कुँवर
सिंह विश्वविद्यालय, आरा; राजेन्द्र कृषि विश्वविद्यालय, समस्तीपुर; इंदिरा गाँधी खुला
विश्वविद्यालय, नालंदा (शिविर कार्यालय, पटना), मौलाना मजहरूलँहक अरबी एवं फारसी
विश्वविद्यालय (शिविर कार्यालय, पटना)।
प्रश्न-बिहार विश्वविद्यालय का नाम बदलकर क्या रखा गया है?
उत्तर. बाबा साहब भीमराव अम्बेडकर विश्वविद्यालय, मुजफ्फरपुर।
प्रश्न-भागलपुर विश्वविद्यालय का परिवर्तित नाम क्या है?
उत्तर. तिलक मांझी विश्वविद्यालय, भागलपुर।
प्रश्न-बिहार का प्रथम कृषि विश्वविद्यालय कौन-सा है?
उत्तर. राजेन्द्र कृषि विश्वविद्यालय, पूसा, समस्तीपुर (1970)
प्रश्न-विहार का सबसे पुराना चिकित्सा महाविद्यालय कौन-सा है?
उत्तर. पटना मेडिकल कॉलेज एण्ड हॉस्पिटल, पटना (1925)
प्रश्न-राजेन्द्र मेमोरियल चिकित्सा अनुसंधान केन्द्र कहाँ पर अवस्थित है?
उत्तर. पटना।
प्रश्न-संजय गाँधी डेयरी टेक्नोलॉजी संस्थान कहाँ पर अवस्थित है?
उत्तर. पटना।
प्रश्न-बिहार में तिब्बी आयुर्वेद महाविद्यालय कहाँ पर अवस्थित है?
उत्तर. पटना।
प्रश्न-ललित नारायण मिश्र इंस्टीट्यूट ऑफ इकोनोमिक ग्रोथ एण्ड सोशल चेन्ज कहाँ पर
स्थापित है?
उत्तर. पटना में।
प्रश्न-इंस्टीट्यूट ऑफ एजुकेशन कहाँ पर स्थापित है?
उत्तर. पटना में।
प्रश्न-बिहार के किस जिले की पेंटिंग विश्वविख्यात है?
उत्तर. मधुवनी।
प्रश्न-विहार में निरक्षरता उन्मूलन कार्यक्रम कव निर्मित हुआ?
उत्तर. 1937 ई० में।
प्रश्न-आर्यभट्टीय क्या है?
उत्तर. एक गणितीय ग्रंथ।
प्रश्न-विहार शिक्षा परियोजना परिषद् (B.E.P.) की स्थापना कब हुई थी?
उत्तर. 1991 ई० में सोसायटी रजिस्ट्रेशन एक्ट, 1860 के तहत।
प्रश्न-विश्व प्रसिद्ध प्राचीन बौद्ध विश्वविद्यालय कहाँ पर स्थित था?
उत्तर. नालंदा में।
प्रश्न-नालंदा विश्वविद्यालय की स्थापना किसने की थी?
उत्तर. गुप्तवंश के शासक कुमार गुप्त ने।
प्रश्न-नालंदा विश्वविद्यालय की स्थापना कब की गयी थी?
उत्तर. 5वीं शताब्दी में।
प्रश्न-प्राचीन विहार का पहला महत्त्वपूर्ण विश्वविद्यालय कौन था?
उत्तर. नालंदा विश्वविद्यालय।
प्रश्न-प्राचीन विहार का दूसरा महत्त्वपूर्ण विश्वविद्यालय कौन था?
उत्तर. विक्रमशिला विश्वविद्यालय।
प्रश्न-नालंदा विश्वविद्यालय में किस धर्म की शिक्षा दी जाती थी?
उत्तर. बौद्ध धर्म की।
प्रश्न-विक्रमशिला विश्वविद्यालय किसके अध्ययन-अध्यापन का मुख्य केन्द्र था?
उत्तर. तांत्रिक विज्ञान का।
प्रश्न-विक्रमशिला विश्वविद्यालय की स्थापना कब और किसने की थी?
उत्तर. 8वीं शताब्दी में पालवंश के राजा धर्मपाल ने।
प्रश्न-नालंदा विश्वविद्यालय के विनाशक कौन थे?
उत्तर. बख्तियार खिलजी (मुसलमान)।
प्रश्न-नालंदा विश्वविद्यालय की यात्रा एवं वर्षों तक अध्ययन-अध्यापन किस चीनी बौद्ध
यात्री ने किया था?
उत्तर. युवान-च्चाङ (हेनसांग) ने।
प्रश्न-नालंदा विश्वविद्यालय की यात्रा करने वाला दूसरा महत्त्वपूर्ण चीनी यात्री कौन था?
उत्तर. इ-त्सिंग (673 ई० में)।
शिक्षण संस्थाएँ
विश्वविद्यालय स्थापना वर्ष
1. पटना विश्वविद्यालय, पटना 1917
2. बाबा साहब भीमराव अम्बेडकर विश्वविद्यालय, मुजफ्फरपुर 1952
3. तिलका मांझी विश्वविद्यालय, भागलपुर 1960
4. कामेश्वर सिंह दरभंगा संस्कृत विश्वविद्यालय, दरभंगा 1961
5. मगध विश्वविद्यालय, बोधगया 1962
6. राजेन्द्र कृषि विश्वविद्यालय, समस्तीपुर 1970
7. ललित नारायण मिथिला विश्वविद्यालय, दरभंगा 1972
8. इंदिरा गाँधी खुला विश्वविद्यालय, पटना (क्षेत्रीय कार्यालय) 1988
9. जयप्रकाश नारायण विश्वविद्यालय, छपरा 1992
10. भूपेन्द्र नारायण मंडल विश्वविद्यालय, मधेपुरा 1992
11. वीर कुंवर सिंह विश्वविद्यालय, आरा 1992
12. मौलाना मजहरूल हक अरवी एवं फारसी विश्वविद्यालय, पटना
(शिविर कार्यालय) 1998
विधि महाविद्यालय स्थापना वर्ष
1. पटना लॉ कॉलेज, पटना 1909
2. एम० एस० कॉलेज, मोतिहारी 1945
3. एस० के० जे० लॉ कॉलेज, मुजफ्फरपुर 1948
4. महाराजा कॉलेज, आरा 1954
5. विदेह लॉ कॉलेज, मधुबनी 1954
6. लॉ कॉलज, समस्तीपुर 1957
7.टी० एन० बी० लॉ कॉलेज, भागलपुर 1959
8. शिवानन्दन मण्डल लॉ कॉलेज, मधेपुरा 1964
9. ए० एम० कॉलेज, गया 1964
10. इंस्टीट्यूट ऑफ लॉ, पटना
11. आर० पी० एस० लॉ कॉलेज, पटना
12. विधि विभाग, कॉलेज ऑफ कॉमर्स, पटना
13. लॉ कॉलेज, दरभंगा
ललितकला महाविद्यालय
1. फैकल्टी ऑफ फाइन आर्ट्स एण्ड क्राफ्ट-भागलपुर विश्वविद्यालय (नृत्य, संगीत और शिल्प में डिप्लोमा)
2. गवर्नमेंट कॉलेज ऑफ आर्ट्स एण्ड क्राफ्ट-पटना विश्वविद्यालय (फाइन आर्ट्स में डिप्लोमा)
चिकित्सा महाविद्यालय स्थापना वर्ष
1. पटना मेडिकल कॉलेज, पटना 1925
2. दरभंगा मेडिकल कॉलेज, दरभंगा 1947
3. ए० एन० मगध मेडिकल कॉलेज, गया 1969
4. नालंदा मेडिकल कॉलेज, कंकड़बाग, पटना 1969
5. एस० के० मेडिकल कॉलेज, मुजफ्फरपुर 1971
6. भागलपुर मेडिकल कॉलेज, भागलपुर 1971
7. पटना डेन्टल कॉलेज, रेहरी, पटना ―
8. बुद्धा डेन्टल कॉलेज, कंकड़बाग, पटना ―
9. कटिहार मेडिकल कॉलेज, कटिहार ―
पशु चिकित्सा महाविद्यालय
1. बिहार वेटरिनरी कॉलेज, पटना
2. फैकल्टी ऑफ वेटरिनरी साइंस एण्ड एनिमल हस्बैंड्री, समस्तीपुर
आयुर्वेद महाविद्यालय
1. राजकीय तिब्बी कॉलेज, पटना
2. राजकीय आयुर्वेदिक कॉलेज, पटना
3. यतीन्द्र नारायण अष्टांग आयुर्वेदिक कॉलेज, भागलपुर
4. अयोध्या शिवकुमारी आयुर्वेदिक कॉलेज, वेगूसराय
5. महारानी रामेश्वरी महाविद्यालय, दरभंगा
6. आयुर्वेदिक कॉलेज, मोतिहारी
कृषि विश्वविद्यालय एवं महाविद्यालय स्थापना वर्ष
1. राजेन्द्र कृषि विश्वविद्यालय, पूसा, समस्तीपुर 1970
2. ग्रामीण कृषि विश्वविद्यालय, सुपौल
3. बिहार कृषि महाविद्यालय, भागलपुर
4. तिरहुत कॉलेज ऑफ एग्रीकल्चर, मुजफ्फरपुर
वानिकी महाविद्यालय
1. फैकल्टी ऑफ फ़ॉरेस्ट्री साइंस, समस्तीपुर (राजेन्द्र कृषि विश्वविद्यालय, समस्तीपुर से सम्बद्ध)
इन्जीनियरिंग महाविद्यालय
1. मुजफ्फरपुर इंस्टीट्यूट ऑफ टेक्नोलॉजी, मुजफ्फरपुर
2. भागलपुर इंजीनियरिंग कॉलेज, भागलपुर
3. बिहार कॉलेज ऑफ इंजीनियरिंग, पटना
4. विरला इंस्टीट्यूट ऑफ टेक्नोलॉजी, मुजफ्फरपुर
5. फैकल्टी ऑफ एग्रीकल्चरल इंजीनियरिंग, पूसा, समस्तीपुर
प्रमुख प्रयोगशालाएँ तथा अनुसंधान केन्द्र
1. टी० बी० डिमोन्स्ट्रेशन एण्ड ट्रेनिंग सेन्टर, पटना
2. टी० बी० डिमोन्स्ट्रेशन एण्ड ट्रेनिंग सेन्टर, दरभंगा
3. नव नालंदा महाविहार, नालंदा
शोध संस्थान
1. बिहार शोध संस्थान, पटना
2. के० पी० जायसवाल शोध संस्थान, पटना
3. डॉ० ए० एन० सिन्हा शोध संस्थान, पटना
4. राजेन्द्र मेमोरियल रिसर्च इंस्टीट्यूट, पटना
शोध एवं विकास संस्थान
1. चावल शोध एवं विकास संस्थान, आरा
2. मक्का शोध एवं विकास संस्थान, वेगूसराय
3. मखाना शोध एवं विकास संस्थान, दरभंगा
4. आलू शोध एवं विकास संस्थान, बिहार शरीफ
5. केला शोध एवं विकास संस्थान, हाजीपुर
6. लीची शोध एवं विकास संस्थान, मुजफ्फरपुर
7. बागवानी शोध एवं विकास संस्थान, भागलपुर
8. मत्स्य पालन शोध एवं विकास संस्थान, मधुबनी
कृषि विज्ञान केन्द्र
1. कृषि विज्ञान केन्द्र, दरभंगा
2. कृषि विज्ञान केन्द्र, सुपौल
3. कृषि विज्ञान केन्द्र, किशनगंज
पोलिटेकनिक एवं खनन संस्थान
1. नवीन राजकीय पोलिटेकनिक, पटना-13
2. राजकीय पोलिटेकनिक, पटना-7
3. राजकीय पोलिटेकनिक, मुजफ्फरपुर
4. राजकीय पोलिटेकनिक, भागलपुर
5. राजकीय पोलिटेकनिक, सहरसा
6. राजकीय पोलिटेकनिक, गया
7. राजकीय पोलिटेकनिक, दरभंगा
8. राजकीय पोलिटेकनिक, बरौनी
9. राजकीय पोलिटेकनिक, पूर्णियाँ
10. राजकीय पोलिटेकनिक, छपरा
11. राजकीय पोलिटेकनिक, गोपालगंज
12. राजकीय पोलिटेकनिक, लातेहार
13. राजकीय महिला पोलिटेकनिक, पटना-13
14. राजकीय महिला पोलिटेकनिक, मुजफ्फरपुर
अन्य महत्त्वपूर्ण शिक्षा केन्द्र
1. पटना नेत्रहीन विद्यालय, कदमकुँआ, पटना
2. नेत्रहीन छात्र विद्यालय, मुंदीयक, भागलपुर
3. मूक-बधिर विद्यालय, पटना
4. मंदार विद्यापीठ, मंदार पर्वत, भागलपुर
5. बालिका विद्यापीठ, लक्खीसराय
6. संस्कृत विद्यापीठ, पटना
7. चित्र और मूर्तिकला विद्यालय, पटना
8. दरभंगा रिसर्च इंस्टीट्यूट, दरभंगा
9. मदरसा अजीजिया, बिहार शरीफ
10. मदरसा इस्लामिकी शमशुल हुदा, पटना
11. भारतीय नृत्य कला मन्दिर, पटना
12. बिहार राष्ट्रभाषा परिषद्, पटना
13. ए० एन० सिन्हा समाज अध्ययन संस्थान, पटना
14. प्रकृत जैनशास्त्र और अहिंसा संस्थान, वैशाली
15. ललित नारायण मिश्र इंस्टीट्यूट ऑफ इकोनोमिक ग्रोथ एण्ड सोशल चेंजेस, पटना
16. ललित नारायण मिश्र इंस्टीट्यूट ऑफ विजनेस मैनेजमेंट, मुजफ्फरपुर
17. इंडियन इंस्टीट्यूट ऑफ विजनेस मैनेजमेंट, पटना
18. संजय गाँधी डेयरी टेक्नोलॉजी इंस्टीट्यूट, पटना
19. इंस्टीट्यूट ऑफ एजुकेशन, पटना
20. इंस्टीट्यूट ऑफ फार्मेसी, पटना
प्रमुख अकादमी
1. संगीत नाटक अकादमी
2. ललित कला अकादमी
3. हिन्दी ग्रंथ अकादमी
4. संस्कृत अकादमी
5. बंगला अकादमी
6. उर्दू अकादमी
7. मैथिली अकादमी
8. मगही अकादमी
9. भोजपुरी अकादमी
प्रमुख संस्थाएँ
1. बिहार हिन्दी साहित्य सम्मेलन, पटना 1919
2. बिहार राष्ट्रभाषा परिषद्, पटना 1950
3. बिहार उर्दू अकादमी 1975
4. मैथिली साहित्य परिषद् 1939
5. अंगभाषा परिषद्, पटना ―
6. अरेबिक एण्ड पर्शियन रिसर्च इंस्टीट्यूट, पटना 1955
7. काशीप्रसाद जयसवाल इंस्टीट्यूट, पटना 1950
8. प्राकृत जैन शास्त्र शोध संस्थान, वैशाली 1955
9. वैशाली संघ 1945
10. मिथिला संस्कृत विद्यापीठ, दरभंगा 1951
11. बिहार रिसर्च सोसायटी, पटना 1915
12. कला भवन, पूर्णियाँ 1955
प्रमुख संग्रहालय
संग्रहालय स्थापना वर्ष संग्रहीत वस्तुएँ
1. चन्द्रधारी संग्रहालय, दरभंगा 1957 धातु, लकड़ी, मिट्टी, हाथी दाँत के
ऐतिहासिक अवशेष एवं पांडुलिपियाँ
2. महाराजा लक्ष्मेश्वर सिंह 1979 दरभंगा नरेश द्वारा प्रदत्त सामग्री,
संग्रहालय, दरभंगा सिक्के
3. गया संग्रहालय, गया 1952 मध्यकालीन काले पत्थर की मूर्तियाँ,
सिक्के तथा पांडुलिपियाँ
4. पुरातात्विक संग्रहालय, बोध गया 1956 उत्खनित मूत्तियाँ, पुरावशेष
5. नवादा संग्रहालय, नवादा 1974 पालकालीन पुरावशेष
6. पुरातात्विक संग्रहालय, नालंदा 1917 उत्तरगुप्त एवं पालकालीन पुरावशेष
7. पुरातात्विक संग्रहालय, वैशाली 1945 मौर्यकाल से पालकाल तक के अवशेष
पुस्तकालय
राज्य पुस्तकालय
1. उर्दू लाइब्रेरी, पटना 1938
2. पूर्णियाँ 1952
प्रमण्डलीय पुस्तकालय
1. भगवान पुस्तकालय, भागलपुर 1913
2. सुहद संघ पुस्तकालय, मुजफ्फरपुर ―
3. लक्ष्मेश्वर पब्लिक पुस्तकालय, दरभंगा 1919
4. प्रमण्डलीय पुस्तकालय, गया 1955
5. प्रमण्डलीय पुस्तकालय, सहरसा 1954
6. श्री नंदन पुस्तकालय, छपरा 1935
विशिष्ट पुस्तकालय
1. श्री शारदा सदन पुस्तकालय, लालगंज 1914
2.ग्रेट पब्लिक लाइब्रेरी, पटना 1916
3. प्रभावती महिला पुस्तकालय, पटना 1973
4. गोपाल नारायण पुस्तकालय, पटना 1912
5. महंत रामशरण दास पुस्तकालय, समस्तीपुर 1939
6. श्री हिन्दी पुस्तकालय, सोहसराय, नालंदा 1924
7. ज्ञान निकेतन पुस्तकालय, सीतामढ़ी 1946
घाटापूरक अनुदानित पुस्तकालय
1. सिन्हा लाइब्रेरी 1924
2. श्री कृष्ण सेवा सदन, मुँगेर ―