Bihar Board Class 7 Sanskrit Solutions Chapter 14 बोधगया
Bihar Board Class 7 Sanskrit बोधगया Text Book Questions and Answers
अभ्यासः
मौखिकः
प्रश्न 1.
अधोलिखितानां पदानाम् उच्चारणं कुरुत
- प्रसिद्धिम्
- श्रद्धाम्
- अश्वत्थवृक्षः
- सहस्राधिकाः
- निरञ्जना
- शुष्यति
- भ्रमणम् ।
नोट : उच्चारण छात्र स्वयं करें ।
प्रश्न 2.
निम्नलिखितानां पदानाम् अर्थ वदत –
- अवस्थितः
- अद्य
- ततः परम्
- उपविष्टस्य
- सम्पति
- अधुना
उत्तराणि –
- अवस्थितः – स्थित विद्यमान
- अद्य – आज
- ततः परम्- इसके बाद
- उपविष्टस्य-बैठे हुए का
- सम्प्रति-वर्तमान में
- अधुना-इस समय
लिखितः
प्रश्न 3.
निम्नलिखिताना प्रश्नानाम् उत्तरम् एकेन पदेन लिखत
- बोधगया कस्मिन् मण्डले अस्ति ?
- सिद्धार्थः कदा बोधि प्राप्तवान् ?
- कस्य छायायां बुद्धं तपस्यां कृतवान् ?
- मन्दिरे बुद्धस्य पाषाणमूर्तिः कस्मिन् आसने वर्तते ?
- बोधगयापार्वे का नदी प्रवहति ?
उत्तराणि
- गया मण्डले
- वैशाख-पूर्णिमायां
- अश्वत्थवृक्षस्य
- पद्मासने
- निरञ्जना
प्रश्न 4.
कोष्ठात् उचितरूपं चित्वा रिक्तस्थानं पूरयत
- विहारराज्यस्य …………………….. मण्डले बोधगया अस्ति । (गया, नवादा)
- सिद्धार्थः …………. पूर्णिमायां बोधि प्राप्तवान् । (आषाढ, वैशाख)
- बोधगयायां प्राचीनः ……………. वृक्षः वर्तते । (वट, अश्वत्थ)
- बुद्धस्य पाषाणमूर्तिः ………….. आसने वर्तते । (पद्म, सिंह)
- मगधविश्वविद्यालयस्य मुख्यपरिसरः …………. वर्तते । (गयायाम्, बोधगयायाम्)
उत्तराणि-
- गया
- वैशाख
- अश्वत्थ
- पद्म
- बोध गयायाम् ।
प्रश्न 5.
निम्नलिखिताना शब्दानां प्रयोगेण संस्कृते वाक्यानि रचयत। ।
- बोधगया
- अद्य
- पाषाणमूर्तिः
- भक्तः
- प्रशासनम् ।
उत्तराणि
- बोधगया-बोधगया बिहार राज्ये अस्ति ।।
- अद्य – अद्य अहं विद्यालयं गमिष्यामि ।
- पाषाणमूर्ति: – मन्दिरे पाषाणमूर्ति वर्तते ।
- भक्तः – भक्तः भजनं करोति ।
- प्रशासनम् – प्रशासनं राज्यस्य विकासाय प्रयासं करोति ।
प्रश्न 6.
अर्थानुसारेण पदानि सुमेलयत
उत्तराणि-
(क) – (ii)
(ख) – (i)
(ग) – (iv)
(घ) – (iii)
(ङ) – (vi)
(च) – (v)
प्रश्न 7.
रिक्तस्थानानि पूरयत –
एकवचनम् – द्विवचन – बहुवचन
(क) ग्रामः – ………………. – ……………..
(ख) उपासकः – उपासको – ……………….
(ग) धारयति – धारयत: – ……………….
(घ) करोति – ………………. – ……………….
उत्तराणि –
एकवचनम् – द्विवचन – बहुवचन
(क) ग्रामः – ग्रामौ – ग्रामाः
(ख) उपासकः – उपासको – उपासका:
(ग) धारयति – धारयत: – धारयन्ति
(घ) करोति – कुरुतः – कुर्वन्ति
प्रश्न 8.
अधोलिखितानां पदानां सन्धि सन्धिविच्छेदं वा कुरुत –
- तस्य + एव । = ……………………
- पद्म + आसने = ……………………
- सहस्राधिका: = ……………………
- करुणायुक्तश्च = ……………………
- तत्रैव = ……………………
उत्तराणि –
- तस्य + एव = तस्यैव
- पद्म + आसने = पद्मासने
- सहस्राधिकाः = सहस्र + अधिका:
- करुणायुक्तश्च = करुणायुक्तः + च
- तत्रैव = तंत्र + एव
प्रश्न 9.
सत्यम् अथ्रवा असत्यम् लिखत –
- बोधगया बिहारस्य गयामण्डले अस्ति ।
- राजकुमारः सिद्धार्थः आषाढपूर्णिमायां बोधि प्राप्तवान् ।
- अश्वत्थवृक्षस्य समीपमेव बुद्धस्य प्राचीनं महाबोधिमन्दिरं वर्तते ।
- बुद्धः वटवृक्षस्य छायायां तपस्यां कृतवान् ।
- बोधगयायां जलभन्दिरम् अस्ति ।
उत्तराणि –
- बोधगया बिहारस्य गयामण्डले अस्ति । (सत्यम)
- राजकुमारः सिद्धार्थः आषाढ़पूर्णिमायां बोधि प्राप्तवान् । (असत्यम्)
- अश्वत्थवृक्षस्य ममीपमेव बुद्धस्य प्राचीनं महाबोधिमन्दिरं वर्तते। (सत्यम्)
- बुद्धः वटवृक्षस्य छायायां तपस्यां कृतवान् ।। (असत्यम।)
- बोधगयायां जलमन्दिरम् अस्ति । (अस्म)
Bihar Board Class 7 Sanskrit बोधगया Summary
[बौद्धधर्म अन्तरराष्ट्रीय स्थिति के कारण महत्त्वपूर्ण है । इस धर्म के अनुयायी बोधगया को भगवान् बुद्ध को ज्ञानस्थली के कारण बहुत आदर की दृष्टि से देखते हैं तथा यहाँ की यात्रा को अपने जीवन का परम लक्ष्य मानते हैं । बोधगया में भगवान बुद्ध का प्राय: चौदह सौ वर्ष पुराना मन्दिर तथा बोधि वृक्ष वर्तमान है । प्रस्तुत पाठ में बोधगया के धार्मिक महत्त्व तथा वर्तमान परिवेश का संक्षिप्त परिचय है ।
बिहारराज्यस्य गयामण्डले …………………. तस्य दर्शनाय आयान्ति ।
शब्दार्थ-बिहारराज्यस्य = बिहार राज्य के । गयामण्डले = गया जिले में । अवस्थितः – स्थित । महतीम् = बड़ी (को) । बोधिम् – ज्ञान को । प्राप्तवान् – प्राप्त किया । ततः परम् = उसके बाद । धारयन्ति – धारण करते हैं/करती हैं । अश्वत्थवृक्षः – पीपल का पेड़ । तस्यैव (तस्य + एव) – उसका ही/उसी का । छायायाम् = छाया में । कृतवान् – किया । तस्मिन् – उसमें । पद्मासने = कमलासन / पद्मासन की अवस्था में । उपविष्टस्य – बैठे हुए का / की । पाषाणमूर्तिः – पत्थर की मूर्ति । सहस्राधिकाः – हजार से अधिक । दर्शनाय – दर्शन के, लिए । आयान्ति = आते हैं।
सरलार्थ-बिहार राज्य के गया जिला में स्थित बोधगया नामक गाँव आज बड़ी प्रसिद्धि प्राप्त कर रहा है । यहीं राजकुमार सिद्धार्थ ने वैशाख पूर्णिमा को ज्ञान प्राप्त किया । इसके पश्चात् वे भगवान् बुद्ध के नाम से प्रसिद्ध हो गए। बौद्धधर्म के सभी उपासक बोधगया के प्रति श्रद्धा धारण करते हैं। आज वहाँ पुराना पीपल का पेड़ है । उसी की छाया में बुद्ध ने तप किया । उस वृक्ष के समीप में ही बुद्ध का प्राचीन महाबोधि मंदिर है । मन्दिर में पद्मासन की अवस्था में बैठे हुए बुद्ध का पत्थर की मूर्ति है । प्रतिदिन हजारों से अधिक भक्तगण उनके दर्शन के लिए आते हैं।
तस्य मन्दिरस्य परिसरः ………………. परिसरस्य भ्रमणं कुर्याम ।
शब्दार्थ-परिसरः – आहाता, स्थान । करुणा – दया । सम्प्रति – इस – समय । निवासिभिः = निवासियों के द्वारा । कृतानि – बनाये गये । शोभन्ने = शोभते हैं । तत्रैव (तत्र + एव) वहीं । अधुना – आजकल । रमणीयम् .. – सुन्दर, मनमोहक । दर्शनीयम् – दर्शन योग्य । स्थलम् – जगह । स्वच्छता । – सफाई। वर्ष यावत् = सालों भर / पूरे साल । पर्यटकाः – यात्री । आत्मानम् = अपने आप को । मन्यन्ते – मानते हैं। समझते हैं । पार्वे – बगल में । प्रवहति – बहती है । शुष्यति = सूख जाती/ जाता है । विकासाय – विकास के लिए । विकास को। भ्रमणम् – घूमना / घूमने का कार्य । परिसरस्य – आहाते का । कुर्याम = (हम) करें ।
सरलार्थ – उस मन्दिर के आहाता शान्तिमय और दया युक्त है । बोधगया में इस समय विभिन्न देशों को निवासियों द्वारा बनाए गए बुद्ध मन्दिर शोभायमान है । जैसे म्यांमार (बर्मा) मन्दिर, थाईमन्दिर, तिब्बत मन्दिर, जापान मन्दिर आदि । वहीं ही मगध विश्वविद्यालय का मुख्य आहाता है । आजकल बोधगया मनमोहक और दर्शनीय स्थान है ।
पूरे आहाता की सफाई और परिवहन की व्यवस्था सुन्दर है । वर्ष भर पर्यटक बोधगया जाकर अपने को धन्य मानते हैं । यहाँ समीप में ही निरंजना नामक नदी बहती है । गर्मी में वह सूख जाती है । प्रशासन बोध गया के विकास के लिए निरन्तर प्रयत्न कर रहा है । हमलोग भी वहाँ जाकर आहाता का दर्शन करें ।
व्याकरणम्
सन्धि-विच्छेदः
- तस्यैव = तस्य + एव (वृद्धि सन्धि, स्वर सन्धि)
- पद्मासने = पद्म + आसने (दीर्घ सन्धि, स्वर सन्धि)
- करुणायुक्तश्च = करुणायुक्तः + च (विसर्ग सन्धि)
- सहस्राधिकाः = सहस्र + अधिकाः (दीर्घ सन्धि, स्वर सन्धि)
प्रकृति – प्रत्यय-विभागः
