Advertica

 Bihar Board 12th History Important Questions Short Answer Type Part 4

Bihar Board 12th History Important Questions Short Answer Type Part 4

рдк्рд░рд╢्рди 1.
рдоंрдЧрд▓ рдкांрдбे рдХौрди рдеे ? рдЙрдирдХा рд╕ंрдХ्рд╖िрдк्рдд рдкрд░िрдЪрдп рджीрдЬिрдП।
рдЙрдд्рддрд░:
рдоंрдЧрд▓ рдкांрдбे (Mangal Pandey) – рднाрд░рддीрдп рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдоें рдк्рд░ाрдп: рдоंрдЧрд▓ рдкांрдбे рдХो 1857 рдХे рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХा рдк्рд░рдердо рдЬрдирдХ, рдорд╣ाрди рджेрд╢рднрдХ्рдд рддрдеा рдХ्рд░ांрддिрдХाрд░ी рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рд╡े рдмैрд░рдХрдкुрд░ (рдмंрдЧाрд▓) рдХी 34рд╡ीं (рд╕ैрди्рдп) рдмрдЯाрд▓िрдпрди рдХा рдПрдХ рд╕ाрдзाрд░рдг рд╕िрдкाрд╣ी рд╣ी рдеे। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЕрдкрдиी рдЫाрд╡рдиी рдоें рдЪрд░्рдмी рд╡ाрд▓े рдХाрд░рддूрд╕ рдХी рдмाрдд рдкрд╣ुँрдЪाрдИ рддрдеा рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ рдЕрдзिрдХाрд░िрдпों рдХे рдзрд░्рдо рд╡िрд░ोрдзी рдЖрджेрд╢ рдХी рдЕрд╡рд╣ेрд▓рдиा рдХी। рд╕ाрд░рдЬेрди्рдЯ рдоेрдЬрд░ рд╣рдЧрд╕рди рдХे рдЖрджेрд╢ाрдиुрд╕ाрд░ рдЬрдм рдХिрд╕ी рднी рднाрд░рддीрдп рд╕ैрдиिрдХ рдиे рдкांрдбे рдХो рдХैрдж рдирд╣ीं рдХिрдпा рддो рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╣рдЧрд╕рди рддрдеा рд▓ैрдл्рдЯिрдиेंрдЯ рдмाрдо рдХो рдЙрд╕рдХे рдШोрдб़े рд╕рд╣िрдд рдвेрд░ рдХрд░ рджिрдпा। рдХाрд▓ाрди्рддрд░ рдоें рдЙрди्рд╣ें рдХैрдж рдХрд░ рд▓िрдпा рдЧрдпा рддрдеा 8 рдЕрдк्рд░ैрд▓, 1857 рдХो рдлाँрд╕ी рджे рджी рдЧрдИ। рдЙрдирдХी рд╡ीрд░рддा рдПрд╡ं рдХुрд░्рдмाрдиी рдиे рдХाрд▓ाрди्рддрд░ рдоें рдоेрд░рда рд╕ैрдиिрдХ рдЫाрд╡рдиी рдХे рд╡िрдк्рд▓рд╡ рдХी рднूрдоिрдХा рддैрдпाрд░ рдХी।

рдк्рд░рд╢्рди 2.
рд╢ैрд▓ाрд╡ाрд╕ों рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рдХाрд░рдг рдХ्рдпा рдеे ?
рдЕрдерд╡ा, рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╢ाрд╕рдХों рдХे рд▓िрдП рд╣िрд▓ рд╕्рдЯेрд╢рди рдХ्рдпों рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдеे ?
рдЙрдд्рддрд░:
рд╢ैрд▓ाрд╡ाрд╕ рдХो рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдоें ‘рд╣िрд▓ рд╕्рдЯेрд╢рди’ рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рд╢ैрд▓ाрд╡ाрд╕ों рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдк्рд░рдоुрдЦрддः рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдпрд╡рд░्рдж्рдзрдХ рд╕्рдерд▓ों рдХे рд░ूрдк рдоें рдХी рдЧрдИ рд╣ै। рднाрд░рдд рдХे рдк्рд░ाрдпः рд╕рднी рд░ाрдЬ्рдпों рдПрд╡ं рдХेрди्рдж्рд░рд╢ाрд╕िрдд рдк्рд░рджेрд╢ों рдоें рд╣िрд▓ рд╕्рдЯेрд╢рди рд╕्рдеाрдкिрдд рд╣ैं। рдЕрдиेрдХ рд╡्рдпрдХ्рддि рдкрд░्рдпрдЯрди рдПрд╡ं рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рд▓ाрдн рд╣ेрддु рдЗрди рд╕्рдерд▓ों рдкрд░ рдЬाрддे рд╣ैं। рдЗрдирдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХा рдПрдХ рдХाрд░рдг рдкрд░्рдпрдЯрдиों рдХे рдЖрдХрд░्рд╖рдг рдХा рдХेрди्рдж्рд░ рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдиा рднी рдеा। рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдоें рдоाрдЙрдг्рдЯ рдЖрдмू, рджрдХ्рд╖िрдг рдоें рдКрдЯी, рдЙрдд्рддрд░ рдоें рдорд╕ूрд░ी, рдордз्рдп рдк्рд░рджेрд╢ рдоें рдкंрдЪрдордв़ी рдХा рд╡िрдХाрд╕ рд╣िрд▓ рд╕्рдЯेрд╢рди рдХे рд░ूрдк рдоें рд╣ुрдЖ рд╣ै। рд╣рдоाрд░े рджेрд╢ рдХे рд╕ाрдд рдЙрдд्рддрд░-рдкूрд░्рд╡ी рд░ाрдЬ्рдп рддो рдк्рд░рдоुрдЦрддः рд╣िрд▓ рд╕्рдЯेрд╢рди рдХे рд▓िрдП рд╣ी рдЬाрдиे рдЬाрддे рд╣ैं। рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ рдЧрд░्рдо рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдХे ‘рдЖрджी рдирд╣ीं’ рдеे рдЕрдд: рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЕрдкрдиी рд╕ुрд╡िрдзा рд╣ेрддु рднी рд╣िрд▓ рд╕्рдЯेрд╢рди рд╕्рдеाрдкिрдд рдХिрдП।

рдк्рд░рд╢्рди 3.
1857 рдХे рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХी рдЕрд╕рдлрд▓рддा рдХे рдХाрд░рдгों рдХा рд╕ंрдХ्рд╖िрдк्рдд рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХрд░ें।
рдЙрдд्рддрд░:
1857 рдХे рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХी рдЕрд╕рдлрд▓рддा рдХे рдХाрд░рдг (Causes of the Failure of the Revolt of 1857) – 1857 рдХे рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдоें рднाрд░рддीрдп рдЬрдирддा рдиे рдЬी-рддोрдб़ рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдХрд░ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХा рд╕ाрдордиा рдХिрдпा, рдХिрди्рддु рдХुрдЫ рдХाрд░рдгों рд╕े рдЗрд╕ рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдоें рднाрд░рддрд╡ाрд╕िрдпों рдХो рдЕрд╕рдлрд▓рддा рдоिрд▓ी। рдЗрд╕ рдЕрд╕рдлрд▓рддा рдХे рдиिрдо्рди рдХाрд░рдг рдеे-

  1. рдпрд╣ рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдиिрд╢्рдЪिрдд рддिрдеि рд╕े рдкрд╣рд▓े рдЖрд░рдо्рдн рд╣ो рдЧрдпा। рдЗрд╕рдХी рддिрдеि 31 рдордИ рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХी рдЧрдИ рдеी, рдХिंрддु рдпрд╣ 10 рдордИ, 1857 рдХो рд╢ुрд░ू рд╣ो рдЧрдпा।
  2. рдпрд╣ рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо рд╕ाрд░े рднाрд░рдд рдоें рдлैрд▓ рдЧрдпा, рдкрд░िрд╡рд╣рди рддрдеा рд╕ंрдЪाрд░ рдХे рдЕрднाрд╡ рдоें рднाрд░рддрд╡ाрд╕ी рдЗрд╕ рдкрд░ рдкूрд░्рдг рдиिрдпंрдд्рд░рдг рди рд░рдЦ рд╕рдХे।
  3. рднाрд░рддрд╡ाрд╕िрдпों рдХे рдкाрд╕ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХे рдоुрдХाрдмрд▓े рд╣рдеिрдпाрд░ों рдХा рдЕрднाрд╡ рдеा।
  4. рднाрд░рдд рдоें рдХुрдЫ рд╡рд░्рдЧों рдиे рдЗрд╕ рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдоें рд╕рдХ्рд░िрдп рднाрдЧ рдирд╣ीं рд▓िрдпा।
  5. рднाрд░рдд рдоें рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХे рд╕рдоाрди рдХुрд╢рд▓ рд╕ेрдиाрдкрддिрдпों рдХा рдЕрднाрд╡ рдеा।
  6. рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХो рдм्рд░िрдЯेрди рд╕े рдпрдеाрд╕рдордп рд╕рд╣ाрдпрддा рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддी рдЧрдИ।
  7. рдХ्рд░ांрддिрдХाрд░िрдпों рдоें рдХिрд╕ी рдПрдХ рдпोрдЬрдиा рдПрд╡ं рдиिрд╢्рдЪिрдд рдЙрдж्рджेрд╢्рдпों рдХी рдХрдоी рдеी।

рдк्рд░рд╢्рди 4.
рд╕ंрд╡िрдзाрди рдиिрд░्рдоाрддाрдУं рдХी рдк्рд░рдоुрдЦ рд╕рдорд╕्рдпाрдПँ рдХ्рдпा рдеी ?
рдЙрдд्рддрд░:
рднाрд░рдд рдЬैрд╕े рд╡िрд╢ाрд▓ рджेрд╢ рдХे рд▓िрдП рдЬрд╣ाँ рдЬीрд╡рди рдХे рд╣рд░ рдкрдХ्рд╖ рдоें рд╡िрд╡िрдзрддा рдкाрдИ рдЬाрддी рд╣ैं, рд╕ंрд╡िрдзाрди рдмрдиाрдиा рдХोрдИ рд╕рд░рд▓ рдХाрд░्рдп рдирд╣ीं рд░рд╣ा рд╣ोрдЧा। рд╕ंрд╡िрдзाрди рдиिрд░्рдоाрддाрдУं рдХी рдоुрдЦ्рдп рд╕рдорд╕्рдпाрдПँ рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдеीं-

  • рдкрд╣рд▓ी рд╕рдорд╕्рдпा рдеी рднाрд░рдд рдХी рдЕрдЦंрдбрддा рдХो рдмрдиाрдпे рд░рдЦрдиा।
  • рджूрд╕рд░ी рдк्рд░рдоुрдЦ рд╕рдорд╕्рдпा рдеी рджेрд╢ी рд░िрдпाрд╕рддों рдХी। рд▓ॉрд░्рдб рдоाрдЙंрдЯрдмेрдЯрди рдиे рдЕрдкрдиे рдк्рд░рд╕्рддाрд╡ рдоें рджेрд╢ी рд░िрдпाрд╕рддों рдХो рднाрд░рддीрдп рд╕ंрдШ рдоें рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рд╣ोрдиे рдЕрдерд╡ा рдирд╣ीं рд╣ोрдиे рдХी рдЫूрдЯ рджे рд░рдЦी рдеी। рдРрд╕ी рд╕्рдеिрддि рдоें рднाрд░рддीрдп рд╕ंрдШ рдоें рдЙрди्рд╣ें рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рдХрд░рдиा рдПрдХ рдХрдаिрди рдХाрд░्рдп рдеा।
  • рднाрд░рдд рдХी рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рд╡िрд╡िрдзрддा рднी рдПрдХ рдЕрди्рдп рдк्рд░рдоुрдЦ рд╕рдорд╕्рдпा рдеी। рдПрдХ рд╕ंрд╡िрдзाрди рдоें рд╕рднी рдЬाрддिрдпों, рдЬрдирдЬाрддिрдпों, рд╡िрднिрди्рди рднाрд╖ा-рднाрд╖िрдпों рдХे рд▓िрдП рд╕्рдеाрди рдмрдиाрдиा рд╕рд░рд▓ рдХाрд░्рдп рдирд╣ीं рдеा। рдЖрджिрд╡ाрд╕िрдпों рдХो рдоुрдЦ्рдп рдзाрд░ा рд╕े рдЬोрдб़рдХрд░ рд░рдЦрдиा рднी рдПрдХ рдк्рд░рдоुрдЦ рд╕рдорд╕्рдпा рдеी।
  • рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд╢ाрд╕рдирдХाрд▓ рд╢ोрд╖рдг рдПрд╡ं рдЙрдд्рдкीрдб़рди рдХा рдХाрд▓ рдеा। рдЕрддः рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХे рд╕ाрде рдЖрдо рднाрд░рддीрдпों рдХी рдмрдЪी рд╣ुрдИ рдЖрд╢ाрдПँ рдЬुрдб़ी рд╣ुрдИ рдеीं। рдЗрди рд╕рднी рдЖрд╢ाрдУं рдХो рдкूрд░ा рдХрд░рдиा рддрдеा рдПрдХ рдирдП рднाрд░рдд рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░рдиा рднी рдПрдХ рдк्рд░рдоुрдЦ рд╕рдорд╕्рдпा рдеी।

рдк्рд░рд╢्рди 5.
рдХ्рдпा рднाрд░рдд рд╡िрднाрдЬрди рдХो рд░ोрдХा рдЬा рд╕рдХрддा рдеा ?
рдЙрдд्рддрд░:
1947 рдоें рднाрд░рдд рдХो рдЦрдг्рдбिрдд рдЖрдЬाрджी рдоिрд▓ी рдеी। рдЖрдЬाрджी рдХे рд╕ाрде рд╣ी рднाрд░рдд рдХा рд╡िрднाрдЬрди рднी рд╣ो рдЧрдпा рддрдеा рдПрдХ рдм्рд░िрдЯिрд╢ рдЙрдкрдиिрд╡ेрд╢ рдХो рднाрд░рдд рдФрд░ рдкाрдХिрд╕्рддाрди рдХे рд░ूрдк рдоें рджो рджेрд╢ों рдоें рдмाँрдЯ рджिрдпा рдЧрдпा।

рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХे рдмाрдж рднी рдпрд╣ рдЪрд░्рдЪा рдХा рд╡िрд╖рдп рдмрдиा рд░рд╣ा рдХि рдХ्рдпा рдЗрд╕ рд╡िрднाрдЬрди рдХो рд░ोрдХा рдЬा рд╕рдХрддा рдеा рдХिрди्рддु рддрдд्рдХाрд▓ीрди рдХाрд░рдХों рдХी рд╡िрд╡ेрдЪрдиा рд╕े рдпрд╣ी рд▓рдЧрддा рд╣ै рдХि рд╡िрднाрдЬрди рдЕрд╡рд╢्рдпрдо्рднाрд╡ी рдеा-

  • рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХी рдиीрддि рдеी-рдлूрдЯ рдбाрд▓ो, рд╢ाрд╕рди рдХрд░ो। рдЗрд╕рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╕рдмрд╕े рдкрд╣рд▓े . рд╣िрди्рджू-рдоुрд╕्рд▓िрдо рдПрдХрддा рдкрд░ рдк्рд░рд╣ाрд░ рдХिрдпा।
  • рджोрдиों рд╣ी рджрд▓ों рдХे рдиेрддाрдУं рдХी рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рдорд╣рдд्рд╡ाрдХांрдХ्рд╖ाрдУं рдиे рднी рд╡िрднाрдЬрди рдХो рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рдмрдиा рджिрдпा।
  • рд▓ॉрд░्рдб рдоाрдЙंрдЯрдмेрдЯрди рдиे рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХो рд╡िрднाрдЬрди рдХे рдЙрд╕ рдкाрд░ рдЦрдб़ा рдХрд░ рджिрдпा। рдЕंрддрддः рдХाँрдЧ्рд░ेрд╕ рд╡िрднाрдЬрди рдХे рд▓िрдП рддैрдпाрд░ рд╣ो рдЧрдИ।
  • рдХाँрдЧ्рд░ेрд╕ рдиे рдоुрд╕्рд▓िрдоों рдХे рд╕ाрде рддुрд╖्рдЯिрдХрд░рдг рдХी рдиीрддि рдЕрдкрдиाрдИ рдЬिрд╕рд╕े рд▓ीрдЧ рдХी рд╣рдардзрд░्рдоिрддा рдХो рдмрд▓ рдоिрд▓ा। рдЙрди्рд╣ें рдпрдХीрди рд╣ो рдЧрдпा рдеा рдХि рдпрджि рд╡े рдкाрдХिрд╕्рддाрди рдХी рдоाँрдЧ рдкрд░ рдЕрдб़े рд░рд╣े рддो рдЙрди्рд╣ें рдкाрдХिрд╕्рддाрди рдЕрд╡рд╢्рдп рд╣ी рдоिрд▓ेрдЧा।

рдк्рд░рд╢्рди 6.
рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡ाрджिрдпों рддрдеा рд╕ाрдо्рдк्рд░рджाрдпрд╡ाрджिрдпों рдоें рдоुрдЦ्рдп рдЕрди्рддрд░ рдХ्рдпा рдеा ?
рдЙрдд्рддрд░:
рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡ाрджी, рднाрд░рдд рдХो рдПрдХ рдРрд╕े рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХे рд░ूрдк рдоें рджेрдЦрддे рдеे рдЬिрд╕рдоें рд╕рднी рдзрд░्рдоों рдХे рд▓ोрдЧ рд╕ाрде-рд╕ाрде рд╕рдо्рдоाрдирдкूрд░्рдг рддрд░ीрдХे рд╕े рд░рд╣рддे рд╣ैं। рджूрд╕рд░ी рдУрд░ рд╕ाрдо्рдк्рд░рджाрдпिрдХрддाрд╡ाрджी рднाрд░рдд рдХो рдзрд░्рдо рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╕рдоूрд╣ рдХे рд░ूрдк рдоें рджेрдЦрддे рдеे। рд╡े рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд рд╣िрддों рдХो рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╣िрдд рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рдЕрдзिрдХ рдорд╣рдд्рд╡ рджेрддे рдеे। рдЗрд╕ рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рдХो рдЖрдзाрд░ рдмрдиाрдХрд░ рд╣ी рдоुрд╕рд▓рдоाрдиों рдХे рд▓िрдП рдЕрд▓рдЧ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХी рдоांрдЧ рдХी рдЧрдИ рдеी।

рдк्рд░рд╢्рди 7.
рдЕрдорд░ीрдХी рдЧृрд╣рдпुрдж्рдз рдФрд░ рд╕्рд╡ेрдЬ рдирд╣рд░ рдХा рдк्рд░ाрд░рдо्рдн рд╣ोрдиे рд╕े рднाрд░рддीрдп рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдкрд░ рдХ्рдпा рдк्рд░рднाрд╡ рдкрдб़ा ?
рдЙрдд्рддрд░:
рдЕрдорд░ीрдХी рдЧृрд╣рдпुрдж्рдз рдХा рдк्рд░ाрд░рдо्рдн 1861 рдоें рд╣ुрдЖ। рддрдд्рдкрд╢्рдЪाрдд् рдЕрдорд░ीрдХा рд╕े рдХрдкाрд╕ рдЕрди्рддрд░्рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдмाрдЬाрд░ рдоें рдЖрдиा рдмрди्рдж рд╣ो рдЧрдпा। рдЗрд╕рд╕े рднाрд░рддीрдп рдХрдкाрд╕ рдХी рдоाँрдЧ рдоें рд╡ृрдж्рдзि рд╣ोрдиे рд▓рдЧी। рдХрдкाрд╕ рдХा рдЙрдд्рдкाрджрди рдоुрдЦ्рдп рд░ूрдк рд╕े рджрдХ्рд╖िрдг рднाрд░рдд рдоें рд╣ोрддा рдеा। рдЗрд╕ рд╕рдордп рд╡्рдпाрдкाрд░िрдпों рддрдеा рдмिрдЪौрд▓िрдпों рдХो рдХाрдлी рд▓ाрдн рд╣ुрдЖ। 1869 рдоें рд╕्рд╡ेрдЬ рдирд╣рд░ рдХा рдк्рд░ाрд░рдо्рдн рд╣ोрдиे рдХे рд╕ाрде рд╣ी рдмрдо्рдмрдИ рд╢рд╣рд░ рдХा рдорд╣рдд्рдд्рд╡ рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рдмрдв़ рдЧрдпा। рдмрдо्рдмрдИ рдХे рдХрдкрдб़ा рдЙрдж्рдпोрдЧ рдоें рдХाрдлी рдкैрд╕ा рд▓рдЧा рддрдеा рдпрд╣ рднाрд░рдд рдХा рд╕рдмрд╕े рдЕрдзिрдХ рд╡्рдпрд╕्рдд рд╢рд╣рд░ рдмрди рдЧрдпा।

рдк्рд░рд╢्рди 8.
рдФрдж्рдпोрдЧिрдХ рд╢рд╣рд░ рдХे рд░ूрдк рдоें рдм्рд░िрдЯिрд╢ рдХाрд▓ рдоें рдХिрди рдирдЧрд░ों рдХा рдЙрджрдп рд╣ुрдЖ ?
рдЙрдд्рддрд░:
рд╕рд╣ी рдоाрдпрдиों рдоें рдм्рд░िрдЯिрд╢ рдХाрд▓ рдоें рдХेрд╡рд▓ рджो рдирдЧрд░ों рдХा рдФрдж्рдпोрдЧिрдХ рд╡िрдХाрд╕ рд╣ुрдЖ। рдкрд╣рд▓ा рдирдЧрд░ рдеा рдХाрдирдкुрд░, рдЬрд╣ाँ рд╕ूрддी рдХрдкрдб़े, рдКрдиी рдХрдкрдб़े рдФрд░ рдЪрдордб़े рдХी рд╡рд╕्рддुрдУं рдХा рдЙрдд्рдкाрджрди рд╣ोрддा рдеा। рджूрд╕рд░ा рдирдЧрд░ рдеा-рдЬрдорд╢ेрджрдкुрд░, рдЬрд╣ाँ рд╕्рдЯीрд▓ рдХा рдЙрдд्рдкाрджрди рд╣ोрддा рдеा। рдЗрд╕ рдХाрд▓ рдоें рднाрд░рдд рдоें рдЕрди्рдп рдФрдж्рдпोрдЧिрдХ рдирдЧрд░ों рдХा рд╡िрдХाрд╕ рдЗрд╕рд▓िрдП рдирд╣ीं рд╣ुрдЖ рдХ्рдпोंрдХि рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХी рдиीрддि рдкрдХ्рд╖рдкाрддрдкूрд░्рдг рдеी। рд╡े рдПрдХ рдФрдкрдиिрд╡ेрд╢िрдХ рджेрд╢ рдХो рдЖрдЧे рдирд╣ीं рдмрдв़ाрдиा рдЪाрд╣рддे рдеे।

рдк्рд░рд╢्рди 9.
рдЧाँрдзीрдЬी 1917 рдоें рдЪрдо्рдкाрд░рдг рдХ्рдпों рдЧрдпे ? рд╡рд╣ाँ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдХ्рдпा рдХिрдпा ?
рдЙрдд्рддрд░:
19рд╡ीं рд╕рджी рдХे рдк्рд░ाрд░рдо्рдн рдоें рдЧोрд░े рдмाрдЧाрди рдоाрд▓िрдХों рдиे рдХिрд╕ाрдиों рд╕े рдПрдХ рдЕрдиुрдмंрдз рдХिрдпा рдЬिрд╕рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдХिрд╕ाрдиों рдХो рдЕрдкрдиी рдЬрдоीрди рдХे 3/20рд╡ें рд╣िрд╕्рд╕े рдоें рдиीрд▓ рдХी рдЦेрддी рдХрд░рдиा рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рдеा। рдЗрд╕ ‘рддिрдирдХрдаिрдпा’ рдкрдж्рдзрддि рдХрд╣ा рдЬाрддा рдеा। рдХिрд╕ाрди рдЗрд╕ рдЕрдиुрдмंрдз рд╕े рдоुрдХ्рдд рд╣ोрдиा рдЪाрд╣рддे рдеे। 1917 рдоें рдЪрдо्рдкाрд░рдг рдХे рд░ाрдЬрдХुрдоाрд░ рд╢ुрдХ्рд▓ рдХे рдЕрдиुрд░ोрдз рдкрд░ рдЧाँрдзीрдЬी рдЪрдо्рдкाрд░рдг рдкрд╣ुँрдЪे। рдЧाँрдзीрдЬी рдХे рдк्рд░рдпाрд╕ों рд╕े рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдЪрдо्рдкाрд░рдг рдХे рдХिрд╕ाрдиों рдХी рдЬाँрдЪ рд╣ेрддु рдПрдХ рдЖрдпोрдЧ рдиिрдпुрдХ्рдд рдХिрдпा। рдЕंрдд рдоें рдЧाँрдзीрдЬी рдХी рд╡िрдЬрдп рд╣ुрдИ।

рдк्рд░рд╢्рди 10.
рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдЖंрджोрд▓рди рдоें рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧाँрдзी рдХी рднूрдоिрдХा рдкрд░ рдк्рд░рдХाрд╢ рдбाрд▓िрдП।
рдЙрдд्рддрд░:
рднाрд░рддीрдп рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖрди्рджोрд▓рди рдоें рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧाँрдзी рдХी рднूрдоिрдХा рдЕрдд्рдпंрдд рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╣ै। рднाрд░рддीрдп рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖрди्рджोрд▓рди рдоें рдЗрдирдХा рд╕्рдеाрди рд╕рд░्рд╡ोрдЪ्рдЪ рд╣ै। рднाрд░рдд рдХी рд╕्рд╡ाрдзीрдирддा рдЙрди्рд╣ीं рдХी рднूрдоिрдХा рдХा рдлрд▓ рд╣ै। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо рдоें рдПрдХ рдирдпे рдпुрдЧ рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХिрдпा рдФрд░ рдЬीрд╡рди рдХे рдЕंрддिрдо рдХ्рд╖рдг рддрдХ рджेрд╢ рд╕ेрд╡ा рддрдеा рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖंрджोрд▓рди рдХा рдкрде-рдк्рд░рджрд░्рд╢рди рдХрд░рддे рд░рд╣े। рдЗрд╕ी рдХाрд░рдг рдЙрди्рд╣ें ‘рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкिрддा’ рдХрд╣ा рдЬाрддा рдеा। рд╡े рд╢ांрддि рдХे рджूрдд рдеे। рд╕рдд्рдп рдФрд░ рдЕрд╣िंрд╕ा рдЙрдирдХे рд╣рдеिрдпाрд░ рдеे। рдЙрдирдХा рдЖंрджोрд▓рди рдЗрд╕ी рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рдеा।

рд╡ैрд╕े рддो 1914 рдИреж рдоें рдЙрди्рд╣ोंрдиे рднाрд░рддीрдп рд░ाрдЬрдиीрддि рдоें рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдХिрдпा рдеा рд▓ेрдХिрди 1919 рдИреж рдоें рдЕрдд्рдпंрдд рдк्рд░рднाрд╡рд╢ाрд▓ी рдвंрдЧ рд╕े рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖंрджोрд▓рди рдХो рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░рдиा рд╢ुрд░ू рдХिрдпा рдФрд░ рдЕрди्рдд рддрдХ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖंрджोрд▓рди рдХे рдк्рд░ाрдг рдмрдиे рд░рд╣े। 1920 рдИреж рд╕े 1947 рдИреж рддрдХ рднाрд░рддीрдп рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖंрджोрд▓рди рдХी рдмाрдЧрдбोрд░ рдЙрди्рд╣ीं рдХे рд╣ाрдеों рдоें рд░рд╣ी। рдЗрд╕ рдЕрд╡рдзि рдоें рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо рдХे рд╕рд░्рд╡ोрдЪ्рдЪ рдиेрддा рдХे рд░ूрдк рдоें рднाрд░рддीрдп рд░ाрдЬрдиीрддि рдХा рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдоाрд░्рдЧ рджрд░्рд╢рди рдХिрдпा, рдЙрд╕рдиे рд╕ाрдзрди рджिрдпे, рдЙрд╕рдХो рдирдпा рджрд░्рд╢рди рджिрдпा рдФрд░ рдЙрд╕े рд╕рдХ्рд░िрдп рдмрдиाрдпा। рдЗрд╕ी рдХाрд░рдг рдЗрд╕ рдЕрд╡рдзि рдХो ‘рдЧाँрдзी рдпुрдЧ’ рдХे рдиाрдо рд╕े рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЕрд╕рд╣рдпोрдЧ рдЖрди्рджोрд▓рди рдХрд░рддे рд╣ुрдП рднाрд░рдд рдХो рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рджिрд▓ाрдИ। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖंрджोрд▓рди рдХो рдЬрди-рдЖंрджोрд▓рди рдХा рд░ूрдк рджिрдпा।

рдк्рд░рд╢्рди 11.
рдЪрдо्рдкाрд░рдг рдЖрди्рджोрд▓рди рдХे рдХ्рдпा рдХाрд░рдг рдеे ?
рдЙрдд्рддрд░:
рдЪрдо्рдкाрд░рдг рдЖंрджोрд▓рди рдХे рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдХाрд░рдг рдеे-

  • рдЪрдо्рдкाрд░рдг рдоें рдиीрд▓ рдХे рдЦेрддों рдоें рдХाрдо рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдХिрд╕ाрдиों рдкрд░ рдпूрд░ोрдкिрдпрди рдиिрд▓рд╣े рдмрд╣ुрдд рдЕрдд्рдпाрдЪाрд░ рдХрд░рддे рдеे।
  • рдЧाँрдзीрдЬी рдХे рджрдХ्рд╖िрдг рдЕрдл्рд░ीрдХा рдХे рд╕ंрдШрд░्рд╖ों рдХी рдХрд╣ाрдиी рд╕ुрдирдХрд░ рдЪрдо्рдкाрд░рдг рдХे рдХрдИ рдХिрд╕ाрдиों рдиे рдЙрди्рд╣ें рд╡рд╣ाँ рдЖрдХрд░ рдЙрдирдХी рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдХो рд╕ुрдиा рдПрд╡ं рдЙрдирдХे рд╣िрддों рдХे рд▓िрдП рд╕рдд्рдпाрдЧ्рд░рд╣ рд╢ुрд░ू рдХрд░ рджिрдпा।

рдк्рд░рд╢्рди 12.
рдЕрд╕рд╣рдпोрдЧ рдЖрди्рджोрд▓рди рдХे рдХाрд░рдгों рдкрд░ рдк्рд░рдХाрд╢ рдбाрд▓ें।
рдЙрдд्рддрд░:
рдЧाँрдзीрдЬी рдиे 1920 рдИреж рдоें рдЕрд╕рд╣рдпोрдЧ рдЖंрджोрд▓рди рдЖрд░рдо्рдн рдХिрдпा। рдЗрд╕рдХे рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдХाрд░рдг рдеे-
(i) рд░ॉрд▓ेрдЯ рдПрдХ्рдЯ – рдк्рд░рдердо рд╡िрд╢्рд╡ рдпुрдж्рдз рдХे рдмाрдж 1919 рдИреж рдоें рд░ॉрд▓ेрдЯ рдПрдХ्рдЯ рдкाрд╕ рдХिрдпा рдЧрдпा। рдЗрд╕рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд╕рд░рдХाрд░ рдЕрдХाрд░рдг рд╣ी рдХिрд╕ी рд╡्рдпрдХ्рддि рдХो рдмрди्рджी рдмрдиा рд╕рдХрддी рдеी। рдЗрд╕рд╕े рдЕрд╕ंрддुрд╖्рдЯ рд╣ोрдХрд░ рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧाँрдзी рдиे рдЕрд╕рд╣рдпोрдЧ рдЖंрджोрд▓рди рдЪрд▓ाрдпा।।

(ii) рдЬाрд▓िрдпाँрд╡ाрд▓ा рдмाрдЧ рдХी рджुрд░्рдШрдЯрдиा – рд░ॉрд▓ेрдЯ рдПрдХ्рдЯ рдХा рд╡िрд░ोрдз рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдЕрдоृрддрд╕рд░ рдоें рдЬाрд▓िрдпाँрд╡ाрд▓ा рдмाрдЧ рдХे рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдПрдХ рдЬрдирд╕рднा рдмुрд▓ाрдпी рдЧрдИ। рдЬрдирд░рд▓ рдбाрдпрд░ рдиे рдЗрд╕ рд╕рднा рдоें рдПрдХрдд्рд░िрдд рд▓ोрдЧों рдкрд░ рдЕंрдзाрдзुंрдз рдЧोрд▓िрдпाँ рдЪрд▓ाрдпीं। рднрдпंрдХрд░ рд╣рдд्рдпाрдХाрдг्рдб рд╣ुрдЖ рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧाँрдзी рдиे рдЗрд╕ рд╣िंрд╕ाрдд्рдордХ рдШрдЯрдиा рд╕े рджुःрдЦी рд╣ोрдХрд░ рдЕрд╕рд╣рдпोрдЧ рдЖंрджोрд▓рди рдЖрд░ंрдн рдХрд░ рджिрдпा।

рдк्рд░рд╢्рди 13.
рдХाँрдЧ्рд░ेрд╕ рдоें рдЙрдЧ्рд░рд╡ाрджिрдпों рдХी рднूрдоिрдХा рдХा рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХрд░ें।
рдЙрдд्рддрд░:
рдЙрди्рдиीрд╕рд╡ीं рд╢рддाрдм्рджी рдХे рдЕंрддिрдо рддрдеा рдмीрд╕рд╡ीं рд╢рддाрдм्рджी рдХे рдЖрд░ंрднिрдХ рд╡рд░्рд╖ों рдоें рднाрд░рддीрдп рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдХाँрдЧ्рд░ेрд╕ рдоें рдПрдХ рдирдП рдПрд╡ं рддрд░ूрдг рджрд▓ рдХा рдЙрджрдп рд╣ुрдЖ рдЬो рдкुрд░ाрдиे рдиेрддाрдУं рдХे рдЖрджрд░्рд╢ рддрдеा рдвंрдЧों рдХा рдк्рд░рдмрд▓ рдЖрд▓ोрдЪрдХ рдеा। рдЙрдирдХा рдз्рдпेрдп рдеा рдХि рдХाँрдЧ्рд░ेрд╕ рдХा рд▓рдХ्рд╖्рдп рд╕्рд╡рд░ाрдЬ рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП। рд╡े рдХाँрдЧ्рд░ेрд╕ рдХे рдЙрджाрд░рд╡ाрджी рдиीрддिрдпों рдХा рд╡िрд░ोрдз рдХрд░рддे рдеे।

1905 рд╕े 1919 рдХा рдХाрд▓ рднाрд░рддीрдп рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдоें рдЙрдЧ्рд░рд╡ाрджी рдпुрдЧ рдХे рдиाрдо рд╕े рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рдЙрд╕ рдпुрдЧ рдХे рдиेрддाрдУं рдоें рдмाрд▓ рдЧंрдЧाрдзрд░ рддिрд▓рдХ, рд╡िрдкिрди рдЪрди्рдж्рд░рдкाрд▓, рд▓ाрд▓ा рд▓ाрдЬрдкрдд рд░ाрдп рдЖрджि рдк्рд░рдоुрдЦ рдеे। рдЙрдЧ्рд░рд╡ाрджिрдпों рдиे рд╡िрджेрд╢ी рдоाрд▓ рдХा рдмрд╣िрд╖्рдХाрд░ рдФрд░ рд╕्рд╡рджेрд╢ी рдоाрд▓ рдЕंрдЧीрдХाрд░ рдХрд░рдиे рдкрд░ рдмрд▓ рджिрдпा।

рдк्рд░рд╢्рди 14.
рд╕ंрдШ рд╕ूрдЪी, рд░ाрдЬ्рдп рд╕ूрдЪी рддрдеा рд╕рдорд╡рд░्рддी рд╕ूрдЪी рдХा рд╕ंрдХ्рд╖िрдк्рдд рд╡рд░्рдгрди рдХрд░ें।
рдЙрдд्рддрд░:
рд╕ंрдШ рд╕ूрдЪी рдоें рд╡े рд╡िрд╖рдп рд░рдЦे рдЬो рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдорд╣рдд्рдд्рд╡ рдХे рд╣ैं рддрдеा рдЬिрдирдХे рдмाрд░े рдоें рджेрд╢ рднрд░ рдоें рдПрдХ рд╕рдоाрди рдиीрддि рд╣ोрдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै। рдЬैрд╕े-рдк्рд░рддिрд░рдХ्рд╖ा, рд╡िрджेрд╢ рдиीрддि, рдбाрдХ-рддाрд░ рд╡ рдЯेрд▓ीрдлोрди, рд░ेрд▓ рдоुрдж्рд░ा, рдмीрдШा рд╡ рд╡िрджेрд╢ी рд╡्рдпाрдкाрд░ рдЗрдд्рдпाрджि। рдЗрд╕ рд╕ूрдЪी рдоें рдХुрд▓ 35 рд╡िрд╖рдп рд╣ै।

рд░ाрдЬ्рдп рд╕ूрдЪी рдоें рдк्рд░ाрджेрд╢िрдХ рдорд╣рдд्рдд्рд╡ рдХे рд╡िрд╖рдп рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рдХिрдпे рдЧрдпे рдеे рдЬिрди рдкрд░ рдХाрдиूрди рдмрдиाрдиे рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ рд░ाрдЬ्рдп рд╕рд░рдХाрд░ों рдХो рджिрдпा рдЧрдпा। рд░ाрдЬ्рдп рд╕ूрдЪी рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рд╡िрд╖рдп рд╣ैं-рдХृрд╖ि, рдкुрд▓िрд╕, рдЬेрд▓, рдЪिрдХिрдд्рд╕ा, рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп, рд╕िंрдЪाрдИ рд╡ рдоाрд▓рдЧुрдЬाрд░ी рдЗрдд्рдпाрджि। рдЗрди рд╡िрд╖рдпों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा 66 рдеी।

рд╕рдорд╡рд░्рддी рд╕ूрдЪी рдоें 47 рд╡िрд╖рдп рдеे। рдЗрд╕ рд╕ूрдЪी рдХे рд╡िрд╖рдпों рдкрд░ рдХेрди्рдж्рд░ рддрдеा рд░ाрдЬ्рдпों рджोрдиों рдХाрдиूрди рдмрдиा рд╕рдХрддे рд╣ैं рдХिंрддु рдХिрд╕ी рд╡िрд╖рдп рдкрд░ рдпрджि рд╕ंрд╕рдж рдФрд░ рд░ाрдЬ्рдп рдХे рд╡िрдзाрди рдоंрдбрд▓ рдж्рд╡ाрд░ा рдмрдиाрдП рдЧрдП рдХाрдиूрдиों рдоें рд╡िрд░ोрдз рд╣ोрддा рд╣ै рддो рд╕ंрд╕рдж рдж्рд╡ाрд░ा рдмрдиाрдП рдЧрдП рдХाрдиूрди рд╣ी рдоाрди्рдп рд╣ोंрдЧे। рдЗрд╕ рд╕ूрдЪी рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рд╡िрд╖рдп рд╣ैं-рдмिрдЬрд▓ी, рд╡िрд╡ाрд╣ рдХाрдиूрди, рдоूрд▓्рдп рдиिрдпंрдд्рд░рдг, рд╕рдоाрдЪाрд░-рдкрдд्рд░, рдЫाрдкेрдЦाрдиे, рджीрд╡ाрдиी рдХाрдиूрди, рд╣िंрд╕ा, рд╡рди, рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдиिрдпंрдд्рд░рдг рдФрд░ рдкрд░िрд╡ाрд░ рдиिрдпोрдЬрди рдЖрджि।

рдк्рд░рд╢्рди 15.
рднाрд░рдд рдХा рд╕ंрд╡िрдзाрди 26 рдЬрдирд╡рд░ी, 1950 рдХो рдХ्рдпों рд▓ाрдЧू рдХिрдпा рдЧрдпा ?
рдЙрдд्рддрд░:
рднाрд░рдд рдХा рд╕ंрд╡िрдзाрди 26 рдЬрдирд╡рд░ी, 1949 рдХो рдмрдирдХрд░ рддैрдпाрд░ рд╣ो рдЧрдпा рдеा рдкрд░рди्рддु рдЙрд╕े 26 рдЬрдирд╡рд░ी, 1950 рдХो рд▓ाрдЧू рдХिрдпा рдЧрдпा। рдЗрд╕рдХा рдПрдХ рдХाрд░рдг рдеा рдХि рдкंрдбिрдд рдЬрд╡ाрд╣рд░рд▓ाрд▓ рдиेрд╣рд░ू рдиे рдХाँрдЧ्рд░ेрд╕ рдХे рджिрд╕рдо्рдмрд░, 1929 рдХे рд▓ाрд╣ौрд░ рдЕрдзिрд╡ेрд╢рди рдоें рдкूрд░्рдг рд╕्рд╡рддрди्рдд्рд░рддा рдХी рдоाँрдЧ рдХा рдк्рд░рд╕्рддाрд╡ рдкाрд╕ рдХрд░ाрдпा рдеा рдФрд░ 26 рдЬрдирд╡рд░ी, 1930 рдХा рджिрди ‘рдк्рд░рдердо рд╕्рд╡рддрди्рдд्рд░рддा рджिрд╡рд╕’ рдХे рд░ूрдк рдоें рдЖрдЬाрджी рд╕े рдкूрд░्рд╡ рд╣ी рдордиाрдпा рдЧрдпा рдеा। рдЗрд╕рдХे рдмाрдж рдХाँрдЧ्рд░ेрд╕ рдиे рд╣рд░ рд╡рд░्рд╖ 26 рдЬрдирд╡рд░ी рдХा рджिрди рдЗрд╕ी рд░ूрдк рдоें рдордиाрдпा рдеा। рдЗрд╕ी рдкрд╡िрдд्рд░ рджिрд╡рд╕ рдХी рдпाрдж рддाрдЬा рд░рдЦрдиे рдХे рд▓िрдП рд╕ंрд╡िрдзाрди рд╕рднा рдиे рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХो 26 рдЬрдирд╡рд░ी, 1950 рдХो рд▓ाрдЧू рдХрд░рдиे рдХा рдиिрд░्рдгрдп рдХिрдпा рдеा।

рдк्рд░рд╢्рди 16.
‘рдкाँрдЪрд╡ीं рд░िрдкोрд░्рдЯ рдкрд░ рдЯिрдк्рдкрдгी рд▓िрдЦें।
рдЙрдд्рддрд░:
рднाрд░рдд рдоें рдИрд╕्рдЯ рдЗंрдбिрдпा рдХрдо्рдкрдиी рдХे рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдФрд░ рдЧрддिрд╡िрдзिрдпों рд╕े рд╕ंрдмрдж्рдз рдпрд╣ рдкाँрдЪрд╡ीं рд░िрдкोрд░्рдЯ рдеी рдЬिрд╕े 1813 рдоें рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕ंрд╕рдж рдоें рдкेрд╢ рдХिрдпा рдЧрдпा। рдЗрд╕े рдПрдХ рдк्рд░рд╡рд░ рд╕рдоिрддि рдиे рддैрдпाрд░ рдХिрдпा рдеा। рд░िрдкोрд░्рдЯ 1002 рдкृрд╖्рдаों рдоें рдеी। рдЗрдирдоें рдоुрдЦ्рдпрдд: рдЬрдоींрджाрд░ों, рд░ैрдпрддों рдХी рдЕрд░्рдЬिрдпाँ, рдХрд▓рдХ्рдЯрд░ рдХी рд░िрдкोрд░्рдЯ рдмंрдЧाрд▓-рдордж्рд░ाрд╕ рдХे рд░ाрдЬрд╕्рд╡ рдФрд░ рди्рдпाрдпिрдХ рдФрд░ рди्рдпाрдпिрдХ рдЕрдзिрдХाрд░िрдпों рдкрд░ рдЯिрдк्рдкрдгिрдпाँ рдеी। рд░िрдкोрд░्рдЯ рдж्рд╡ाрд░ा рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕ंрд╕рдж рдоें рд▓рдо्рдмी рдмрд╣рд╕ рд╣ुрдИ।

рдк्рд░рд╢्рди 17.
рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХी рдк्рд░рд╕्рддाрд╡рдиा рдХे рдоुрдЦ्рдп рдЖрджрд░्рд╢ рдХ्рдпा рд╣ैं ?
рдЙрдд्рддрд░:
рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХी рдк्рд░рд╕्рддाрд╡рдиा рд╣рдоें рдпрд╣ рдмрддाрддी рд╣ै рдХि рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХा рдХ्рдпा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╣ै। рдпрд╣ рдШोрд╖рдгा рдХрд░рддा рд╣ै рдХि рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХा рд╕्рд░ोрдд рднाрд░рдд рдХी рдЬрдирддा рд╣ै। рдпрд╣ рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╕िрдж्рдзांрддों рддрдеा рдЖрджрд░्рд╢ों рдкрд░ рдмрд▓ рджेрддा рд╣ै

  • рди्рдпाрдп : рд╕ाрдоाрдЬिрдХ, рдЖрд░्рдеिрдХ рдФрд░ рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ।
  • рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा : рд╡िрдЪाрд░, рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि, рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рддрдеा рдкूрдЬा-рдЕрд░्рдЪрдиा рдХी।
  • рд╕рдоाрдирддा : рдк्рд░рддिрд╖्рдаा рддрдеा рдЕрд╡рд╕рд░ рдХी рд╕рдоाрдирддा।
  • рдн्рд░ाрддृрдд्рд╡ : рд╡्рдпрдХ्рддि рдХी рдЧрд░िрдоा рддрдеा рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХी рдПрдХрддा рд╡ рдЕрдЦंрдбрддा рд╕ुрдиिрд╢्рдЪिрдд рдХрд░рдиा рддрдеा рдЖрдкрд╕ी рдмрди्рдзुрдд्рд╡ рдмрдв़ाрдиा।

рдк्рд░рд╢्рди 18.
рдлोрд░्рдЯ рд╡िрд▓िрдпрдо рдиाрдордХ рдХिрд▓ा рдХрд╣ाँ рдмрдиाрдпा рдЧрдпा рдеा ? рдмाрдж рдоें рдпрд╣ рдЬрдЧрд╣ рдХ्рдпा рдХрд╣рд▓ाрдИ ?
рдЙрдд्рддрд░:
1698 рдоें рдИрд╕्рдЯ рдЗंрдбिрдпा рдХрдо्рдкрдиी рдиे рд╕ूрддाрдиाрдЯी, рдХाрд▓िрдХाрддा рдФрд░ рдЧोрд╡िंрджрдкुрд░ी рдХी рдЬрдоींрджाрд░ी рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░ рд▓ी рдФрд░ рд╡рд╣ाँ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЕрдкрдиी рдлैрдХ्рдЯ्рд░ी рдХे рдЗрд░्рдж-рдЧिрд░्рдж рдлोрд░्рдЯ рд╡िрд▓िрдпрдо рдиाрдо рдХा рдХिрд▓ा рдмрдиाрдпा। рдпрд╣ी рдЧाँрд╡ рдЬрд▓्рдж рд╣ी рдмрдв़рдХрд░ рдПрдХ рдирдЧрд░ рдмрди рдЧрдпा। рдЬिрд╕े рдЕрдм рдХोрд▓рдХाрддा рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 19.
рдк्рд▓ाрд╕ी рдХा рдпुрдж्рдз (1757) рдХिрд╕рдХे рдмीрдЪ рд╣ुрдЖ рдеा ?
рдЙрдд्рддрд░:
рдк्рд▓ाрд╕ी рдХी рд▓рдб़ाрдИ 23 рдЬूрди, 1757 рдИреж рдХो рдмंрдЧाрд▓ рдХा рдирдмाрдм рд╕िрд░ाрдЬुрдж्рджौрд▓ा рддрдеा рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХे рдмीрдЪ рдк्рд▓ाрд╕ी рдХे рдоैрджाрди рдоें рд╣ुрдЖ рдеा। рдпрд╣ рд╕рд╣ी рд░ूрдк рдоें рд▓рдб़ाрдИ рдирд╣ीं рдеी рдмрд▓्рдХि рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд╕ेрдиाрдкрддि рдХ्рд▓ाрдЗрд╡ рдХी рдХूрдЯрдиीрддिрдХ рдЪाрд▓ рдеी। рдЗрд╕рдиे рдирдмाрдм рдХे рд╕ेрдиाрдкрддि рдоीрд░рдЬाрдлрд░ рдХो рдЕрдкрдиी рдУрд░ рдоिрд▓ाрдХрд░ рд▓рдб़ाрдИ рдХा рдвोंрдЧ рд░рдЪा рдеा । рд╕ेрдиाрдкрддि рдоीрд░рдЬाрдлрд░ рдХे рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕рдШाрдд рдХे рдХाрд░рдг рдирдмाрдм рдХी рд╣ाрд░ рд╣ो рдЧрдИ рдФрд░ рдирдмाрдм рд╕िрд░ाрдЬुрдж्рджौрд▓ा рдХी рд╣рдд्рдпा рдХрд░ рджी рдЧрдИ। рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рдХ्рд▓ाрдЗрд╡ рдХा рд╖рдб़рдпंрдд्рд░ рд╕рдлрд▓ рд░рд╣ा। рд╡рд╣ीं рд╕े рднाрд░рдд рдоें рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд╢ाрд╕рди рдХी рдиींрд╡ рдкрдб़ рдЧрдИ।

рдк्рд░рд╢्рди 20.
рд╕ंрдХ्рд╖ेрдк рдоें рд░ॉрд▓ेрдЯ рдПрдХ्рдЯ рдХे рдк्рд░рддि рднाрд░рддीрдп рдк्рд░рддिрдХ्рд░िрдпा рдХा рд╡िрд╡ेрдЪрдиा рдХीрдЬिрдП।
рдЙрдд्рддрд░:
1. рдоांрдЯेрдЧ्рдпू-рдЪेрдо्рд╕рдлोрд░्рдб рд╕ुрдзाрд░ों (1919) рд╕े рднाрд░рддीрдп рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдиेрддाрдУं рдоें рдШोрд░ рдиिрд░ाрд╢ा рд╡ рдЕрд╕ंрддोрд╖ рджेрдЦрдХрд░ рд╕рд░рдХाрд░ рдмुрд░ी рддрд░рд╣ рдШрдмрд░ा рдЙрдаी। рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдЕрд╕ंрддोрд╖ рдХो рджрдмाрдиे рдХे рд▓िрдП рдЕрдкрдиा рджрдордирдЪрдХ्рд░ рдЪрд▓ा рджिрдпा।

2. рд╕рд░рдХाрд░ рдиे 1919 рдИреж рдХे рдк्рд░ाрд░ंрдн рдоें рд░ॉрд▓ेрдЯ рдПрдХ्рдЯ рдкाрд╕ рдХрд░ рджिрдпा। рдЗрд╕ рдПрдХ्рдЯ рдоें рд╕рд░рдХाрд░ рдХो рджो рд╡्рдпाрдкрдХ рдЕрдзिрдХाрд░ рдоिрд▓े

  • рдЗрд╕ рдПрдХ्рдЯ рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд╕рд░рдХाрд░ рдХिрд╕ी рднी рд╡्рдпрдХ्рддि рдХो рдмिрдиा рдоुрдХрджрдоा рдЪрд▓ाрдП рддрдеा рджोрд╖ी рд╕िрдж्рдз рдХिрдП рдЬेрд▓ рдоें рдмंрдж рдХрд░ рд╕рдХрддी рд╣ै।
  • рд╕рд░рдХाрд░ рдХो рдпрд╣ рдЕрдзिрдХाрд░ рджिрдпा рдЧрдпा рдХि рд╡рд╣ рдмंрджी рдк्рд░рдд्рдпрдХ्рд╖ीрдХрд░рдг (Habeas Corpus) рдХे рдЕрдзिрдХाрд░ рдХो рд╕्рдердЧिрдд рдХрд░ рд╕рдХрддी рдеी।

3. рдЗрд╕ рдПрдХ्рдЯ рдХे рдХाрд░рдг рд▓ोрдЧों рдоें рд░ोрд╖ рдХी рд▓рд╣рд░ рджौрдб़ рдЧрдИ। рдЕрддः рджेрд╢ рдоें рд╡िрд░ोрдз рд╣ोрдиे рд▓рдЧा। рджेрд╢ рднрд░ рдоें рд╡िрд░ोрдз рд╕рднाрдПँ, рдк्рд░рджрд░्рд╢рди рдФрд░ рд╣рдб़рддाрд▓ें рд╣ुрдИ। рд╕ेंрдЯ्рд░рд▓ рд▓ेрдЬिрд╕्рд▓ेрдЯिрд╡ рдХौंрд╕िрд▓ рд╕े рддीрди рднाрд░рддीрдп рд╕рджрд╕्рдпों-рдоोрд╣рдо्рдордж рдЕрд▓ी рдЬिрди्рдиा, рдорджрди рдоोрд╣рди рдоाрд▓рд╡ीрдп рдФрд░ рдордЬрд╣рд░ूрд▓рд╣рдХ рдиे рдЗрд╕्рддीрдлा рджे рджिрдпा। рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рджрдорди рд╢ुрд░ू рдХिрдпा। рдХрдИ рд╕्рдеाрдиों рдкрд░ рдЙрд╕рдиे рд▓ाрдаी-рдЧोрд▓ी рдЖрджि рдХा рд╕рд╣ाрд░ा рд▓िрдпा। рдЗрд╕ рдПрдХ्рдЯ рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рдЧाँрдзीрдЬी рдиे рд╕рдд्рдпाрдЧ्рд░рд╣ рдХिрдпा। рдкंрдЬाрдм рдХे рдЬाрд▓िрдпाँрд╡ाрд▓ा рдмाрдЧ рдоें рдЗрд╕ी рдПрдХ्рдЯ рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рд╢ांрддिрдкूрд░्рдг рдЬрдирд╕рднा рд╣ो рд░рд╣ी рдеी рдЬिрд╕рд╕े рдХ्рд░ुрдж्рдз рд╣ोрдХрд░ рдЬрдирд░рд▓ рдбाрдпрд░ рдиे рдиिрд╣рдд्рдеे рд▓ोрдЧों рдкрд░ рдЧोрд▓िрдпों рдХी рд╡рд░्рд╖ा рдХрд░рд╡ा рджी рдеी।

рдк्рд░рд╢्рди 21.
1931 рдХे рдЧाँрдзी-рдЗрд░рд╡िрди рд╕рдордЭौрддे рдХा рдХ्рдпा рдкрд░िрдгाрдо рдиिрдХрд▓ा ?
рдЙрдд्рддрд░:

  1. рдпрдж्рдпрдкि рдЧाँрдзीрдЬी рджूрд╕рд░े рдЧोрд▓рдоेрд▓ рд╕рдо्рдоेрд▓рди рдоें рднाрдЧ рд▓ेрдиे рдЧрдП рдеे। рдЬрдирд╡рд░ी, 1932 рдИреж рдХो рдЧाँрдзीрдЬी рддрдеा рдЕрди्рдп рдиेрддाрдУं рдХो рдмंрджी рдмрдиा рд▓िрдпा рдЧрдпा।
  2. рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдХो рдкुрдиः рдЧैрд░рдХाрдиूрдиी рдШोрд╖िрдд рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा।
  3. рдПрдХ рд▓ाрдЦ рд╕े рдЕрдзिрдХ рд╕рдд्рдпाрдЧ्рд░рд╣ी рдмंрджी рдмрдиा рд▓िрдП рдЧрдпे।
  4. рд╣рдЬाрд░ों рдк्рд░рджрд░्рд╢рдирдХाрд░िрдпों рдХी рднूрдоि, рдордХाрди рддрдеा рд╕ंрдкрдд्рддि рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдЬрдм्рдд рдХрд░ рд▓ी।

рдк्рд░рд╢्рди 22.
“рд╕ांрдк्рд░рджाрдпिрдХ рдкंрдЪाрдЯ” рдХी рдШोрд╖рдгा рдХिрд╕рдиे рдХी ? рдЗрд╕рдХे рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рдХ्рдпा рдеे ?
рдЙрдд्рддрд░:
16 рдЕрдЧрд╕्рдд, 1932 рдХो рдм्рд░िрдЯेрди рдХे рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рдоेрдХрдбॉрдирд▓्рдб рдиे рдПрдХ рдШोрд╖рдгा рдХी рдЬो рдоेрдХрдбॉрдирд▓्рдб рдиिрд░्рдгрдп рдпा рд╕ांрдк्рд░рджाрдпिрдХ рдкंрдЪाрдЯ рдХे рдиाрдо рд╕े рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд╣ै।

рдк्рд░ाрд╡рдзाрди – рдЗрд╕рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рджрд▓िрддों рдХो рд╣िंрджुрдУं рд╕े рдЕрд▓рдЧ рдоाрдирдХрд░ рдЙрди्рд╣ें рдЕрд▓рдЧ рдк्рд░рддिрдиिрдзिрдд्рд╡ рджेрдиे рдХो рдХрд╣ा рдЧрдпा рдФрд░ рджрд▓िрдд рд╡рд░्рдЧों рдХे рд▓िрдП рдЕрд▓рдЧ рдиिрд░्рд╡ाрдЪрди рдоंрдбрд▓ рдХा рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рдХिрдпा рдЧрдпा।

рдк्рд░рд╢्рди 23.
‘рдж्рд╡िрд░ाрд╖्рдЯ्рд░-рд╕िрдж्рдзाрди्рдд’ рдХा рдХ्рдпा рдЕрд░्рде рд╣ै ? рдпрд╣ рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕े рднाрд░рддीрдп рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХी рдкूрд░्рдг рдоिрде्рдпा рдеी ?
рдЙрдд्рддрд░:
рдж्рд╡िрд░ाрд╖्рдЯ्рд░-рд╕िрдж्рдзाрди्рдд рд╕े рдЕрднिрдк्рд░ाрдп рдпрд╣ рд╣ै рдХि рд╣िрди्рджुрдУं рдПрд╡ं рдоुрд╕рд▓рдоाрдиों рдХे рджो рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ (рджेрд╢) рд╣ैं, рдЕрддः рд╡े рдПрдХ рд╣ोрдХрд░ рдирд╣ीं рд░рд╣ рд╕рдХрддे।

рдпрд╣ рд╕िрдж्рдзाрди्рдд рдЗрд╕ рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдоिрде्рдпा рдеा рдХि рдордз्рдпрдХाрд▓ рдоें рд╣िрди्рджुрдУं рддрдеा рдоुрд╕рд▓рдоाрдиों рдиे рдПрдХ рд╕ांрдЭी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХा рд╡िрдХाрд╕ рдХिрдпा। рд╕рди् 1857 рдХी рдХ्рд░ाрди्рддि рдоें рднी рд╡े рдПрдХрдЬुрдЯ рд╣ोрдХрд░ рд▓рдб़े।

рдк्рд░рд╢्рди 24.
рд╕ाрдЗрдорди рдХрдоीрд╢рди рднाрд░рдд рдХ्рдпों рдЖрдпा рдеा ?
рдЙрдд्рддрд░:
1919 рдИреж рдХे рдПрдХ्рдЯ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдпрд╣ рдиिрд░्рдгрдп рд╣ुрдЖ рдеा рдХि рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рджрд╕ рд╡рд░्рд╖ рдХे рдмाрдж рд╕ुрдзाрд░ों рдХा рдоूрд▓्рдпांрдХрди рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдЗंрдЧ्рд▓ैंрдб рд╕े рдПрдХ рдХрдоीрд╢рди рднाрд░рдд рдЖрдпेрдЧा। рдЗрд╕рд▓िрдП 1928 рдИреж рдоें рдЬॉрди рд╕ाрдЗрдорди рдХी рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖рддा рдоें рдПрдХ рдЖрдпोрдЧ (Commission) рднाрд░рдд рдЖрдпा рдеा। рдЗрд╕ рдЖрдпोрдЧ рдоें рдПрдХ рднी рднाрд░рддीрдп рди рдеा, рдЬрдмрдХि рдЗрд╕рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рднाрд░рдд рдХे рд╣िрддों рдХी рджेрдЦрднाрд▓ рдХрд░рдиा рдеा। рдЕрддः рднाрд░рддीрдпों рдиे рдЗрд╕рдХा рд╕्рдеाрди-рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдмрд╣िрд╖्рдХाрд░ рдФрд░ рдЬोрд░рджाрд░ рд╡िрд░ोрдз рдХिрдпा। рдЬрд╣ाँ рднी рдпрд╣ рдЖрдпोрдЧ рдЧрдпा, рд╡рд╣ाँ рдкрд░ рднाрд░рддीрдпों рдбे рджिрдЦाрдХрд░ ‘рд╕ाрдЗрдорди рд╡ाрдкрд╕ рдЬाрдУ’ рдХे рдиाрд░ों рдХे рд╕ाрде рдмрд╣िрд╖्рдХाрд░ рдХिрдпा। рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдиे рдк्рд░рджрд░्рд╢рдХाрд░िрдпों рдХा рджрдорди рдмрдб़ी рдХ्рд░ूрд░рддा рд╕े рдХिрдпा।

рдЬрдм рдпрд╣ рдЖрдпोрдЧ рд▓ाрд╣ौрд░ рдкрд╣ुँрдЪा, рддो рд▓ाрд▓ा рд▓ाрдЬрдкрддрд░ाрдп рдиे рдк्рд░рджрд░्рд╢рди рдХрд░ рд░рд╣े рдЬुрд▓ूрд╕ рдХा рдиेрддृрдд्рд╡ рдХिрдпा। рдкुрд▓िрд╕ рдХे рднीрд╖рдг рд▓ाрдаी рдк्рд░рд╣ाрд░ рдоें рд▓ाрд▓ाрдЬी рдХो рдХрдИ рдЧрд╣рд░ी рдЪोрдЯें рд▓рдЧी рдЬिрдирдХे рдлрд▓рд╕्рд╡рд░ूрдк рдмाрдж рдоें рдЙрдирдХी рдоृрдд्рдпु рд╣ो рдЧрдИ। рдЗрд╕ी рддрд░рд╣ рд╕े рд▓рдЦрдирдК рдоें рдЬुрд▓ूрд╕ рдХा рдиेрддृрдд्рд╡ рдкंрдбिрдд рдЬрд╡ाрд╣рд░рд▓ाрд▓ рдиेрд╣рд░ू рдХрд░ рд░рд╣े рдеे। рдЙрди рдкрд░ рднी рдЬрдм рд▓ाрдаी рдк्рд░рд╣ाрд░ рд╣ोрдиे рд▓рдЧा, рддो рдЧोрд╡िंрдж рдмрд▓्рд▓рдн рдкंрдд рдиे рддुрд░ंрдд рдЕрдкрдиा рд╕िрд░ рдЙрдирдХे рд╕िрд░ рдкрд░ рд░рдЦ рджिрдпा. рдЬिрд╕рдХे рдлрд▓рд╕्рд╡рд░ूрдк рдкंрддрдЬी рдХो рдкрдХ्рд╖ाрдШाрдд рд╣ो рдЧрдпा рдФрд░ рдЬीрд╡рди рднрд░ рд╡े рдЕрдкрдиी рдЧрд░्рджрди рд╕ीрдзी рд░рдЦрдХрд░ рди рдмैрда рдкाрдпे।

рдк्рд░рд╢्рди 25.
рдЖрдЬाрдж рд╣िंрдж рдлौрдЬ рдХी рд░рдЪрдиा рдФрд░ рдЧрддिрд╡िрдзिрдпों рдХा рд╡рд░्рдгрди рдХीрдЬिрдП।
рдЙрдд्рддрд░:

  1. рд╕ुрднाрд╖рдЪंрдж्рд░ рдмोрд╕ рдиे ‘рдЖрдЬाрдж рд╣िंрдж рдлौрдЬ’ рдХा рдЧрдарди рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХे рд╕ाрде рд╕рд╢рд╕्рдд्рд░ рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдХे рд▓िрдП рдХिрдпा рдеा। рджूрд╕рд░े рд╡िрд╢्рд╡ рдпुрдж्рдз рдХे рд╢ुрд░ू рд╣ोрддे рд╣ी рд╕ुрднाрд╖рдЪंрдж्рд░ рдмोрд╕ рдХो рдЙрдирдХे рдХрд▓рдХрдд्рддा (рдХोрд▓рдХाрддा) рд╕्рдеिрдд рдиिрд╡ाрд╕ рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдирдЬрд░рдмंрдж рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा рдеा рдЬिрд╕рд╕े рдХि рд╡े рдЕрдкрдиी рдХ्рд░ांрддिрдХाрд░ी рдЧрддिрд╡िрдзिрдпाँ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рди рдХрд░ рд╕рдХें।
  2. 1941 рдИреж рдоें рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХी рдЖँрдЦों рдоें рдзूрд▓ рдЭोंрдХрдХрд░ рд╡े рдЕрдлрдЧाрдиिрд╕्рддाрди рдХे рдоाрд░्рдЧ рд╕े рдЬрд░्рдордиी рдкрд╣ुँрдЪ рдЧрдпे। 1943 рдИреж рдоें рдмрд░्рдоा рдкрд╣ुँрдЪ рдХрд░ рдЬाрдкाрди рдж्рд╡ाрд░ा рдмंрджी рдХिрдП рдЧрдпे рднाрд░рддीрдп рд╕ैрдиिрдХों рдХो рд╕ंрдЧрдаिрдд рдХрд░ ‘рдЖрдЬाрдж рд╣िंрдж рдлौрдЬ’ рдХा рдЧрдарди рдХिрдпा।
  3. рд▓ोрдн рдк्рдпाрд░ рд╕े рд╕ुрднाрд╖рдЪंрдж्рд░ рдмोрд╕ рдХो рдиेрддाрдЬी рдХрд╣рддे рдеे। рдиेрддाрдЬी рдиे рдпुрд╡рдХों рдХो рд▓рд▓рдХाрд░ा рдФрд░ рдХрд╣ा, “рддुрдо рдоुрдЭे рдЦूрди рджो, рдоैं рддुрдо्рд╣ें рдЖрдЬाрджी рджूंрдЧा।” рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХो рднाрд░рдд рд╕े рдмाрд╣рд░ рдиिрдХाрд▓рдиे рдХे рд▓िрдП рд╡िрджेрд╢ों рд╕े рднी рд╕рд╣ाрдпрддा рд▓ी।
  4. 1945 рдИреж рдХे рдмाрдж рдЬाрдкाрди рдХी рдкрд░ाрдЬрдп рдХे рдмाрдж рднाрд░рдд рдХी рд╕ीрдоा рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪी рд╣ुрдИ рдЖрдЬाрдж рд╣िंрдж рдлौрдЬ рдХे рдкाँрд╡ рдЙрдЦрдб़ рдЧрдпे। рдЕрддः рдЖрдЬाрдж рд╣िंрдж рдлौрдЬ (Indian National Army) рдХे рдХрдИ рдмрдб़े рд╕ैрдиिрдХ рдЕрдзिрдХाрд░िрдпों рдФрд░ рд╕िрдкाрд╣िрдпों рдХो рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдиे рдкрдХрдб़ рд▓िрдП।

рдк्рд░рд╢्рди 26.
рдХ्рд░िрдк्рд╕ рдоिрд╢рди рдХрдм рднाрд░рдд рдЖрдпा ? рдХ्рд░िрдк्рд╕ рд╡ाрд░्рддा рдХ्рдпों рднंрдЧ рд╣ो рдЧрдИ ?
рдЙрдд्рддрд░:
рдХ्рд░िрдк्рд╕ рдоिрд╢рди рдоाрд░्рдЪ, 1942 рдоें рднाрд░рдд рдЖрдпा। рдпрд╣ рд╡ाрд░्рддा рдЗрд╕рд▓िрдП рднंрдЧ рд╣ो рдЧрдИ рдХ्рдпोंрдХि рд╕рд░рдХाрд░ рдпुрдж्рдз рдХे рдмाрдж рднी рднाрд░рдд рдХो рд╕्рд╡ाрдзीрдирддा рдХा рд╡рдЪрди рджेрдиे рдХे рд▓िрдП рддैрдпाрд░ рди рдеी। рдХ्рд░िрдк्рд╕ рдиे рдХाँрдЧ्рд░ेрд╕ рдХा рдпрд╣ рдк्рд░рд╕्рддाрд╡ рднी рдаुрдХрд░ा рджिрдпा рдеा рдХि рдпुрдж्рдз рдХे рдмाрдж рдПрдХ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕рд░рдХाрд░ рдмрдиाрдИ рдЬाрдП।

рдк्рд░рд╢्рди 27.
рдХाँрдЧ्рд░ेрд╕ рдиे рдХ्рд░िрдк्рд╕ рдк्рд░рд╕्рддाрд╡ों рдХो рдХ्рдпों рдЕрд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░ рджिрдпा ?
рдЙрдд्рддрд░:
1942 рдИреж рдХे рдк्рд░ाрд░рдо्рдн рдоें рд╣ी рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕рд░рдХाрд░ рдХो рдж्рд╡िрддीрдп рдорд╣ाрдпुрдж्рдз рдк्рд░рдпाрд╕ों рдоें рднाрд░рддीрдпों рдХे рд╕рдХ्рд░िрдп рд╕рд╣рдпोрдЧ рдХी рдкुрд░ी рддрд░рд╣ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдорд╣рд╕ूрд╕ рд╣ुрдИ। рдРрд╕ा рд╕рд╣рдпोрдЧ рдкाрдиे рдХे рд▓िрдП рдЙрд╕рдиे рдХैрдмिрдиेрдЯ рдоंрдд्рд░ी рдкрд░ рд╕्рдЯैрдлोрд░्рдб рдХ्рд░िрдк्рд╕ рдХे рдиेрддृрдд्рд╡ рдоें рдоाрд░्рдЪ, 1942 рдИреж рдоें рдПрдХ рдоिрд╢рди рднाрд░рдд рднेрдЬा।

рд╕рд░ рд╕्рдЯैрдлोрд░्рдб рдХ्рд░िрдк्рд╕ рдкрд╣рд▓े рдордЬрджूрд░ рджрд▓ (рд▓ेрдмрд░ рдкाрд░्рдЯी) рдХे рдЙрдЧ्рд░ рд╕рджрд╕्рдп рдФрд░ рднाрд░рддीрдп рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖрди्рджोрд▓рди рдХे рдкрдХ्рдХे рд╕рдорд░्рдердХ рдеे।

рдХ्рд░िрдк्рд╕ рдиे рдШोрд╖рдгा рдХी рдХि рднाрд░рдд рдоें рдм्рд░िрдЯिрд╢ рдиीрддि рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдпрд╣ाँ, “рдЬिрддрдиी рдЬрд▓्рджी рд╕рдо्рднрд╡ рд╣ो рд╕्рд╡рд╢ाрд╕рди рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХрд░рдиा рдеा” рдлिрд░ рднी рдЙрд╕рдХी рдПрд╡ं рдХाँрдЧ्рд░ेрд╕ी рдиेрддाрдУं рдХी рд▓рдо्рдмी рдмाрддрдЪीрдд рдЯूрдЯ рдЧрдИ। рдм्рд░िрдЯिрд╢ рдиे рдиेрддाрдУं рдХी рдпрд╣ рдоाँрдЧ рдоाрдирдиे рд╕े рдЗрди्рдХाрд░ рдХрд░ рджिрдпा рдХि рд╢ाрд╕рди рд╕рдд्рддा рддुрд░рди्рдд рднाрд░рддीрдпों рдХो рд╕ौंрдк рджी рдЬाрдпे। рд╡े рдЗрд╕ рд╡ाрдпрджे рд╕े рд╕рди्рддुрд╖्рдЯ рдирд╣ीं рдеे рдХि рднрд╡िрд╖्рдп рдоें рднाрд░рддीрдпों рдХो рд╕рдд्рддा рд╕ौंрдк рджी рдЬाрдпेрдЧी рдФрд░ рдлिрд▓рд╣ाрд▓ рд╡ाрдпрд╕рд░ाрдп рдХे рд╣ाрдеों рдоें рд╣ी рдиिрд░рдХुंрд╢ рд╕рдд्рддा рдмрдиी рд░рд╣рдиी рдЪाрд╣िрдП।

рдХ्рд░िрдк्рд╕ рдоिрд╢рди рдХी рдЕрд╕рдлрд▓рддा рд╕े рднाрд░рддीрдп рдЬрдирддा рд░ुрд╖्рдЯ рд╣ो рдЧрдИ। рднाрд░рдд рдоें рдж्рд╡िрддीрдп рдорд╣ाрдпुрдж्рдз рдХे рдХाрд░рдг рд╡рд╕्рддुрдУं рдХा рдЕрднाрд╡ рд╣ो рд░рд╣ा рдеा। рдЪीрдЬों рдХी рдХीрдорддें рд▓рдЧाрддाрд░ рдмрдв़ рд░рд╣ी рдеीं। рдЕрдк्рд░ैрд▓, 1942 рд╕े рдЕрдЧрд╕्рдд 1942 рдИреж рдХे рдордз्рдп рд▓рдЧрднрдЧ 5 рдорд╣ीрдиों рдоें рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕рд░рдХाрд░ рддрдеा рднाрд░рддीрдпों рдХे рдордз्рдп рддрдиाрд╡ рдмрдв़рддा рд╣ी рдЧрдпा। рдЧांрдзीрдЬी рднी рдЕрдм рдЬुрдЭाрд░ू рд╣ो рдЧрдпे।

рдк्рд░рд╢्рди 28.
рдкूрдиा рд╕рдордЭौрддा рдХ्рдпा рдеा? рдЗрд╕рдоें рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдХी рднूрдоिрдХा рдХा рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХीрдЬिрдП।
рдЙрдд्рддрд░:
рдкूрдиा рд╕рдордЭौрддे рдХा рдЕрд░्рде (Meaning of Poona Pact) – рд╕ांрдк्рд░рджाрдпिрдХ рдкंрдЪाрдЯ (Communal Award) рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рднाрд░рдд рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рдиेрддाрдУं- рдбॉреж рд░ाрдЬेंрдж्рд░ рдк्рд░рд╕ाрдж, рдкंреж рдорджрдирдоोрд╣рди рдоाрд▓рд╡ीрдп, рдШрдирд╢्рдпाрдо рджाрд╕ рдмिрдб़рд▓ा, рд░ाрдЬрдЧोрдкाрд▓ाрдЪाрд░्рдп рдФрд░ рдбॉреж рднीрдорд░ाрд╡ рдЕंрдмेрджрдХрд░ рдиे рдкूрдиा рдоें рдПрдХрдд्рд░ рд╣ोрдХрд░ рд╡िрдЪाрд░-рд╡िрдиिрдордп рдХिрдпा। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЧाँрдзीрдЬी рдФрд░ рдбॉреж рдЕंрдмेрджрдХрд░ рдХी рд╕्рд╡ीрдХृрддि рдХा рдПрдХ рд╕рдордЭौрддा рддैрдпाрд░ рдХिрдпा, рдЬो рдкूрдиा рд╕рдордЭौрддा рдХрд╣рд▓ाрддा рд╣ै। рдЗрд╕े рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рднी рдоाрди рд▓िрдпा।

рд╕рдордЭौрддे рдХी рдоुрдЦ्рдп рд╢рд░्рддे (Main terms of the Poona Pact) – (i) рд╕ांрдк्рд░рджाрдпिрдХ рдкंрдЪाрдЯ рдоें рджрд▓िрддों рдХे рд▓िрдП рдк्рд░ांрддीрдп рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеाрдкिрдХा рд╕рднाрдУं рдоें рд╕рднी рд░ाрдЬ्рдпों рдоें рдиिрд░्рдзाрд░िрдд 71 рд╕्рдеाрдиों рдХो рдмрдв़ाрдХрд░ 148 рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा। (ii) рд╕ंрдпुрдХ्рдд рдЪुрдиाрд╡ рдк्рд░рдгाрд▓ी рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХी рдЧрдИ। рджрд▓िрддों рдХे рд▓िрдП рдЪुрдиाрд╡ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рд╕рдоाрдк्рдд рдХрд░ рджी рдЧрдИ। (iii) рд╕्рдеाрдиीрдп рд╕ंрд╕्рдеाрдУं рдФрд░ рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ рд╕ेрд╡ाрдУं рдоें рджрд▓िрддों рдХे рд▓िрдП рдЙрдЪिрдд рдк्рд░рддिрдиिрдзिрдд्рд╡ рдиिрд╢्рдЪिрдд рдХिрдпा рдЧрдпा। (iv) рджрд▓िрддों рдХी рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рд▓िрдП рдЖрд░्рдеिрдХ рд╕рд╣ाрдпрддा рдХी рд╕िрдлाрд░िрд╢ рдХी рдЧрдИ। (v) рдпрд╣ рдпोрдЬрдиा рдЖрд░ंрдн рдоें 10 рд╡рд░्рд╖ों рдХे рд▓िрдП рд╣ोрдЧी।

рдкूрдиा рд╕рдордЭौрддे рд╕े рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдж्рд╡ाрд░ा рд╕ांрдк्рд░рджाрдпिрдХ рдкंрдЪाрдЯ рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рджрд▓िрддों рдХो рд╣िंрджुрдУं рд╕े рдЕрд▓рдЧ рдХрд░рдиे рдХे рд╖рдб्рдпंрдд्рд░ рдоें рдХрдоी рдЖ рдЧрдИ। рдЧाँрдзीрдЬी рдиे рдкंрдЪाрдЯ рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз 20 рд╕िрддंрдмрд░, 1932 рдИреж рдХो рдЖрдорд░рдг рдЕрдирд╢рди рд╢ुрд░ू рдХрд░ рджिрдпा рдеा। рдкूрд░ा рд╕рдордЭौрддे рдХे рдмाрдж 26 рджिрд╕ंрдмрд░, 1932 рдИреж рдХो рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЕрдкрдиा рдЕрдирд╢рди рддोрдб़ рджिрдпा।

рдк्рд░рд╢्рди 29.
рднाрд░рдд рдЫोрдб़ो рдЖंрджोрд▓рди 1942 рдХे рдмाрд░े рдоें рд▓िрдЦें।
рдЙрдд्рддрд░:
рдХ्рд░िрдк्рд╕ рдоिрд╢рди рдХी рдЕрд╕рдлрд▓рддा рдиे рднाрд░рддीрдпों рдоें рдЕрд╕ंрддोрд╖ рдХा рд╡ाрддाрд╡рд░рдг рдмрдиा рджिрдпा। рдЗрд╕ी рдмीрдЪ рдж्рд╡िрддीрдп рд╡िрд╢्рд╡рдпुрдж्рдз рдоें рдоिрдд्рд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ों рдХो рдХрдордЬोрд░ рд╕्рдеिрддि рдХे рдЪрд▓рддे рднाрд░рдд рдкрд░ рдЬाрдкाрдиी рдЖрдХ्рд░рдордг рдХा рдЦрддрд░ा рдмрдв़ рдЧрдпा। рднाрд░рддीрдпों рдХो рдпрд╣ рд▓рдЧрдиे рд▓рдЧा рдХि рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХे рдмाрдж рдпрд╣ाँ рдЬाрдкाрдиी рд╢ाрд╕рди рдХाрдпрдо рд╣ो рдЬाрдпेрдЧा। рдЗрд╕ीрд▓िрдпे рднाрд░рддीрдпों рдиे рдЧाँрдзीрдЬी рдХे рдиेрддृрдд्рд╡ рдоें рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рднाрд░рдд рдЫोрдб़ों’ рдХा рдиाрд░ा рджिрдпा рдФрд░ рдЖंрджोрд▓рди рд╢ुрд░ू рдХрд░ рджिрдпा рддрдеा рд╕рдд्рддा рднाрд░рддीрдпों рдХे рд╣ाрдеों рд╕ौंрдк рджेрдиे рдХी рдоाँрдЧ рдХी। рд▓ेрдХिрди рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдЗрд╕े рдмрд░्рдмрд░рддाрдкूрд░्рд╡рдХ рджрдмा рджिрдпा। рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рдпрд╣ рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдЕрд╕рдлрд▓ рд╕िрдж्рдз рд╣ुрдЖ।

рдк्рд░рд╢्рди 30.
рдкूрдиा рд╕рдордЭौрддा рдХ्рдпा рдеा ? рдЗрд╕рдоें рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдХी рднूрдоिрдХा рдХा рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХीрдЬिрдП।
рдЙрдд्рддрд░:
рдкूрдиा рд╕рдордЭौрддे рдХा рдЕрд░्рде (Meaning of Poona Pact) рд╕ांрдк्рд░рджाрдпिрдХ рдкंрдЪाрдЯ (Communal Award) рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рднाрд░рдд рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рдиेрддाрдУं-рдбॉреж рд░ाрдЬेंрдж्рд░ рдк्рд░рд╕ाрдж, рдкंреж рдорджрдирдоोрд╣рди рдоाрд▓рд╡ीрдп, рдШрдирд╢्рдпाрдо рджाрд╕ рдмिрдб़рд▓ा, рд░ाрдЬрдЧोрдкाрд▓ाрдЪाрд░्рдп рдФрд░ рдбॉреж рднीрдорд░ाрд╡ рдЕंрдмेрджрдХрд░ рдиे рдкूрдиा рдоें рдПрдХрдд्рд░ рд╣ोрдХрд░ рд╡िрдЪाрд░-рд╡िрдиिрдордп рдХिрдпा। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЧाँрдзीрдЬी рдФрд░ рдбॉ рдЕंрдмेрджрдХрд░ рдХी рд╕्рд╡ीрдХृрддि рдХा рдПрдХ рд╕рдордЭौрддा рддैрдпाрд░ рдХिрдпा, рдЬो рдкूрдиा рд╕рдордЭौрддा рдХрд╣рд▓ाрддा рд╣ै। рдЗрд╕े рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рднी рдоाрди рд▓िрдпा।

рд╕рдордЭौрддे рдХी рдоुрдЦ्рдп рд╢рд░्рддे (Main terms of the Poona Pact) – (i) рд╕ांрдк्рд░рджाрдпिрдХ рдкंрдЪाрдЯ рдоें рджрд▓िрддों рдХे рд▓िрдП рдк्рд░ांрддीрдп рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеाрдкिрдХा рд╕рднाрдУं рдоें рд╕рднी рд░ाрдЬ्рдпों рдоें рдиिрд░्рдзाрд░िрдд 71 рд╕्рдеाрдиों рдХो рдмрдв़ाрдХрд░ 148 рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा। (ii) рд╕ंрдпुрдХ्рдд рдЪुрдиाрд╡ рдк्рд░рдгाрд▓ी рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХी рдЧрдИ। рджрд▓िрддों рдХे рд▓िрдП рдЪुрдиाрд╡ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рд╕рдоाрдк्рдд рдХрд░ рджी рдЧрдИ। (iii) рд╕्рдеाрдиीрдп рд╕ंрд╕्рдеाрдУं рдФрд░ рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ рд╕ेрд╡ाрдУं рдоें рджрд▓िрддों рдХे рд▓िрдП рдЙрдЪिрдд рдк्рд░рддिрдиिрдзिрдд्рд╡ рдиिрд╢्рдЪिрдд рдХिрдпा рдЧрдпा। (iv) рджрд▓िрддों рдХी рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рд▓िрдП рдЖрд░्рдеिрдХ рд╕рд╣ाрдпрддा рдХी рд╕िрдлाрд░िрд╢ рдХी рдЧрдИ। (v) рдпрд╣ рдпोрдЬрдиा рдЖрд░ंрдн рдоें 10 рд╡рд░्рд╖ों рдХे рд▓िрдП рд╣ोрдЧी। рдкूрдиा рд╕рдордЭौрддे рд╕े рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдж्рд╡ाрд░ा рд╕ांрдк्рд░рджाрдпिрдХ рдкंрдЪाрдЯ рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рджрд▓िрддों рдХो рд╣िंрджुрдУं рд╕े рдЕрд▓рдЧ рдХрд░рдиे рдХे рд╖рдб्рдпंрдд्рд░ рдоें рдХрдоी рдЖ рдЧрдИ। рдЧाँрдзीрдЬी рдиे рдкंрдЪाрдЯ рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз 20 рд╕िрддंрдмрд░, 1932 рдИреж рдХो рдЖрдорд░рдг ‘рдЕрдирд╢рди рд╢ुрд░ू рдХрд░ рджिрдпा рдеा। рдкूрд░ा рд╕рдордЭौрддे рдХे рдмाрдж 26 рджिрд╕ंрдмрд░, 1932 рдИреж рдХो рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЕрдкрдиा рдЕрдирд╢рди рддोрдб़ рджिрдпा।

рдк्рд░рд╢्рди 31.
рдкाрдХिрд╕्рддाрди рдХे рд▓िрдП рдоुрд╕्рд▓िрдо рд▓ीрдЧ рдХी рдоाँрдЧ рдХो рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХीрдЬिрдП। рд▓ीрдЧ рдиे рдпрд╣ рдоाँрдЧ рдХрдм рд░рдЦी рдеी ?
рдЙрдд्рддрд░:
1. рдЬрдм рджेрд╢ рдоें рд╕ाрдо्рдк्рд░рджाрдпिрдХ рджрд▓ (рд▓ीрдЧ рддрдеा рд╣िрди्рджु рд╕рднा) рдмрд╣ुрдд рдордЬрдмूрдд рд╣ोрдиे рд▓рдЧे рдеे рддो рдоुрд╣рдо्рдордж рдЕрд▓ी рдЬिрди्рдиा рдХे рдиेрддृрдд्рд╡ рдоें рдоुрд╕्рд▓िрдо рд▓ीрдЧ рдХाँрдЧ्рд░ेрд╕ рдХे рд╕ाрдордиे рджीрд╡ाрд░ рдмрдирдХрд░ рдЦрдб़ी рд╣ो рдЧрдИ рдеी। рдЕрдм рдЙрд╕рдиे рдпрд╣ рдк्рд░рдЪाрд░ рдХрд░рдиा рд╢ुрд░ू рдХрд░ рджिрдпा рдХि рдоुрд╕्рд▓िрдо рдЕрд▓्рдкрд╕ंрдЦ्рдпрдХों рдХा рдмрд╣ुрд╕ंрдЦ्рдпрдХ рд╣िंрджुрдУं рдоें рд╕рдоा рдЬाрдиे рдХा рдЦрддрд░ा рд╣ै। рдЙрд╕рдиे рдЗрд╕ рдЕрд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдФрд░ рдЕрдиैрддिрд╣ाрд╕िрдХ рд╕िрдж्рдзांрдд рдХा рдк्рд░рдЪाрд░ рдХिрдпा рдХि рд╣िंрджू рдФрд░ рдоुрд╕рд▓рдоाрди рджो рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рд╣ैं। рдЙрдирдХा рдПрдХ рд╕ाрде рд░рд╣ рд╕рдХрдиा рдЕрд╕ंрднрд╡ рд╣ै। 1940 рдИреж рдоें рдоुрд╕्рд▓िрдо рд▓ीрдЧ рдиे рдПрдХ рдк्рд░рд╕्рддाрд╡ рдкाрд╕ рдХрд░рдХे рдоाँрдЧ рдХी рдХि рдЖрдЬाрджी рдХे рдмाрдж рджो рднाрдЧ рдХрд░ рджिрдП рдЬाрдпें рдФрд░ рдоुрд╕рд▓рдоाрдиों рдХे рд▓िрдП рдкाрдХिрд╕्рддाрди рдиाрдо рдХा рдПрдХ рдЕрд▓рдЧ рд░ाрдЬ्рдп рдмрдиाрдпा рдЬाрдП।

2. рд╣िंрджुрдУं рдХे рдмीрдЪ рд╣िंрджू рдорд╣ाрд╕рднा рдЬैрд╕े рд╕ांрдк्рд░рджाрдпिрдХ рд╕ंрдЧрдардиों рдХे рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдХे рдХाрд░рдг рдоुрд╕्рд▓िрдо рд▓ीрдЧ рдХे рдк्рд░рдЪाрд░ рдХो рдмрд▓ рдоिрд▓ा। ‘рд╣िंрджू рдПрдХ рдЕрд▓рдЧ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рд╣ै рдФрд░ рднाрд░рдд рд╣िंрджुрдУं рдХा рджेрд╢ рд╣ै।’ рдпрд╣ рдХрд╣рдХрд░ рд╣िंрджू рд╕ंрдк्рд░рджाрдпрд╡ाрджिрдпों рдиे рдоुрд╕्рд▓िрдо рд▓ीрдЧ рдХी рд╣ी рдХी рдмाрдд рджोрд╣рд░ाрдИ।

3. рджिрд▓рдЪрд╕्рдк рдмाрдд рдпрд╣ рд╣ै рдХि рд╣िंрджू рдФрд░ рдоुрд╕्рд▓िрдо рд╕ंрдк्рд░рджाрдпрд╡ाрджिрдпों рдиे рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рдПрдХ-рджूрд╕рд░े рд╕े рд╣ाрде рдоिрд▓ाрдиे рдоें рд╕ंрдХोрдЪ рдирд╣ीं рдХिрдпा। рдкрд╢्рдЪिрдоोрдд्рддрд░ рд╕ीрдоा рдк्рд░ांрдд, рдкंрдЬाрдм, рд╕िंрдз рдФрд░ рдмंрдЧाрд▓ рдоें рд╣िंрджू рд╕ंрдк्рд░рджाрдпрд╡ाрджिрдпों рдиे рдХाँрдЧ्рд░ेрд╕ рдХे рд╡िрд░ोрдз рдоें рдоुрд╕्рд▓िрдо рд▓ीрдЧ рддрдеा рджूрд╕рд░े рд╕рдо्рдк्рд░рджाрдпрд╡ाрджी рд╕ंрдЧрдардиों рдХा рдоंрдд्рд░िрдоंрдбрд▓ рдмрдирд╡ाрдиे рдоें рдорджрдж рдХी। рд╕ांрдк्рд░рджाрдпिрдХ рджрд▓ों рдиे рдкूрд░्рдг рдиिрд╖्рдаा рдХे рд╕ाрде рд╕्рд╡рд░ाрдЬ्рдп рдоें рдЪрд▓ рд░рд╣े рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдоें рднाрдЧ рдирд╣ीं рд▓िрдпा рддрдеा рди рд╣ी рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЬрдирддा рдХी рд╕ाрдоाрдЬिрдХ, рдЖрд░्рдеिрдХ рдоाँрдЧ рдЙрдаाрдиे рдоें рд╣ी рд░ुрдЪि рд▓ी। рд╡рд╕्рддुрддः рдЙрди्рд╣ीं рдХे рдХाрд░рдг рджेрд╢ рдХा рд╡िрднाрдЬрди рд╣ुрдЖ рдФрд░ рдЖрдЬ рд╣рдоें рднाрд░рдд рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рдкाрдХिрд╕्рддाрди рдФрд░ рдмांрдЧрд▓ाрджेрд╢ рднी рджिрдЦाрдИ рдкрдб़ рд░рд╣े рд╣ैं।

рдк्рд░рд╢्рди 32.
1940 рдХे рдЕрдЧрд╕्рдд рдк्рд░рд╕्рддाрд╡ рдкрд░ рдПрдХ рд╕ंрдХ्рд╖िрдк्рдд рдиोрдЯ рд▓िрдЦिрдП।
рдЙрдд्рддрд░:
рдЗंрдЧ्рд▓ैंрдб рдХे рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рдЪрд░्рдЪिрд▓ рдорд╣ोрджрдп рдЬрд░्рдордиी рдж्рд╡ाрд░ा рдм्рд░िрдЯिрд╢ рдШेрд░ाрдмंрджी рдПрд╡ं рд╡िрд╢्рд╡ рдХे рд╡िрднिрди्рди рднाрдЧों рдоें рдлाрд╕ीрд╡ाрджी рд╢рдХ्рддिрдпों рдХी рд╡िрдЬрдп рд╕े рдЪिрди्рддिрдд рдеे। рдЙрд╕рдиे рднाрд░рдд рдХे рд╡ाрдпрд╕рд░ाрдп рд▓िрдирд▓िрдердЧो рдХो рднाрд░рддीрдп рдиेрддाрдУं рд╕े рдмाрддрдЪीрдд рдХрд░рдиे рдХा рдЖрджेрд╢ рджिрдпा рддाрдХि рдпुрдж्рдз рдоें рднाрд░рдд рдХे рд╕рдХ्рд░िрдп рд╕рд╣рдпोрдЧ рдХो рдпрдеाрд╢ीрдШ्рд░ рдк्рд░ाрдк्рдд рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХे। рд╡ाрдпрд╕рд░ाрдп рдиे рдЬो 8 рдЕрдЧрд╕्рдд, 1940 рдХो рдШोрд╖рдгा рдХी рд╡рд╣ рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдоें рдЕрдЧрд╕्рдд рдк्рд░рд╕्рддाрд╡ (August Offer) рдХрд╣рд▓ाрддी рд╣ै। рдЗрд╕рдХी рдк्рд░рдоुрдЦ рдмाрддें рдеीं-

  • рднाрд░рдд рдХो рд╢ीрдШ्рд░ рд╣ी рдФрдкрдиिрд╡ेрд╢िрдХ рд╕्рддрд░ (рдпा рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा) (Dominion Status) рджे рджिрдпा рдЬाрдпेрдЧा।
  • рднाрд░рдд рдХा рдирдпा рд╕ंрд╡िрдзाрди рдмрдиाрдиे рдХे рд▓िрдП. рдПрдХ рд╕ंрд╡िрдзाрди рд╕рднा рдХा рдЧрдарди рдХिрдпा рдЬाрдпेрдЧा।
  • рдирдИ рд╕ंрд╡िрдзाрди рд╕рднा рдоें рднी рд╕рдо्рдк्рд░рджाрдпों рддрдеा рджрд▓ों рдХे рдк्рд░рддिрдиिрдзि рд╢ाрдоिрд▓ рдХिрдпे рдЬाрдпेंрдЧे।
  • рднाрд░рдд рдХी рд╕рдд्рддा рддрдм рддрдХ рдХिрд╕ी рдРрд╕ी рд╕рд░рдХाрд░ рдХो рдирд╣ीं рд╕ौंрдкी рдЬाрдПрдЧी рдЬрдм рддрдХ рдЗрд╕рдоें рд╕рднी рд╕рдо्рдк्рд░рджाрдпों рддрдеा рддрдд्рд╡ों рдХे рдк्рд░рддिрдиिрдзि рд╢ाрдоिрд▓ рдирд╣ीं рд╣ोंрдЧे।
  • рдпुрдж्рдз рд╕рдо्рдмрди्рдзी рдоाрдорд▓ों рдкрд░ рд╡िрдЪाрд░-рд╡िрдорд░्рд╢ рдХे рд▓िрдП рдкृрдердХ् рд╕рдоिрддि рдХा рдЧрдарди рд╣ोрдЧा рдЬिрд╕рд╕े рднाрд░рддीрдп рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡ाрджी рдиेрддाрдУं рдХे рдк्рд░рддिрдиिрдзिрдпों рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рджेрд╢ी рд░ाрдЬा-рдорд╣ाрд░ाрдЬाрдУं рдХे рдк्рд░рддिрдиिрдзि рднी рд╢ाрдоिрд▓ рдХिрдпे рдЬाрдпेंрдЧे।
  • рдорд╣ाрдпुрдж्рдз рдХे рджौрд░ाрди рд╡ाрдпрд╕рд░ाрдп рдХी рдХाрд░्рдпрдХाрд░िрдгी рдкрд░िрд╖рдж (рдХौंрд╕िрд▓) рдоें рдЗंрдЧ्рд▓ैрдг्рдб рд╕рд░рдХाрд░ рдХुрдЫ рд╕्рдеाрдиों рдкрд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡ाрджिрдпों рдХो рдиिрдпुрдХ्рдд рдХрд░ेрдЧी।

рдХाँрдЧ्рд░ेрд╕ рдиे рдЕрдЧрд╕्рдд, 1940 рдИреж рдХे рдк्рд░рд╕्рддाрд╡ों рдХो рдаुрдХрд░ा рджिрдпा, рдХ्рдпोंрдХि рдЗрд╕рдоें рдкूрд░्рдг рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХी рдмाрдд рдирд╣ीं рдХी рдЧрдИ рдеी। рдоुрд╕्рд▓िрдо рд▓ीрдЧ рдиे рднी рдЕрдЧрд╕्рдд рдк्рд░рд╕्рддाрд╡ рдХो рдаुрдХрд░ा рджिрдпा рдХ्рдпोंрдХि рдЗрд╕рдоें рдЙрд╕рдХी рд╕рд░्рд╡ाрдзिрдХ рдк्рд░рдмрд▓ рдоाँрдЧ-рдкाрдХिрд╕्рддाрди рдмрдиाрдиे рдХी рдоाँрдЧ рдХा рдХोрдИ рдЬिрдХ्рд░ рдирд╣ीं рдеा। рд╕рди् 1942 рдИреж рдХो рдм्рд░िрдЯेрди рдХी рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдХ्рд░िрдк्рд╕ рдоिрд╢рди рдХो рднाрд░рдд рднेрдЬा।

рдк्рд░рд╢्рди 33.
рд╡ेрд╡ेрд▓ рдпोрдЬрдиा рдХ्рдпा рдеी ? рд▓ाрд░्рдб рд╡ेрд╡ेрд▓ рдХी рднूрдоिрдХा рдХा рдорд╣рдд्рд╡ рдПрд╡ं рдЗрд╕ рдпोрдЬрдиा рдХी рдЧрддिрд╡िрдзिрдпों рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рд╢िрдорд▓ा рд╕рдо्рдоेрд▓рди рдкрд░ рдк्рд░рдХाрд╢ рдбाрд▓िрдП।
рдЙрдд्рддрд░:
14 рдЬूрди, 1945 рдХो рд▓ॉрд░्рдб рд╡ेрд╡ेрд▓ рдиे рдПрдХ рдпोрдЬрдиा рд░рдЦी, рдЬिрд╕े рд╡ेрд╡рд▓ рдпोрдЬрдиा рдХे рдиाрдо рд╕े рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдпोрдЬрдиा рдХे рдоुрдЦ्рдп рдХाрд░рдг рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдеे-

  1. рднाрд░рдд рдоें рд╡्рдпाрдк्рдд рдЬрдиाрдХ्рд░ोрд╢ рдХो рдХрдо рдХрд░рдиा।
  2. рдЬाрдкाрди рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рднाрд░рдд рдХा рд╕рд╣рдпोрдЧ рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиा।
  3. рдм्рд░िрдЯेрди рдХे рдЖрдЧाрдоी рдЪुрдиाрд╡ рдХे рд▓िрдП рдЕрдиुрджाрд░ рджрд▓ рдХे рдк्рд░рддि рдЬрдирдордд рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиा।
  4. рдЗрд╕рд╕े рд╕्рд╡рд╢ाрд╕рди рдХी рдоाँрдЧ рдФрд░ рд╡ाрдпрд╕рд░ाрдп рдХी рдХाрд░्рдпрдХाрд░िрдгी рд╕рдоिрддि рдоें рдоुрд╕рд▓рдоाрдиों рд╡ рд╣िंрджुрдУं рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдХो рдмрд░ाрдмрд░ рдХрд░рдиे рдХो рдХрд╣ा рдЧрдпा।

рд╢िрдорд▓ा рдЕрдзिрд╡ेрд╢рди – рд╡ेрд╡ेрд▓ рдиे рджेрд╢ рдХे рд╕рднी рджрд▓ों рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рдиेрддाрдУं рдХो рд╢िрдорд▓ा рдоें 25 рдЬूрди, 1945 рдХो рдЖрдоंрдд्рд░िрдд рдХिрдпा। рдпрд╣ рд╕рдо्рдоेрд▓рди рд╡ेрд╡ेрд▓ рдпोрдЬрдиा рдкрд░ рд╡िрдЪाрд░ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдмुрд▓ाрдпा рдЧрдпा, рдЗрд╕рдоें 21 рднाрд░рддीрдп рдиेрддा рд╢ाрдоिрд▓ рдеे। рд╕рдо्рдоेрд▓рди рдЕрдЪ्рдЫे рдвंрдЧ рд╕े рдЪрд▓ рд░рд╣ा рдеा, рд▓ेрдХिрди рдЬिрди्рдиा рдЗрд╕ рдмाрдд рдкрд░ рдЕрдб़ рдЧрдП рдХि рдХेрд╡рд▓ рдоुрд╕्рд▓िрдо рд▓ीрдЧ рд╣ी рд╕ाрд░े рднाрд░рдд рдХे рдоुрд╕рд▓рдоाрдиों рдХा рдк्рд░рддिрдиिрдзिрдд्рд╡ рдХрд░рддी рд╣ै। рдЕрдд: рдпрд╣ рд╕рдо्рдоेрд▓рди рдЕрд╕рдлрд▓ рд╣ो рдЧрдпा।

рдк्рд░рд╢्рди 34.
рднाрд░рдд рд╡िрднाрдЬрди рдХे рдмाрдж рд╕ांрдк्рд░рджाрдпिрдХ рджंрдЧे рдХ्рдпों рднрдб़рдХे ?
рдЙрдд्рддрд░:
рд╕ांрдк्рд░рджाрдпिрдХ рджंрдЧे (Communal Riots) – рднाрд░рдд рд╡िрднाрдЬрди рдоें рджेрд╢ рдоें рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓े рд╕ांрдк्рд░рджाрдпिрдХ рджंрдЧों рдХा рднी рдмрд╣ुрдд рдмрдб़ा рд╣ाрде рдеा। рдкाрдХिрд╕्рддाрди рдХी рдоाँрдЧ рдордирд╡ाрдиे рдХे рд▓िрдП рдоुрд╕्рд▓िрдо рд▓ीрдЧ рдХी ‘рд╕ीрдзी рдХाрд░्рдпрд╡ाрд╣ी’ рдХे рдХाрд░рдг рд╕ाрд░ा рджेрд╢ рдЧृрд╣рдпुрдж्рдз рдХी рдЖрдЧ рдоें рдЬрд▓рдиे рд▓рдЧा рдеा। рд╣рдд्рдпाрдПँ, рд▓ूрдЯрдоाрд░, рдЖрдЧрдЬрдиी, рдмрд▓ाрдд्рдХाрд░ рдЬैрд╕े рд╢рд░्рдордиाрдХ рдХाрд░्рдп рд╣рд░ рдХूрдЪे рдФрд░ рд╣рд░ рдмाрдЬाрд░ рдоें рджेрдЦे рдЬा рд╕рдХрддे рдеे। рдпे рдШрдЯрдиाрдПँ рджिрди-рдк्рд░рддिрджिрди рдмрдв़рддी рд╣ी рдЪрд▓ी рдЬा рд░рд╣ी рдеीं। рдЗрди рдШрдЯрдиाрдУं рдХे рдк्рд░рддि рдиेрд╣рд░ूрдЬी рдХो рд╕ंрдХेрдд рдХрд░рддे рд╣ुрдП рд▓ेрдбी рдоाрдЙंрдЯрдмेрдЯрди рдиे рдХрд╣ा рдеा, “рд╕ोрдЪрддी рд╣ूँ рдХि рд╣рдЬाрд░ों рдоाрд╕ूрдоों, рдмेрдЧुрдиाрд╣ों рдХा рд░рдХ्рдд рдмрд╣ाрдиे рд╕े рдХ्рдпा рдпрд╣ рдЬ्рдпाрджा рдЕрдЪ्рдЫा рдирд╣ीं рдХि рдоुрд╕्рд▓िрдо рд▓ीрдЧ рдХी рдмाрдд рдоाрди рд▓ी рдЬाрдП।” рджूрд╕рд░ी рдУрд░ рдоाрдЙंрдЯрдмेрдЯрди рдиे рдкрдЯेрд▓ рдХो рднी рдпे рджंрдЧे рд░ोрдХрдиे рдХे рд▓िрдП рднाрд░рдд-рд╡िрднाрдЬрди рдкрд░ рд░ाрдЬी рдХрд░ рд▓िрдпा। рдлрд▓рд╕्рд╡рд░ूрдк рднाрд░рдд рдХा рд╡िрднाрдЬрди рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा।

рдк्рд░рд╢्рди 35.
рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХ्рдпा рд╣ै ? рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХрдм рдмрдирдХрд░ рддैрдпाрд░ рд╣ुрдЖ ? рдпрд╣ рд▓ाрдЧू рдХрдм рд╣ुрдЖ?
рдЙрдд्рддрд░:
рд╕ंрд╡िрдзाрди рдПрдХ рдХाрдиूрдиी рджрд╕्рддाрд╡ेрдЬ рд╣ै рдЬिрд╕рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдХिрд╕ी рджेрд╢ рдХा рд╢ाрд╕рди рдЪрд▓ाрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рднाрд░рдд рдХा рд╕ंрд╡िрдзाрди 26 рдирд╡рдо्рдмрд░, 1949 рдИреж рдХो рдмрдирдХрд░ рддैрдпाрд░ рд╣ुрдЖ рдФрд░ 26 рдЬрдирд╡рд░ी, 1950 рдХो рдЗрд╕े рд▓ाрдЧू рдХिрдпा рдЧрдпा।

рдк्рд░рд╢्рди 36.
рд╕ंрд╡िрдзाрди рдк्рд░ाрд░ूрдк рд╕рдоिрддि рдХे рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рдХौрди рдеे ? рдЗрд╕ рд╕рднा рдХो рдХрдм рдк्рд░ाрд░ूрдк рд╕рдоिрддि рдиे рдЕрдкрдиी рд╕ंрд╕्рддुрддिрдпाँ рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХी рдеीं ?
рдЙрдд्рддрд░:
рд╕ंрд╡िрдзाрди рдк्рд░ाрд░ूрдк рд╕рдоिрддि рдХे рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рдбॉреж рдмीреж рдЖрд░реж рдЕрдо्рдмेрджрдХрд░ рдеे। рд╕ंрд╡िрдзाрди рдк्рд░ाрд░ूрдк рд╕рдоिрддि рдиे рд╕ंрд╡िрдзाрди рдиिрд░्рдоाрдг рд╕рднा рдХो рдЕрдкрдиी рд╕ंрд╕्рддुрддिрдпाँ 4 рдирд╡рдо्рдмрд░, 1948 рдХो рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХी рдеीं।

рдк्рд░рд╢्рди 37.
рджेрд╢ी рд░िрдпाрд╕рддों рдХा рдПрдХीрдХрд░рдг рдХिрд╕рдиे рдХिрдпा рддрдеा рдПрдХीрдХрд░рдг рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХैрд╕े рд╣ुрдИ ?
рдЙрдд्рддрд░:
рджेрд╢ी рд░िрдпाрдпрддों рдХा рдПрдХीрдХрд░рдг рд╕рд░рджाрд░ рд╡рд▓्рд▓рдн рднाрдИ рдкрдЯेрд▓ (рд▓ौрд╣ рдкुрд░ुрд╖) рдиे рдХिрдпा। рдЗрд╕ рдХाрдо рдХे рд▓िрдП рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЫोрдЯी рд░िрдпाрд╕рддों рдХो рдоिрд▓ाрдХрд░ рдЙрдирдХा рдПрдХ рд╕ंрдШ рдмрдиाрдпा। рдХुрдЫ рдмрдб़ी-рдмрдб़ी рд░िрдпाрд╕рддों рдХो рд░ाрдЬ्рдп рдХे рд░ूрдк рдоें рдоाрди्рдпрддा рджी। рдХुрдЫ рдкिрдЫрдб़े рд╣ुрдП рддрдеा рд╢ाрд╕рди рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдаीрдХ рди рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓े рд░ाрдЬ्рдпों рдХो рдХेрди्рдж्рд░ рдХी рдиिрдЧрд░ाрдиी рдоें рд░рдЦा рдЧрдпा।

рдк्рд░рд╢्рди 38.
рдбॉреж рд░ाрдЬेрди्рдж्рд░ рдк्рд░рд╕ाрдж рдкрд░ рд╕ंрдХ्рд╖िрдк्рдд рдиोрдЯ рд▓िрдЦिрдП।
рдЙрдд्рддрд░:
рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рд╣ोрдиे рдкрд░ 26 рдирд╡рдо्рдмрд░, 1949 рдХो рдбॉреж рд░ाрдЬेрди्рдж्рд░ рдк्рд░рд╕ाрдж, рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рд╕ंрд╡िрдзाрди рд╕рднा, рдиे рдЙрд╕ рдкрд░ рд╣рд╕्рддाрдХ्рд╖рд░ рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдЗрди рдмिрди्рджुрдУं рдкрд░ рджुःрдЦ рдк्рд░рдХрдЯ рдХिрдпा рдеा

  1. рднाрд░рдд рдХा рд╕ंрд╡िрдзाрди рдоूрд▓ рд░ूрдк рд╕े рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рднाрд╖ा рдоें рд╣ै।
  2. рдЗрд╕рдоें рдХिрд╕ी рднी рдкрдж рдкрд░ рдХोрдИ рднी рд╢ैрдХ्рд╖рдгिрдХ рдпोрдЧ्рдпрддा рдирд╣ीं рд░рдЦी рдЧрдИ рд╣ै।
  3. рднाрд░рдд рдоें рдк्рд░рдердо рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдбॉ. рд░ाрдЬेрди्рдж्рд░ рдк्рд░рд╕ाрдж рд╣ी рдмрдиाрдП рдЧрдпे।

рдк्рд░рд╢्рди 39.
рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдзрд░्рдордиिрд░рдкेрдХ्рд╖рддा рдХ्рдпा рд╣ै ?
рдЙрдд्рддрд░:
рдиिрд░рдкेрдХ्рд╖ рд╢рдм्рдж рдХो рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХी рдк्рд░рд╕्рддाрд╡рдиा рдоें 42рд╡ें рд╕ंрд╡िрдзाрди рд╕ंрд╢ोрдзрди 1976 рдИреж рдоें рдЬोрдб़ा рдЧрдпा। рдЗрд╕рдХा рддाрдд्рдкрд░्рдп рдпрд╣ рд╣ै рдХि рднाрд░рдд рдХिрд╕ी рдзрд░्рдо рдпा рдкंрде рдХो рд░ाрдЬ्рдп рдзрд░्рдо рдпा рдкंрде рдХो рд░ाрдЬ्рдп рдзрд░्рдо рдХे рд░ूрдк рдоें рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдирд╣ीं рдХрд░рддा рддрдеा рди рд╣ी рдХिрд╕ी рдзрд░्рдо рдХा рд╡िрд░ोрдз рдХрд░рддा рд╣ै। рдк्рд░рд╕्рддाрд╡рдиा рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рднाрд░рддрд╡ाрд╕िрдпों рдХो рдзाрд░्рдоिрдХ рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕, рдзрд░्рдо рд╡ рдЙрдкाрд╕рдиा рдХी рд╕्рд╡рддрди्рдд्рд░рддा рд╣ोрдЧी। рдзрд░्рдо рдХो рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд рдоाрдорд▓ा рдоाрдиा рдЧрдпा рд╣ै। рдЕрддः рд░ाрдЬ्рдп рд▓ोрдЧों рдХे рдЗрд╕ рдХाрд░्рдп рдоें рд╣рд╕्рддрдХ्рд╖ेрдк рдирд╣ीं рдХрд░ेрдЧा।

Previous Post Next Post