Bihar Board 12th History Important Questions Long Answer Type Part 6

Bihar Board 12th History Important Questions Long Answer Type Part 6

рдк्рд░рд╢्рди 1.
рдЕрд╕рд╣рдпोрдЧ рдЖрди्рджोрд▓рди рдХे рдХ्рдпा-рдХ्рдпा рдХाрд░рдг рдеे ? рдпрд╣ рд╕्рдердЧिрдд рдХ्рдпों рд╣ुрдЖ ?
рдЙрдд्рддрд░:
рдЕрд╕рд╣рдпोрдЧ рдЖрди्рджोрд▓рди рдХी рдкृрд╖्рдарднूрдоि рдоें рдЕрдиेрдХ рдХाрд░рдг рдеे рдЬिрдирдХा рд╡рд░्рдгрди рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рддрде्рдп рдмिрди्рджुрдУं рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै-
1. рдпुрдж्рдз рдХे рдмाрдж рднाрд░рддीрдпों рдоें рдЕрд╕ंрддोрд╖ – рдк्рд░рдердо рд╡िрд╢्рд╡рдпुрдж्рдз рдХे рд╕рдордп рдоें рднाрд░рдд рдиे рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕рд░рдХाрд░ рдХो рдкूрд░्рдг рд╕рд╣рдпोрдЧ рджिрдпा рдеा। рдм्рд░िрдЯेрди рдиे рдпрд╣ рдпुрдж्рдз рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдФрд░ рдк्рд░рдЬाрддंрдд्рд░ рдХी рд░рдХ्рд╖ा рдХे рдиाрдо рдкрд░ рд▓рдб़ा рдеा। рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╡िрдЬрдп рдоें рднाрд░рддीрдпों рдХा рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдпोрдЧрджाрди рд░рд╣ा рд╣ै, рдЬिрд╕े рд╕्рд╡рдпं рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдиे рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХिрдпा рдеा। рднाрд░рддрд╡ाрд╕िрдпों рдХो рдпрд╣ рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдеा рдХि рдпुрдж्рдз рдХी рд╕рдоाрдк्рддि рдкрд░ рдм्рд░िрдЯेрди рд╕ंрд╕ाрд░ рдХो рджिрдпे рдЧрдП рдЕрдкрдиे рд╡рдЪрдиों рдХा рдкाрд▓рди рдХрд░ेрдЧा। рднाрд░рдд рдХे рдЕрдзिрдХाрд╢ं рдЬाрдЧрд░ूрдХ рд╡्рдпрдХ्рддि рдпрд╣ рдЖрд╢ा рдХрд░рдиे рд▓рдЧे рдХि рдЙрди्рд╣ें “рд╕्рд╡-рд╢ाрд╕рди” рдЕрдм рдоिрд▓рдиे рд╣ी рд╡ाрд▓ा рд╣ै рдкрд░рди्рддु рд╕्рд╡ाрдпрдд्рдд рд╢ाрд╕рди рдХे рдиाрдо рдкрд░ рднाрд░рдд рдХो рдоाрдг्рдЯрдлोрд░्рдб рд╕ुрдзाрд░ рджिрдпे рдЧрдП рдЬिрд╕рд╕े рдХि рднाрд░рддीрдпों рдоें рдЕрд╕ंрддोрд╖ рдлैрд▓ा рдЬो рдХि рдЕрд╕рд╣рдпोрдЧ рдЖрди्рджोрд▓рди рдХा рдПрдХ рдХाрд░рдг рдмрдиा।

2. рднाрд░рддीрдп рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдкрд░ рдпुрдж्рдз рдХा рдк्рд░рднाрд╡ – рдк्рд░рдердо рд╡िрд╢्рд╡рдпुрдж्рдз рдХा рдЖрд░्рдеिрдХ рдкрд░िрдгाрдо рднी рдмрдб़ा рдмुрд░ा рд╣ुрдЖ। рд╕рднी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╡рд╕्рддुрдУं рдХा рдЕрднाрд╡ рд╣ो рдЧрдпा। рдЗрд╕ рдЕрднाрд╡ рдХे рдХाрд░рдг рд╡рд╕्рддुрдУं рдХा рдоूрд▓्рдп рдмрдв़ рдЧрдпा рдеा।, рдЪोрд░ рдмाрдЬाрд░ी рдмрдв़ рдЧрдпी рдеी। рд╡िрднिрди्рди рдЙрдкाрдпों рдж्рд╡ाрд░ा рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдЬрдирддा рд╕े рдпुрдж्рдз рдХे рд▓िрдП рдзрди рдПрдХрдд्рд░ рдХिрдпा рдеा। рдХрд░ों рдоें рднी рд╡ृрдж्рдзि рдХрд░ рджी рдЧрдпी рдеी। рдЗрди рдХाрд░рдгों рд╕े рдЬрдирддा рдХो рднрдпंрдХрд░ рдЖрд░्рдеिрдХ рд╕ंрдХрдЯ рдХा рд╕ाрдордиा рдХрд░рдиा рдкрдб़ा рдеा। рдпुрдж्рдз рдХे рдмाрдж рджेрд╢ рдоें рдк्рд▓ेрдЧ, рдЗрди्рдл्рд▓ुрдПंрдЬा рдЖрджि рдорд╣ाрдоाрд░िрдпों рдХा рдк्рд░рдХोрдк рд╣ुрдЖ। рдЗрд╕ी рд╕рдордп рджेрд╢ рдХो рднрдпंрдХрд░ рдЕрдХाрд▓ рдХा рднी рд╕ाрдордиा рдХрд░рдиा рдкрдб़ा। рдлрд▓рддः рдЬрдирддा рдХी рдЖрд░्рдеिрдХ рд╕्рдеिрддि рдмрд╣ुрдд рд╣ी рд╕ोрдЪрдиीрдп рд╣ो рдЧрдИ। рдЗрд╕ рдЖрд░्рдеिрдХ рдЕрд╕ंрддोрд╖ рдХे рдХाрд░рдг рдХрдИ рдЬрдЧрд╣ों рдкрд░ рдмрд▓рд╡े рд╣ुрдП, рд╣рдб़рддाрд▓ें рд╣ुрдИ рдФрд░ рднूрдЦी рдЬрдирддा рдиे рд▓ूрдЯ-рдкाрдЯ рднी рдХी। рдЕрддः рд╣рдо рдХрд╣ рд╕рдХрддे рд╣ैं рдХि рдЖрд░्рдеिрдХ рдЕрд╕ंрддोрд╖ рдиे рд▓ोрдЧों рдоें рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХे рдк्рд░рддि рдШृрдгा рдкैрджा рдХрд░ рджी। рдлрд▓рддः рд╕рднी рд▓ोрдЧ рдЕрд╕рд╣рдпोрдЧ рдХे рд▓िрдП рддैрдпाрд░ рд╣ो рдЧрдП।

3. рд╕ेрдиा рд╕ंрдмंрдзी рдиीрддि – рдпुрдж्рдз рдХे рджौрд░ाрди рд▓ोрдЧों рдХो рд╕ेрдиा рдоें рднрд░्рддी рд╣ोрдиे рдХे рд▓िрдП рдмाрдз्рдп рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा। рд▓ेрдХिрди рдпुрдж्рдз рдХी рд╕рдоाрдк्рддि рдХे рдмाрдж рдмрд╣ुрдд рд╕े рд╕ैрдиिрдХों рдХो рдиौрдХрд░ी рд╕े рдЕрд▓рдЧ рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा। рдлрд▓рддः рд▓ोрдЧों рдоें рдЕрд╕ंрддोрд╖ рдлैрд▓ा рдЬो рдХि рдЕрд╕рд╣рдпोрдЧ рдЖрди्рджोрд▓рди рдХा рдПрдХ рдХाрд░рдг рдмрдиा।

4. рд╕рд░рдХाрд░ рдХी рджрдордирдХाрд░ी рдиीрддि – рдЕрд╕рд╣рдпोрдЧ рдЖंрджोрд▓рди рдХा рдПрдХ рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдХाрд░рдг рд╕рд░рдХाрд░ рдХी рджрдордирдХाрд░ी рдиीрддि рднी рдеी। рд╢ाрд╕рди рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдПрдХ рдУрд░ рддो рдпुрдж्рдз рдоें рд╕рд╣ाрдпрддा рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХा рдк्рд░рдпрдд्рди рдХिрдпा рдЬा рд░рд╣ा рдеा, рджूрд╕рд░ी рдУрд░ рд╡рд╣ рдиिрд░्рдордорддा рдкूрд░्рд╡рдХ рджрдорди рдЪрдХ्рд░ рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░ рд░рд╣ी рдеी। рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖрди्рджोрд▓рди рдХो рдХुрдЪрд▓рдиे рдХे рд▓िрдП рд╢ाрд╕рди рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░ेрд╕ рдЕрдзिрдиिрдпрдо рдФрд░ рдж्рд░ोрд╣ाрдд्рдордХ рдЕрдзिрдиिрдпрдо рдХा рд╕рд╣ाрд░ा рд▓िрдпा рдЧрдпा। рдмंрдЧाрд▓ рдФрд░ рдкंрдЬाрдм рдоें рдЗрд╕ рджрдорди рдЪрдХ्рд░ рдХा рдЦुрд▓рдХрд░ рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рдЬा рд░рд╣ा рдеा рдФрд░ рд╕рд░рдХाрд░ рдХे рдЗрди рджрдорди рдХाрд░्рдпों рдиे рдХ्рд░ांрддिрдХाрд░िрдпों рдХे рджृрдв़ рд╕ंрдЧрдарди рдХो рдЬрди्рдо рджिрдпा।

5. рд░ॉрд▓ेрдЯ рдРрдХ्рдЯ – рдпुрдж्рдз рдХे рджौрд░ाрди рднाрд░рдд рдоें рдХ्рд░ांрддिрдХाрд░ी рд╕рдХ्рд░िрдп рд░рд╣े। рдЙрди्рд╣ें рджрдмाрдиे рдХे рд▓िрдпे рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдиे рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рдЕрдзिрдХाрд░ों рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рдЕрдкрдиा рджрдорди-рдЪрдХ्рд░ рдЪрд▓ाрдпा। рдпुрдж्рдз рдХे рдмाрдж рдЗрд╕ рджрдордирдЪрдХ्рд░ рдХी рдХोрдИ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдирд╣ीं рдеी। рдкрд░рди्рддु рд╢ाрд╕рди рдХ्рд░ांрддिрдХाрд░िрдпों рдХे рднрдп рд╕े рдЖрддंрдХिрдд рдеा। рдЙрд╕рдиे рдЕрдкрдиा рджрдорди рдЪрдХ्рд░ рдмрди्рдж рдирд╣ीं рдХिрдпा, рдмрд▓्рдХि рдЗрд╕рдХो рд╡िрдзिрд╡рдд рд░ूрдк рджेрдиे рдХे рд▓िрдП рдЙрд╕рдиे рдПрдХ рдЖрдпोрдЧ рд╕्рдеाрдкिрдд рдХिрдпा। рдЖрдпोрдЧ рдХी рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖рддा рд╕рд░ рд╕िрдбрдиी рд░ॉрд▓ेрдЯ рдиे рдХी। рдЕрдк्рд░ैрд▓ 1918 рдоें рд░ॉрд▓ेрдЯ рдорд╣ोрджрдп рдиे рдЕрдкрдиी рд░िрдкोрд░्рдЯ рджी, рдЬिрд╕рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд░ॉрд▓ेрдЯ рдЕрдзिрдиिрдпрдо рдкाрд╕ рдХिрдпा рдЧрдпा। рдЗрд╕ рдЕрдзिрдиिрдпрдо рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╢ाрд╕рди рдХो рдХिрд╕ी рднी рд╡्рдпрдХ्рддि рдХो рд╕ंрджिрдЧ्рдз рдШोрд╖िрдд рдХрд░, рдмिрдиा рджोрд╖ी рд╕िрдж्рдз рдХिрдпे, рдЬेрд▓ рдоें рдмंрдж рдХрд░рдиे рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ рджिрдпा рдЧрдпा।

рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧाँрдзी рдиे рдШोрд╖рдгा рдХी рдХि рд╡े рдЗрд╕ рдХाрд▓े рдХाрдиूрди рдХे рд╡िрд░ोрдз рдоें рдЖंрджोрд▓рди рдЪрд▓ाрдпेंрдЧे। рдЕрддः рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдШोрд╖рдгा рдХी рдХि 6 рдЕрдк्рд░ैрд▓ рдХो рд╕ाрд░े рднाрд░рдд рдоें рд░ॉрд▓ेрдЯ рдЕрдзिрдиिрдпрдо рдХो ‘рдоाрддрдо рджिрд╡рд╕’ рдордиाрдпा рдЬाрдп। рдЙрдирдХी рдкुрдХाрд░ рдкрд░ рднाрд░рдд рдХे рдЕрдиेрдХ рдирдЧрд░ों рдоें рд╣рдб़рддाрд▓ें рдФрд░ рдк्рд░рджрд░्рд╢рди рд╣ुрдП। рдЗрд╕ рдЖрди्рджोрд▓рди рдХी рддीрд╡्рд░рддा рдХो рджेрдЦрдХрд░ рд╢ाрд╕рди рдиे рдЧाँрдзीрдЬी рдХो рдЧिрд░рдл्рддाрд░ рдХрд░ рд▓िрдпा। рдкрд░рди्рддु рдЧाँрдзीрдЬी рдХी рдЧिрд░рдл्рддाрд░ी рдиे рдЖрдЧ рдоें рдШी рдХा рдХाрдо рдХिрдпा। рдпрдж्рдпрдкि рдЧाँрдзीрдЬी рддो рдЫोрдб़ рджिрдпे рдЧрдП рд▓ेрдХिрди рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХी рдкाрд╢рд╡िрдХрддा рдмрдв़ рдЧрдИ। рдЬिрд╕рдХे рдлрд▓рд╕्рд╡рд░ूрдк рдкंрдЬाрдм рдоें рдЬाрд▓िрдпाँрд╡ाрд▓ा рдмाрдЧ рдХाрдг्рдб рд╣ुрдЖ।

6. рдЬाрд▓िрдпाँрд╡ाрд▓ा рдмाрдЧ рд╣рдд्рдпाрдХाрдг्рдб (1919) – рдЬाрд▓िрдпाँрд╡ाрд▓ा рдмाрдЧ рд╣рдд्рдпाрдХाрдг्рдб рдиे рдЖрдЧ рдоें рдШी рдХा рдХाрдо рдХिрдпा। 10 рдЕрдк्рд░ैрд▓ 1919 рдХो рдкंрдЬाрдм рдХे рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рдиेрддा рдбॉреж рд╕рдд्рдпрдкाрд▓ рддрдеा рдХिрдЪрд▓ू рдХो рдЧिрд░рдл्рддाрд░ рдХрд░рдХे рдХिрд╕ी рдЕрдЬ्рдЮाрдд рд╕्рдеाрди рдоें рднेрдЬ рджिрдпा рдЧрдпा। рдЙрд╕ी рдХे рд╡िрд░ोрдз рдоें 13 рдЕрдк्рд░ैрд▓ 1919 рдХो рд╡ैрд╢ाрдЦी рдХे рджिрди рдЕрдоृрддрд╕рд░ рдХे рдЬाрд▓िрдпाँрд╡ाрд▓ा рдмाрдЧ рдоें рдПрдХ рд╕рднा рдХी рдЧрдИ। рд╣ाрд▓ांрдХि рдЬрдирд░рд▓ рдбाрдпрд░ рдиे рдЗрд╕ рд╕рднा рдХो рдЕрд╡ैрдз рдШोрд╖िрдд рдХिрдпा рдеा, рд▓ेрдХिрди рдЬрдирддा рдХो рдмाрдЧ рдоें рдПрдХрдд्рд░िрдд рд╣ोрдиे рджिрдпा। рдЬрдм рдЙрд╕рдоें рд╣рдЬाрд░ों рд╡्рдпрдХ्рддि рдПрдХрдд्рд░िрдд рд╣ो рдЧрдпे рддो рдЬрдирд░рд▓ рдбाрдпрд░ 100 рднाрд░рддीрдп рддрдеा 50 рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ рд╕ैрдиिрдХों рдХो рд▓ेрдХрд░ рдЬाрд▓िрдпाँрд╡ाрд▓ा рдмाрдЧ рдоें рдШुрд╕ рдЧрдпा рдФрд░ рдмिрдиा рдХोрдИ рдЪेрддाрд╡рдиी рджिрдП рдЕрдкрдиे рд╕िрдкाрд╣िрдпों рдХो рдиिрд╣рдд्рдеी рдФрд░ рд╢ांрддिрдордпी рд╕рднा рдкрд░ рдЧोрд▓ी рдЪрд▓ाрдиे рдХा рдЖрджेрд╢ рджे рджिрдпा। рд╣рдЬाрд░ों рд╕्рдд्рд░ी, рдкुрд░ुрд╖ рдФрд░ рдмрдЪ्рдЪे рдЗрд╕ рд╕рднा рдоें рдПрдХрдд्рд░िрдд рд╣рдП рдеे। рдмाрдЧ рд╕े рдиिрдХрд▓рдиे рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рд╣ी рдоाрд░्рдЧ рдеा। рдЙрд╕рдХो рднी рдЬрдирд░рд▓ рдбाрдпрд░ рдиे рд░ोрдХ рд▓िрдпा рдеा। рдкрд░िрдгाрдорд╕्рд╡рд░ूрдк рд▓ोрдЧ рднाрдЧрдиे рдоें рдЕрд╕рдорд░्рде рд░рд╣े। рдлрд▓рд╕्рд╡рд░ूрдк рд╕рд░рдХाрд░ी рдЖँрдХрдбे рдХे рдЕрдирд╕ाрд░ 379 рд▓ोрдЧ рдоाрд░े рдЧрдпे рдФрд░ рд▓рдЧрднрдЧ 200 рдШाрдпрд▓ рд╣ुрдП, рдЬрдмрдХि рд╕ेрд╡ा рд╕рдоिрддि рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдоाрд░े рдЬाрдиे рд╡ाрд▓ों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा 500 рддрдеा рдкंрдЬाрдм рдЪैрдо्рдмрд░ рдХॉрдорд░्рд╕ рдХे рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рдк्рд░рдд्рдпрдХ्рд╖рджрд░्рд╢ी рд▓ाрд▓ा рдЧिрд░рдзाрд░ी рд▓ाрд▓ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЙрдирдХी рд╕ंрдЦ्рдпा 1000 рдеी।

рдЕрдоृрддрд╕рд░ рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рд▓ाрд╣ौрд░, рдХрд╕ूрд░ рдПрд╡ं рдЧुрдЬрд░рдирд╡ाрд▓ा рдоें рднी рд╣िंрд╕ा рднрдб़рдХी рддрдеा рдкंрдЬाрдм рдХे рдкाँрдЪ рдЬिрд▓ों рдоें рдоाрд░्рд╢рд▓ рд▓ॉ рд▓рдЧा рджिрдпा рдЧрдпा। рдЕрдоृрддрд╕рд░ рдХे рдЬाрд▓िрдпाँрд╡ाрд▓ा рдмाрдЧ рд╣рдд्рдпाрдХाрдг्рдб рдХा рднाрд░рддीрдп рдЬрдирддा рдХे рд╣ृрджрдпों рдкрд░ рдмрдб़ा рдмुрд░ा рдк्рд░рднाрд╡ рдкрдб़ा рдЬिрд╕рдХी рдк्рд░рддिрдХ्рд░िрдпा рд╣рдоें рдЕрд╕рд╣рдпोрдЧ рдЖंрджोрд▓рди рдХे рд░ूрдк рдоें рджेрдЦрдиे рдХो рдоिрд▓ा।

7. рд╣ंрдЯрд░ рдХрдоिрдЯी рдХी рд░िрдкोрд░्рдЯ – рдЗрд╕ рдШрдЯрдиा рд╕े рдЧाँрдзीрдЬी рдХो рдмрдб़ा рдХ्рд╖ोрдн рд╣ुрдЖ рдФрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд╕рд░рдХाрд░ рд╕े рдоांрдЧ рдХी рдХि рднाрд░рдд рдХे рд╡ाрдпрд╕рд░ाрдп рдХो рд╡ाрдкрд╕ рдмुрд▓ा рд▓िрдпा рдЬाрдп рддрдеा рдЗрд╕ рд╣рдд्рдпाрдХाрдг्рдб рдХे рд▓िрдП рдЙрдд्рддрд░рджाрдпी рдЕрдзिрдХाрд░िрдпों рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рдЙрдЪिрдд рдХाрд░्рдпрд╡ाрд╣ी рдХी рдЬाрдп। рдЬाँрдЪ рдХे рд▓िрдпे рдиिрдпुрдХ्рдд рд╣ंрдЯрд░ рд╕рдоिрддि рдХी рд░िрдкोрд░्рдЯ рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдЕрдзिрдХाрд░िрдпों рдХे рдХुрдХृрдд्рдп рдХो рди्рдпाрдпрдкूрд░्рдг рд╣ी рдард╣рд░ाрдпा рдЧрдпा। рдм्рд░िрдЯेрди рдХी рд▓ॉрд░्рдбрд╕рднा рдиे рдЬрдирд░рд▓ рдбाрдпрд░ рдХो рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХा рд╢ेрд░ рдХрд╣ा рддो рдм्рд░िрдЯिрд╢ рдЗрдг्рдбिрдпрди рдк्рд░ेрд╕ рдиे рдЙрд╕े рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд░ाрдЬ्рдп рдХा рд░рдХ्рд╖рдХ рдоाрдиा। рдРрд╕ी рджрд╢ा рдоें рдкंрдЬाрдм рдХी рдШрдЯрдиाрдУं рддрдеा рд╕рд░рдХाрд░ी рдиीрддि рдХे рдХाрд░рдг рдПрдХ рдРрд╕े рд╡ाрддाрд╡рд░рдг рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рд╣ुрдЖ, рдЬिрд╕рдоें рдХ्рд╖ुрдм्рдзрддा рдПрд╡ं рд╡िрд░ोрдз рдХी рд▓рд╣рд░ рд╕ी рджौрдб़ рдЧрдпी рдЬिрд╕рдХा рдкрд░िрдгाрдо рд╣рдоें рдЕрд╕рд╣рдпोрдЧ рдЖрди्рджोрд▓рди рдХे рд░ूрдк рдоें рдоिрд▓ा।

8. рдЦिрд▓ाрдлрдд рдЖрди्рджोрд▓рди – рдорд╣ाрд╕рдорд░ рдоें рддुрд░्рдХी рдоिрдд्рд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХे рд╡िрд░ोрдз рдоें рд▓рдб़ा рдеा। рдоुрд╕рд▓рдоाрди рдЙрд╕े рдЕрдкрдиा рдзрд░्рдо рдЧुрд░ु рд╕рдордЭрддे рдеे। рдоिрдд्рд░рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ों рдХी рдУрд░ рд╣ोрдиा рднाрд░рддीрдп рдоुрд╕рд▓рдоाрдиों рдХे рд▓िрдП рдЕрдкрдиी рдзрд░्рдо рдЧुрд░ु рдХा рд╡िрд░ोрдз рдХрд░рдиा рдеा। рднाрд░рддीрдп рдоुрд╕рд▓рдоाрдиों рдХी рдУрд░ рд╕े рддुрд░्рдХी рдХे рдЦрд▓ीрдлा рдХी рдЦिрд▓ाрдлрдд рдХी рд░рдХ्рд╖ा рдХे рд▓िрдП рдЖрди्рджोрд▓рди рдЪрд▓ाрдпा рдЧрдпा। рдЦिрд▓ाрдлрдд рдХрдоिрдЯी рдиे рдЧाँрдзीрдЬी рдХे рдЕрд╕рд╣рдпोрдЧ рдЖрди्рджोрд▓рди рдоें рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рд╣ोрдиे рдХा рдиिрд╢्рдЪрдп рдХिрдпा। рдкрд░िрдгाрдорд╕्рд╡рд░ूрдк рд╣िрди्рджुрдУं рддрдеा рдоुрд╕рд▓рдоाрдиों рдоें рдПрдХ рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдоैрдд्рд░ी рд╕्рдеाрдкिрдд рд╣ो рдЧрдпी рдФрд░ рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдЦिрд▓ाрдлрдд рдЖрди्рджोрд▓рди рджेрд╢рд╡्рдпाрдкी рдмрдиा।

рдЗрди्рд╣ीं рд╕рдм рдХाрд░рдгों рдХे рдЪрд▓рддे рдХाँрдЧ्рд░ेрд╕ рдиे 1920 рдИреж рдХे рдиाрдЧрдкुрд░ рдЕрдзिрд╡ेрд╢рди рдоें рдЕрд╕рд╣рдпोрдЧ рдЖрди्рджोрд▓рди рдЪрд▓ाрдиे рдХा рдк्рд░рд╕्рддाрд╡ рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХिрдпा рдФрд░ рдЧाँрдзीрдЬी рдХो рдиेрддृрдд्рд╡ рдХрд░рдиे рдХो рдХрд╣ा। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖрди्рджोрд▓рди рдХे рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдоें рдПрдХ рдирдпे рдЕрдз्рдпाрдп рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рд╣ुрдИ। рдкрдЯाрднिрд╕िрддाрд░рдоैрдпा рдиे рд▓िрдЦा рд╣ै рдХि “рдиाрдЧрдкुрд░ рдХाँрдЧ्рд░ेрд╕ рд╕े рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें рдПрдХ рдирд╡ीрди рдпुрдЧ рдХा рдк्рд░ाрджुрд░्рднाрд╡ рд╣ोрддा рд╣ै। рдиिрд░्рдмрд▓, рдХ्рд░ोрдз рдФрд░ рдЖрдЧ्рд░рд╣ рднाрд░рдд рдХे рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдоें рдкूрд░्рдг рдк्рд░ाрд░्рдердиाрдУं рдХा рд╕्рдеाрди рдЙрдд्рддрд░рджाрдпिрдд्рд╡ рдХे рдПрдХ рдирд╡ीрди рднाрд╡ рддрдеा рд╕्рд╡ाрд╡рд▓рдо्рдмрди рдХी рдПрдХ рдирд╡ीрди рднाрд╡рдиा рдиे рд▓े рд▓िрдпा।

рдЕрд╕рд╣рдпोрдЧ рдЖрди्рджोрд▓рди рдХा рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо – рдЕрд╕рд╣рдпोрдЧ рдЖрди्рджोрд▓рди рдХा рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХिрдпा рдЧрдпा-

  • рд╕рд░рдХाрд░ी рдЙрдкाрдзिрдпाँ рдкрдж рд╡ рдЕрд╡ैрддрдиिрдХ рдкрдж рдд्рдпाрдЧ рджिрдП рдЬाрдПँ।
  • рд╕्рдеाрдиीрдп рд╕ंрд╕्рдеाрдУं рдХे рдиाрдордЬрдж рд╕рджрд╕्рдп рдЕрдкрдиा рдд्рдпाрдЧ рдкрдд्рд░ рджे рджें।
  • рд╕рд░рдХाрд░ी рджрд░рдмाрд░ी, рдЙрдд्рд╕рд╡ों рдФрд░ рд╕्рд╡ाрдЧрдд рд╕рдоाрд░ोрд╣ों рдХा рдкूрд░्рдг рдмрд╣िрд╖्рдХाрд░।
  • рд╕рд░рдХाрд░ी рдЕрдерд╡ा рд╕рд░рдХाрд░ी рд╕рд╣ाрдпрддा рдк्рд░ाрдк्рдд рд╕्рдХूрд▓ों рдПрд╡ं рдХॉрд▓ेрдЬों рдХा рдмрд╣िрд╖्рдХाрд░।
  • рд╕рд░рдХाрд░ी рдЕрджाрд▓рддों рдХे рд╡рдХीрд▓ों рдХा рдоुрд╡рдХ्рдХिрд▓ों рдж्рд╡ाрд░ा рдмрд╣िрд╖्рдХाрд░।
  • рд╡िрджेрд╢ी рдоाрд▓ рдХा рдмрд╣िрд╖्рдХाрд░ рдХिрдпा рдЬाрдп।
  • 1919 рдХे рдЕрдзिрдиिрдпрдо рдж्рд╡ाрд░ा рдиिрд░्рдоिрдд рд╡िрдзाрди рдордг्рдбрд▓ों рдХे рдиिрд░्рд╡ाрдЪрдиों рдоें рдЦрдбे рдЙрдо्рдоीрджрд╡ाрд░ों рдХो рдмैрдаाрдиा рдФрд░ рдорддрджाрддाрдУं рдХो рдЦрдб़े рд╣ुрдП рдЙрдо्рдоीрджрд╡ाрд░ рдХो рд╡ोрдЯ рди рджेрдиे рджेрдиा।

рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдз्рд╡ंрд╕ाрдд्рдордХ (Destructive) рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рдЕрд╕рд╣рдпोрдЧ рдЖрди्рджोрд▓рди рдХे рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд░рдЪрдиाрдд्рдордХ рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рднी рдеा-

  • рд╕्рд╡рджेрд╢ी рд╡рд╕्рддुрдУं рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рдЬाрдп।
  • рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдШрд░ рдоें рдЪрд░рдЦे рдФрд░ рдХрддाрдИ-рдмुрдиाрдИ рдХा рдк्рд░рдЪाрд░ рдХिрдпा рдЬाрдп।
  • рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рд╕्рдеाрдкिрдд рдХिрдпे рдЬाрдПँ।
  • рд╕рд░рдХाрд░ी рдЕрджाрд▓рддों рдХे рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдкंрдЪाрдпрддी рдЕрджाрд▓рддों рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХी рдЬाрдП।
  • рд╣िрди्рджू рдоुрд╕्рд▓िрдо рдПрдХрддा рдХो рдордЬрдмूрдд рдХिрдпा рдЬाрдп।
  • рдЕрд╕्рдкृрд╢्рдпрддा рдХा рдиिрд╡ाрд░рдг рдХिрдпा рдЬाрдп।

рдЧाँрдзीрдЬी рдиे рдХрд╣ा рдХि рдпрджि рдЬрдирддा рдиे рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рдХा рдкाрд▓рди рдХिрдпा рддो рдПрдХ рд╡рд░्рд╖ рдоें рд╕्рд╡рд░ाрдЬ्рдп рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ो рдЬाрдпेрдЧा। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЖрдЧे рдХрд╣ा рдХि рдЖрди्рджोрд▓рди рдоें рдЕрд╣िंрд╕ा рдХा рдХрдб़े рд░ूрдк рдоें рдкाрд▓рди рдХिрдпा рдЬाрдп।

рдЕрд╕рд╣рдпोрдЧ рдЖрди्рджोрд▓рди рдХी рдк्рд░рдЧрддि – рдЧाँрдзीрдЬी рдХा рдЕрд╕рд╣рдпोрдЧ рдЖрди्рджोрд▓рди рдХा рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рдмрд╣ुрдд рд╣ी рд▓ोрдХрдк्рд░िрдп рд╣ुрдЖ। рд╕рд░्рд╡рдк्рд░рдердо рдЧाँрдзीрдЬी рдиे рд╕्рд╡рдпं рдЕрдкрдиा ‘рдХैрд╕рд░े рд╣िрди्рдж’ рдкрджрдХ рдд्рдпाрдЧ рджिрдпा। рдлिрд░ рд╕ैрдХрдб़ों рд▓ोрдЧों рдиे рдЕрдкрдиी рдкрджрд╡िрдпों рдХा рдкрд░िрдд्рдпाрдЧ рдХрд░ рджिрдпा। рд╕ुрдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд╡рдХीрд▓ рдкंреж рдоोрддीрд▓ाрд▓ рдиेрд╣рд░ू, рдЬрд╡ाрд╣рд░рд▓ाрд▓ рдиेрд╣рд░ू, рдбॉреж рд░ाрдЬेрди्рдж्рд░ рдк्рд░рд╕ाрдж, рд╕рд░рджाрд░ рд╡рд▓्рд▓рдн рднाрдИ рдкрдЯेрд▓ рдЖрджि рдиे рдЕрджाрд▓рддों рдХा рдмрд╣िрд╖्рдХाрд░ рдХिрдпा। рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеिрдпों рдиे рд╕рд░рдХाрд░ी рд╕्рдХूрд▓ рдПрд╡ं рдХॉрд▓ेрдЬ рдЫोрдб़ рджिрдпे।

рд╡िрджेрд╢ी рд╡рд╕्рддुрдУं рдХा рдмрд╣िрд╖्рдХाрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा। рдЕрдиेрдХ рд╕्рдеाрдиों рдкрд░ рд╡िрджेрд╢ी рдХрдкрдб़ों рдХी рд╣ोрд▓िрдпाँ рдЬрд▓ाрдИ рдЧрдпी। рд╕्рд╡рджेрд╢ी рд╡рд╕्рддुрдУं рдХा рдЦुрдм рдк्рд░рдЪाрд░ рдмрдв़ा। рдЗрд╕ рд╕рдордп рдЕрдЬीрдм рд╣िрди्рджू рдоुрд╕्рд▓िрдо рдПрдХрддा рджेрдЦी рдЧрдИ। рдЖрди्рджोрд▓рди рдоें рдЕрдиेрдХ рдк्рд░рдоुрдЦ рдоुрд╕рд▓рдоाрди рдиेрддाрдУं рдиे рднाрдЧ рд▓िрдпा। рдЦिрд▓ाрдлрдд рд╕рдоिрддि рдиे рдоुрд╕рд▓рдоाрдиों рдХे рд▓िрдП рд╕рд░рдХाрд░ी рдиौрдХрд░ी ‘рд╣рд░ाрдо’ рдмрддाрдИ। рдЗрд╕ рдЕрд╡рд╕рд░ рдкрд░ рд▓рдЧрднрдЧ 40 рд▓ाрдЦ рд╕्рд╡рдпं рд╕ेрд╡рдХ рдмрдиे। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдЖрди्рджोрд▓рди рдЕрдкрдиे рдЪрд░рдоोрдд्рдХрд░्рд╖ рдкрд░ рдкрд╣ुँрдЪ рдЧрдпा।

рд╕рд░рдХाрд░ рдж्рд╡ाрд░ा рджрдорди рдЪрдХ्рд░ – рдирд╡рдо्рдмрд░ 1921 рдоें рд╕рдо्рд░ाрдЯ рдЬाрд░्рдЬ рдкंрдЪрдо рдХे рдЬ्рдпेрд╖्рда рдкुрдд्рд░ рдк्рд░िंрд╕ рдСрдл рд╡ेрд▓्рд╕ рднाрд░рдд рдЖрдиे рд╡ाрд▓े рдеे। рдХाँрдЧ्рд░ेрд╕ рдиे рдЙрдирдХे рдмрд╣िрд╖्рдХाрд░ рдХा рдиिрд░्рдгрдп рд▓िрдпा। рдкрд░िрдгाрдорд╕्рд╡рд░ूрдк рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдЖрди्рджोрд▓рди рдХो рдХुрдЪрд▓рдиे рдХे рд▓िрдП рджрдордирдкूрд░्рдг рдХाрдиूрдиों рдХा рд╕рд╣ाрд░ा рд▓िрдпा। рдЕрдиेрдХ рдиेрддाрдУं рдХो рдЧिрд░рдл्рддाрд░ рдХрд░ рд▓िрдпा рдЧрдпा। рдЙрдирдкрд░ рдХोрдб़े рд▓рдЧрд╡ाрдпे рдЧрдП। рд╕िрддрдо्рдмрд░ 1921 рдоें рдЕрд▓ी рдмрди्рдзुрдУं рдХे рдЬोрд╢ीрд▓े рднाрд╖рдг рдХे рдХाрд░рдг рдЙрдирдХो рдЧिрд░рдл्рддाрд░ рдХрд░ рд▓िрдпा рдЧрдпा। рдкрд░рди्рддु рдЗрд╕ рдШोрд░ рджрдорди рдФрд░ рдЕрдд्рдпाрдЪाрд░ рдХे рдмाрдж рднी рдЬрдирддा рдХा рд╕ाрд╣рд╕ рдХрдо рдирд╣ीं рд╣ुрдЖ।

рдЪौрд░ी-рдЪौрд░ा рдХाрдг्рдб рдФрд░ рдЖрди्рджोрд▓рди рдХा рд╕्рдердЧрди – рдЪौрд░ी-рдЪौрд░ा рдХाрдг्рдб рдХे рдлрд▓рд╕्рд╡рд░ूрдк рдЧाँрдзीрдЬी рдиे рдЕрдкрдиा рдЕрд╕рд╣рдпोрдЧ рдЖрди्рджोрд▓рди рдПрдХрджрдо рд╕्рдердЧिрдд рдХрд░ рджिрдпा। рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдХे рдЧोрд░рдЦрдкुрд░ рдЬिрд▓े рдХे рдЪौрд░ी-рдЪौрд░ा рдиाрдордХ рд╕्рдеाрди рдкрд░ 5 рдлрд░рд╡рд░ी 1922 рдХो рдПрдХ рдЙрдд्рддेрдЬिрдд рднीрдб़ рдиे рдПрдХ рдкुрд▓िрд╕ рдЪौрдХी рдоें рдЖрдЧ рд▓рдЧा рджी। рдкुрд▓िрд╕ рдЪौрдХी рдоें рдПрдХ рд╕рдм-рдЗंрд╕्рдкेрдХ्рдЯрд░ рдФрд░ 21 рд╕िрдкाрд╣िрдпों рдХो рдЬिрди्рджा рдЬрд▓ा рджिрдпा рдЧрдпा। рдЗрд╕ рд╣िंрд╕ाрдд्рдордХ рдШрдЯрдиा рдХे рдХाрд░рдг рдЧाँрдзीрдЬी рдХी рдПрдХ рдмैрдардХ рдмुрд▓ाрдИ рдЬिрд╕рдоें рдЪौрд░ी-рдЪौрд░ा рдШрдЯрдиा рдХे рдХाрд░рдг рд╕ाрдоुрд╣िрдХ рд╕рдд्рдпाрдЧ्рд░рд╣ рдПрд╡ं рдЕрд╕рд╣рдпोрдЧ рдЖрди्рджोрд▓рди рд╕्рдердЧिрдд рдХрд░рдиे рдХा рдк्рд░рд╕्рддाрд╡ рдХрд░ाрдпा। рдЗрд╕ी рд╕рдоिрддि рдХे рдиिрд░्рдгрдп рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЕрд╕рд╣рдпोрдЧ рдЖрди्рджोрд▓рди рд╕्рдердЧिрдд рд╣ो рдЧрдпा।

рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рд╡िрд╡рд░рдг рд╕े рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╣ै рдХि рднाрд░рддीрдп рдоुрдХ्рддि рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо рдХे рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдоें рдЕрд╕рд╣рдпोрдЧ рдЖрди्рджोрд▓рди рдХा рдХाрдлी рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╕्рдеाрди рд╣ै। рдЕрд╕рд╣рдпोрдЧ рдЖрди्рджोрд▓рди рдХा рд╕ूрдд्рд░рдкाрдд рдПрдХाрдПрдХ рдирд╣ीं рд╣ुрдЖ рдеा рдмрд▓्рдХि рдЗрд╕рдХी рдкृрд╖्рдарднूрдоि рдоें рдЕрдиेрдХ рдХाрд░рдг рдеे рдЬैрд╕े рдпुрдж्рдз рдХे рдмाрдж рднाрд░рддीрдпों рдоें рдЕрд╕ंрддोрд╖, рднाрд░рддीрдп рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдкрд░ рдпुрдж्рдз рдХा рдк्рд░рднाрд╡, рд╕ेрдиा рд╕ंрдмंрдзी рдиीрддि, рд╕рд░рдХाрд░ рдХी рджрдордирдХाрд░ी рдиीрддि, рд░ॉрд▓ेрдЯ рдРрдХ्рдЯ, рдЬाрд▓िрдпाँрд╡ाрд▓ा рдмाрдЧ рд╣рдд्рдпाрдХाрдг्рдб, рдЦिрд▓ाрдлрдд рдЖंрджोрд▓рди рдЗрдд्рдпाрджि। рдЕрд╕рд╣рдпोрдЧ рдЖрди्рджोрд▓рди рдХे рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рднी рдХाрдлी рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдеे рдЬिрд╕рдХे рдЪрд▓рддे рдЕрд╕рд╣рдпोрдЧ рдЖрди्рджोрд▓рди рдХाрдлी рд▓ोрдХрдк्рд░िрдп рд╕ाрдмिрдд рд╣ुрдЖ। рдЗрд╕ी рдмीрдЪ рдЪौрд░ी-рдЪौрд░ा рдХाрдг्рдб рд╣ुрдЖ। рдкрд░िрдгाрдорд╕्рд╡рд░ूрдк рдЧाँрдзीрдЬी рдиे рдЕрд╕рд╣рдпोрдЧ рдЖрди्рджोрд▓рди рдХो рдмрди्рдж рдХрд░ рджिрдпा।

рдк्рд░рд╢्рди 2.
рд╕рд╡िрдирдп рдЕрд╡рдЬ्рдЮा рдЖंрджोрд▓рди рдкрд░ рдЯिрдк्рдкрдгी рд▓िрдЦें।
рдЙрдд्рддрд░:
1929 рдИреж рдоें рдХाँрдЧ्рд░ेрд╕ рдХे рд▓ाрд╣ौрд░ рдЕрдзिрд╡ेрд╢рди рдоें рдЧाँрдзीрдЬी рдХे рдиेрддृрдд्рд╡ рдоें рдкूрд░्рдг рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХी рдк्рд░ाрдк्рддि рдХे рд▓िрдП рд╕рд╡िрдирдп рдЕрд╡рдЬ्рдЮा рдЖंрджोрд▓рди рдЖрд░ंрдн рдХрд░рдиे рдХा рдиिрд░्рдгрдп рд▓िрдпा рдЧрдпा।

рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо – рд╕рд╡िрдирдп рдЕрд╡рдЬ्рдЮा рдЖंрджोрд▓рди рдХे рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рдеे-

  • рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдЧाँрд╡ рдоें рдирдордХ рдХाрдиूрди рддोрдб़рдХрд░ рдирдордХं рдмрдиाрдпा рдЬाрдП।
  • рд╢рд░ाрдм рдФрд░ рд╡िрджेрд╢ी рдХрдкрдб़ों рдХी рджूрдХाрдиों рдкрд░ рдзрд░рдиा (рд╡िрд╢ेрд╖рдХрд░ рдорд╣िрд▓ाрдУं рдж्рд╡ाрд░ा) рджिрдпा рдЬाрдП।
  • рд╡िрджेрд╢ी рдХрдкрдб़ों рдХी рд╣ोрд▓ी рдЬрд▓ाрдИ рдЬाрдПँ।
  • рд╣िрди्рджु рдЫुрдЖрдЫूрдд рдХो рдкूрд░्рдгрддрдпा рдЫोрдб़ рджें।
  • рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеिрдпों рдХो рд╕рд░рдХाрд░ी рд╕्рдХूрд▓ рд╡ рдХॉрд▓ेрдЬों рдоें рдкрдв़рдиा рдмंрдж рдХрд░ рджेрдиा рдЪाрд╣िрдП।
  • рд╕рд░рдХाрд░ी рдХрд░्рдордЪाрд░िрдпों рдХो рд╕рд░рдХाрд░ी рдиौрдХрд░िрдпाँ рдЫोрдб़ рджेрдиी рдЪाрд╣िрдП।

(рдХ) рдЖंрджोрд▓рди рдХा рдк्рд░рдердо рдЪрд░рдг-

  • рдбांрдбी рдпाрдд्рд░ा-12 рдоाрд░्рдЪ, 1930 рдХो рдЧाँрдзीрдЬी рдиे рдбांрдбी рдпाрдд्рд░ा рдЖрд░рдо्рдн рдХी рддрдеा рдбांрдбी рдХे рддрдЯ рдкрд░ рдкрд╣ुँрдЪрдХрд░ рд╕рдоुрдж्рд░ рдХे рдЬрд▓ рд╕े рдирдордХ рдмрдиाрдХрд░ рдирдордХ рдХाрдиूрди рдХो рднंрдЧ рдХिрдпा।
  • рдЖंрджोрд▓рди рдоें рддीрд╡्рд░рддा-рд╕ाрд░े рджेрд╢ рдоें рд╕рд░рдХाрд░ी рдХाрдиूрдиों рдХा рдЙрд▓्рд▓ंрдШрди рд╢ुрд░ू рд╣ो рдЧрдпा। рд▓ोрдЧों рдиे рдХрд░ рджेрдиा рдмंрдж рдХрд░ рджिрдпा। рд╡िрджेрд╢ी рд╡рд╕्рддुрдУं рдХा рдмрд╣िрд╖्рдХाрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा।
  • рд╕рд░рдХाрд░ рдХी рджрдорди-рдиीрддि-рд╕рд░рдХाрд░ рдХी рджрдорди рдиीрддि рд╢ुрд░ू рд╣ुрдИ। рдЧाँрдзीрдЬी рдХो рдЧिрд░рдл्рддाрд░ рдХрд░ рд▓िрдпा рдЧрдпा। 1931 рдИреж рдХे рдЖрд░ंрдн рдоें рд▓рдЧрднрдЧ 90,000 рд╡्рдпрдХ्рддि рдЬेрд▓ों рдоें рдеे।
  • рдк्рд░рдердо рдЧोрд▓рдоेрдЬ рд╕рдо्рдоेрд▓рди-рдкेрд╢ाрд╡рд░ рдоें рднाрд░рддीрдп рд╕िрдкाрд╣िрдпों рдиे рдк्рд░рджрд░्рд╢рдирдХाрд░िрдпों рдкрд░ рдЧोрд▓ी рдЪрд▓ाрдиे рд╕े рдЗрдирдХाрд░ рдХрд░ рджिрдпा। рд╕्рдеिрддि рдЦрд░ाрдм рд╣ोрддे рджेрдЦрдХрд░ рд▓ंрджрди рдоें 1930 рдИреж рдоें рдЧोрд▓рдоेрдЬ рд╕рдо्рдоेрд▓рди рдХा рдЖрдпोрдЬрди рдХिрдпा рдЧрдпा рдХिрди्рддु, рдХाँрдЧ्рд░ेрд╕ рдиे рдЗрд╕рдХा рдмрд╣िрд╖्рдХाрд░ рдХिрдпा।
  • рдЧाँрдзी-рдЗрд░рд╡िрди рд╕рдордЭौрддा-рдЬрдирд╡рд░ी 1931 рдоें рдЧाँрдзीрдЬी рдПрд╡ं рджूрд╕рд░े рдЕрди्рдп рдиेрддा рд░िрд╣ा рдХрд░ рджिрдП рдЧрдП। рдоाрд░्рдЪ 1931 рдоें рдЧाँрдзी-рдЗрд░рд╡िрди рд╕рдордЭौрддा рд╣ो рдЧрдпा। рд╕рднी рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ рдмंрджिрдпों рдХे рдоुрдХрджрдоें рд╡ाрдкрд╕ рд▓े рд▓िрдП рдЧрдП рдФрд░ рдЧाँрдзीрдЬी рдж्рд╡ाрд░ा рдЖंрджोрд▓рди рд╕्рдердЧिрдд рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा।

(рдЦ)рдЖंрджोрд▓рди рдХा рджूрд╕рд░ा рдЪрд░рдг-

  • рднाрд░рдд рдХे рд▓िрдП рдирдпा рд╕ंрд╡िрдзाрди рдмрдиाрдиे рд╣ेрддु рдж्рд╡िрддीрдп рдЧोрд▓рдоेрдЬ рд╕рдо्рдоेрд▓рди рдоें рдЧाँрдзीрдЬी рдиे рднाрдЧ рд▓िрдпा। рд▓ेрдХिрди рдХोрдИ рдЦाрд╕ рдирддीрдЬा рди рдиिрдХрд▓ा। рдЧाँрдзीрдЬी рдиिрд░ाрд╢ рд╣ोрдХрд░ рднाрд░рдд рд▓ौрдЯे।
  • рдкुрдиः рдЖंрджोрд▓рди рдк्рд░ाрд░ंрдн-рдЧाँрдзीрдЬी рдиे рдкुрдиः рд╕рд╡िрдирдп рдЕрд╡рдЬ्рдЮा рдЖंрджोрд▓рди рд╢ुрд░ू рдХрд░ рджिрдпा। рдпрд╣ рдЖंрджोрд▓рди рджो рд╡рд░्рд╖ों рддрдХ рдЪрд▓ा।
  • рджрдордирдЪрдХ्рд░ рдЗрд╕ рдмाрд░ рд╕рд░рдХाрд░ рдХा рджрдордирдЪрдХ्рд░ рдкрд╣рд▓े рд╕े рднी рднрдпाрдирдХ рдеा। рдЧाँрдзीрдЬी рд╕рд╣िрдд рд▓рдЧрднрдЧ рдПрдХ рд▓ाрдЦ рдмीрд╕ рд╣рдЬाрд░ рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХो рдЬेрд▓ों рдоें рдмंрдж рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा।

рдк्рд░рд╢्рди 3.
рдЧोрд▓рдоेрдЬ рд╕рдо्рдоेрд▓рди рдХ्рдпों рдЖрдпोрдЬिрдд рдХिрдпे рдЧрдпे? рдЗрдирдХे рдХाрд░्рдпों рдХी рд╡िрд╡ेрдЪрдиा рдХीрдЬिрдП।
рдЙрдд्рддрд░:
рдк्рд░рдердо рдЧोрд▓рдоेрдЬ рд╕рдо्рдоेрд▓рди рдХा рдЖрдпोрдЬрди 12 рдирд╡рдо्рдмрд░, 1930 рдХो рд╣ुрдЖ। рд╕рдо्рдоेрд▓рди рдХी рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖рддा рдм्рд░िрдЯिрд╢ рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рд░ैрдо्рдЬे рдоैрдХрдбोрдиाрд▓्рдб рдиे рдХी рдеी। рдЗрд╕ рд╕рдо्рдоेрд▓рди рдоें 89 рдк्рд░рддिрдиिрдзिрдпों рдиे рднाрдЧ рд▓िрдпा। рдЗрд╕рдоें рдм्рд░िрдЯेрди рдХे рддीрдиों рджрд▓ों рдХा рдк्рд░рддिрдиिрдзिрдоंрдбрд▓ рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े 16 рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕ंрд╕рдж рд╕рджрд╕्рдп, рдм्рд░िрдЯिрд╢ рднाрд░рдд рдХे 57 рдк्рд░рддिрдиिрдзि рдЬिрди्рд╣ें рд╡ाрдпрд╕рд░ाрдп рдиे рдордиोрдиीрдд рдХिрдпा рдеा рддрдеा рджेрд╢ी рд░िрдпाрд╕рддों рдХे 16 рд╕рджрд╕्рдп рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рдеे। рдХाँрдЧ्рд░ेрд╕ рдиे рдЗрд╕ рд╕рдо्рдоेрд▓рди рдХा рдмрд╣िрд╖्рдХाрд░ рдХिрдпा рдеा। рдХाँрдЧ्рд░ेрд╕ рдХी рдЕрдиुрдкрд╕्рдеिрддि рдкрд░ рдм्рд░ेрд▓्рд╕рдлोрд░्рдб рдиे рдХрд╣ा, “рд╕ेрди्рдЯ рдЬेрдо्рд╕ рдорд╣рд▓ рдоें рднाрд░рддीрдп рдирд░ेрд╢, рд╣рд░िрдЬрди, рд╕िрдХ्рдЦ, рдоुрд╕рд▓рдоाрди, рд╣िрди्рджू, рдИрд╕ाрдИ рдФрд░ рдЬрдоींрджाрд░ों, рдордЬрджूрд░ рд╕ंрдШों рдФрд░ рд╡ाрдгिрдЬ्рдп рд╕ंрдШों рд╕рднी рдХे рдк्рд░рддिрдиिрдзि рдЗрд╕рдоें рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рд╣ुрдпे рдкрд░ рднाрд░рдд рдоाрддा рд╡рд╣ाँ рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рдирд╣ीं рдеी।

рдЧाँрдзी-рдЗрд░рд╡िрди рд╕рдордЭौрддा-рдк्рд░рдердо рдЧोрд▓рдоेрдЬ рд╕рдо्рдоेрд▓рди рдЕрд╕рдлрд▓ рд░рд╣ा। 19 рдЬрдирд╡рд░ी, 1931 рдХो рдмिрдиा рдХिрд╕ी рдиिрд░्рдгрдп рдХे рдпрд╣ рд╕рдоाрдк्рдд рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा। рдпрд╣ рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╣ो рдЧрдпा рдХि рдХाँрдЧ्рд░ेрд╕ рдХे рдмिрдиा рдХोрдИ рд╕ंрд╡ैрдзाрдиिрдХ рдиिрд░्рдгрдп рдирд╣ीं рд▓िрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдм्рд░िрдЯिрд╢ рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рд░ैрдо्рдЬे рдоैрдХрдбोрдиाрд▓्рдб рддрдеा рдЗрд░рд╡िрди рджोрдиों рдХो рдЬ्рдЮाрдд рд╣ो рдЧрдпा рдХि рдХाँрдЧ्рд░ेрд╕ рдХे рдмिрдиा рдХिрд╕ी рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдирд╣ीं рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рджेрд╢ рдоें рдЙрдЪिрдд рд╡ाрддाрд╡рд░рдг рдмрдиाрдиे рдХे рд▓िрдП рдЗрд░рд╡िрди рдиे рдХाँрдЧ्рд░ेрд╕ рд╕े рдк्рд░рддिрдмंрдз рд╣рдЯा рджिрдпा рддрдеा рдЧाँрдзीрдЬी рддрдеा рдЕрди्рдп рдиेрддाрдУं рдХो рдЫोрдб़ рджिрдпा। рдЕंрддрддः 5 рдоाрд░्рдЪ, 1931 рдХो рдЧाँрдзी рддрдеा рдЗрд░рд╡िрди рдоें рд╕рдордЭौрддा рд╣ो рдЧрдпा। рд╕рд╡िрдирдп рдЕрд╡рдЬ्рдЮा рдЖंрджोрд▓рди рд╡ाрдкрд╕ рд╣ो рдЧрдпा рд╡ рдж्рд╡िрддीрдп рдЧोрд▓рдоेрдЬ рд╕рдо्рдоेрд▓рди рдоें рдХाँрдЧ्рд░ेрд╕ рдиे рднाрдЧ рд▓ेрдиा рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░ рд▓िрдпा।

рджूрд╕рд░ा рдЧोрд▓рдоेрдЬ рд╕рдо्рдоेрд▓рди-рдЧाँрдзी-рдЗрд░рд╡िрди рд╕рдордЭौрддा рдХे рддрд╣рдд рджूрд╕рд░े рдЧोрд▓рдоेрдЬ рд╕рдо्рдоेрд▓рди рдоें рдХाँрдЧ्рд░ेрд╕ рдХो рднाрдЧ рд▓ेрдиा рдеा। рдХाँрдЧ्рд░ेрд╕ рдХी рдУрд░ рд╕े рдПрдХрдоाрдд्рд░ рдк्рд░рддिрдиिрдзि рдХे рд░ूрдк рдоें рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧाँрдзी рдиे рднाрдЧ рд▓िрдпा। рдоुрд╕्рд▓िрдо рд▓ीрдЧ рдиे рдоुрд╣рдо्рдордж рдЕрд▓ी рдЬिрди्рдиा рдиे рднाрдЧ рд▓िрдпा। 7 рд╕िрддрдо्рдмрд░, 1931 рдИреж рдХो рджूрд╕рд░ा рдЧोрд▓рдоेрдЬ рд╕рдо्рдоेрд▓рди рдЖрд░ंрдн рд╣ुрдЖ। рдЧाँрдзीрдЬी 12 рд╕िрддрдо्рдмрд░ рдХो рд▓ंрджрди рдкрд╣ुँрдЪे। рд╡िрднिрди्рди рджрд▓ рд╡ рд╡рд░्рдЧ рдЕрдкрдиा-рдЕрдкрдиा рд╣िрдд рджेрдЦ рд░рд╣े рдеे। рдЧाँрдзीрдЬी рдиे рдХрд╣ा, “рдЕрди्рдп рд╕рднी рджрд▓ рд╕ाрдо्рдк्рд░рджाрдпिрдХ рд╣ैं। рдХाँрдЧ्рд░ेрд╕ рд╣ी рдХेрд╡рд▓ рд╕ाрд░े рднाрд░рдд рдФрд░ рд╕рдм рд╣िрддों рдХे рдк्рд░рддिрдиिрдзिрдд्рд╡ рдХा рджाрд╡ा рдХрд░ рд╕рдХрддी рд╣ै।”

рддीрд╕рд░ा рдЧोрд▓рдоेрдЬ рд╕рдо्рдоेрд▓рди-рднाрд░рдд рдоंрдд्рд░ी рдиे рддीрд╕рд░ा рдЧोрд▓рдоेрдЬ рд╕рдо्рдоेрд▓рди рдмुрд▓ाрдпा। рдпрд╣ рд╕рдо्рдоेрд▓рди 17 рдирд╡рдо्рдмрд░, 1932 рдИреж рд╕े 24 рджिрд╕рдо्рдмрд░, 1932 рдИреж рддрдХ рдЪрд▓ा। рдХाँрдЧ्рд░ेрд╕ рдиे рдЗрд╕рдоें рднाрдЧ рдирд╣ीं рд▓िрдпा рдХ्рдпोंрдХि рд╕рднी рдиेрддा рдЬेрд▓ рдоें рдмंрдж рдеे।

рдк्рд░рд╢्рди 4.
рдоाрдЙंрдЯрдмेрдЯрди рдпोрдЬрдиा рдХ्рдпा рдеी ? рдЗрд╕рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рдХ्рдпा рдеे ?
рдЕрдерд╡ा, рдоाрдЙंрдЯрдмेрдЯрди рдпोрдЬрдиा рдХ्рдпा рдеी ? рдЗрд╕рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рдкрд░िрдгाрдоों рдкрд░ рдк्рд░рдХाрд╢ рдбाрд▓िрдП।
рдЙрдд्рддрд░:

  • 3 рдЬूрди, 1947 рдХो рд▓ाрд░्рдб рдоाрдЙंрдЯрдмेрдЯрди рдиे рднाрд░рдд рд╡िрднाрдЬрди рдпोрдЬрдиा рд░рдЦी। рдЗрд╕рдоें рд╕ंрд╡िрдзाрди рд╕рднा рдХा рдХाрд░्рдп рдЬाрд░ी рд░рдЦрдиे рдХो рдХрд╣ा рдЧрдпा। рдпрд╣ рднी рдХрд╣ा рдЧрдпा рдХि рдпрд╣ рд╕ंрд╡िрдзाрди рдЙрди рдкрд░ рд▓ाрдЧू рдирд╣ीं рд╣ोрдЧा।
  • рдкंрдЬाрдм рд╡ рдмंрдЧाрд▓ рдХा рд╡िрдзाрдирдоंрдбрд▓ рдоुрд╕्рд▓िрдо рдФрд░ рдЧैрд░-рдоुрд╕्рд▓िрдо рдЬिрд▓ों рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдмाँрдЯा рдЬाрдпेрдЧा।
  • рдм्рд▓ूрдЪिрд╕्рддाрди рдХे рд▓ोрдЧों рдХो рдЖрдд्рдо-рдиिрд░्рдгрдп рд▓ेрдиे рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ рд╣ोрдЧा।
  • рдкंрдЬाрдм, рдмंрдЧाрд▓ рд╕िрд▓рд╣рдЯ рдоें рд╕ंрд╡िрдзाрди рд╕рднा рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рддिрдиिрдзिрдпों рдХा рдЪुрдиाрд╡ рд╣ोрдЧा рдФрд░ рднाрд░рддीрдп рд░ाрдЬाрдУं рдХो рд╕ंрдк्рд░рднुрд╕рдд्рддा рд▓ौрдЯा рджी рдЬाрдпेрдЧी।

рдк्рд░ाрд╡рдзाрди (Provisions)-

  • рдЗрд╕рдоें рдХрд╣ा рдЧрдпा рдХि рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕рд░рдХाрд░ 15 рдЕрдЧрд╕्рдд, 1947 рдХो рднाрд░рдд рдХी рд╕рдд्рддा рдРрд╕ी рд╕рд░рдХाрд░ рдХो рд╕ौंрдкेрдЧी рдЬिрд╕рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдЬрдирддा рдХी рдЗрдЪ्рдЫा рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╣ुрдЖ рд╣ो।
  • рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕ंрд╡िрдзाрди рд╕рднा рдоें рд╕рд░рдХाрд░ рдХिрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдмाрдзा рдирд╣ीं рдбाрд▓ेрдЧी।
  • рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХो рдЙрди рднाрдЧों рдоें рд▓ाрдЧू рдХिрдпा рдЬाрдпेрдЧा рдЬो рдЙрд╕े рд▓ाрдЧू рдХрд░рдиा рдЪाрд╣ेंрдЧे।
  • рдЗрд╕ рдпोрдЬрдиा рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рднाрд░рдд рдХो рджो рдЕрдзिрд░ाрдЬ्рдпों рдоें рдмाँрдЯ рджिрдпा рдЬाрдпेрдЧा; рднाрд░рдд рдФрд░ рдкाрдХिрд╕्рддाрди рджोрдиों рдХो 15 рдЕрдЧрд╕्рдд 1947 рдХो рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рджे рджी рдЬाрдпेрдЧी।
  • рдпрд╣ рддрдп рдХिрдпा рдЧрдпा рдХि рдмंрдЧाрд▓ рдФрд░ рдкंрдЬाрдм рдоें рд╡िрдзाрди рд╕рднाрдУं рдХे рдЕрдзिрд╡ेрд╢рди рджो рднाрдЧों рдоें рдХिрдП рдЬाрдПंрдЧे। рдПрдХ рднाрдЧ рдоें рдоुрд╕्рд▓िрдо рдмрд╣ुрдордд рдЬिрд▓ों рдХे рдк्рд░рддिрдиिрдзि рд╣ोंрдЧे рдФрд░ рджूрд╕рд░े рднाрдЧ рдоें рд╣िंрджू рдмрд╣ुрдордд рдЬिрд▓े рдХे। рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рднाрдЧ рдмрд╣ुрдордд рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдлैрд╕рд▓ा рдХрд░ेрдЧा рдХि рд╡рд╣ рдЙрд╕ рднाрдЧ рдХा рд╡िрдзाрди рдЪाрд╣рддे рд╣ैं рдпा рдирд╣ीं।
  • рд╕िंрдз рдХा рд╡िрдзाрди-рд╕рднा рддрдп рдХрд░े рдХि рд╡рд╣ рднाрд░рдд рдХी рд╕ंрд╡िрдзाрди рд╕рднा рдоें рдоिрд▓рдиा рдЪाрд╣рддी рд╣ै рдпा рдирд╣ीं।
  • рдЕрд╕рдо рдХे рдоुрд╕्рд▓िрдо рдмрд╣ुрд▓ рдк्рд░ांрдд рд╕िрд▓рд╣рдЯ рдЬिрд▓े рдоें рдЗрд╕ рдмाрдд рдХा рдиिрд░्рдгрдп рдЬрдирдордд рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдж्рд╡ाрд░ा рд▓िрдпा рдЬाрдпेрдЧा рдХि рд╡рд╣ाँ рдХी рдЬрдирддा рд╕рдордп рдоें рдпा рдкूрд░्рд╡ी рдмंрдЧाрд▓ (рдмंрдЧрд▓ा рджेрд╢) рдоें рд░рд╣рдиा рдЪाрд╣рддी рд╣ै।
  • рдмрд▓ूрдЪिрд╕्рддाрди рднी рддрдп рдХрд░े рдХि рд╡рд╣ рднाрд░рдд рдоें рд░рд╣ेрдЧा рдпा рдЕрд▓рдЧ।
  • рдЙрдд्рддрд░-рдкрд╢्рдЪिрдо рдк्рд░ांрдд рдоें рдЬрдирдордд рдж्рд╡ाрд░ा рдиिрд░्рдгрдп рд╣ोрдЧा।
  • рдпрджि рдмंрдЧाрд▓, рдкंрдЬाрдм рдФрд░ рдЕрд╕рдо рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рднाрд░рдд рдХा рд╡िрднрдЬрди рдоाрди рд▓िрдпा рдЬाрдП рддो рднाрд░рдд рдФрд░ рдкाрдХिрд╕्рддाрди рдХी рд╕ीрдоाрдПँ рддрдп рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдЧрд╡рд░्рдирд░ рдЬрдирд░рд▓ рдПрдХ рдХрдоीрд╢рди рдмрдиाрдПрдЧा।
  • рднाрд░рдд рдФрд░ рдкाрдХिрд╕्рддाрди рд░ाрдЬ्рдпों рдХे рдмीрдЪ рд▓ेрди-рджेрди рд╡िрднाрдЬрди рдХे рд▓िрдП рднी рд╕рдордЭौрддा рд╣ोрдЧा।
  • рджेрд╢ी рд░िрдпाрд╕рддों рдХो рднी рднाрд░рдд рдпा рдкाрдХिрд╕्рддाрди рдоें рдЕрдкрдиी рдЗрдЪ्рдЫाрдиुрд╕ाрд░ рдоिрд▓рдиे рдХी рдЫूрдЯ рд╣ोрдЧी।
  • рднाрд░рдд рдФрд░ рдкाрдХिрд╕्рддाрди рдХो рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдоंрдбрд▓ рдХी рд╕рджрд╕्рдпрддा рд░рдЦрдиे рдпा рдЫोрдб़рдиे рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ рд╣ोрдЧा।

рдк्рд░рд╢्рди 5.
1947 рдХे рднाрд░рддीрдп рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдЕрдзिрдиिрдпрдо рдХी рдоुрдЦ्рдп рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдУं рдкрд░ рд╡िрдЪाрд░ рдк्рд░рдХрдЯ рдХीрдЬिрдП।
рдЙрдд्рддрд░:
рднाрд░рддीрдп рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдЕрдзिрдиिрдпрдо, 1947 (India IndependenceAct, 1947) – рдоाрдЙंрдЯрдмेрдЯрди рдпोрдЬрдиा рдХो 18 рдЬुрд▓ाрдИ рдХो рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕рдо्рд░ाрдЯ рдиे рд╡िрдзिрд╡рдд् рд╕्рд╡ीрдХृрддि рджे рджी। рдЗрд╕ рдЕрдзिрдиिрдпрдо рдоें рдХुрд▓ 20 рдзाрд░ाрдпें рдеीं। рдЗрдирдоें рд╕े рдХुрдЫ рдк्рд░рдоुрдЦ рдзाрд░ाрдУं рдХो рдиीрдЪे рдмрддрд▓ाрдпा рдЧрдпा рд╣ै-

  • 15 рдЕрдЧрд╕्рдд, 1947 рдХो рднाрд░рдд рдФрд░ рдкाрдХिрд╕्рддाрди рдиाрдордХ рджो рд╣िрд╕्рд╕े рдмрдиा рджिрдпे рдЬाрдпेंрдЧे рдФрд░ рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕рд░рдХाрд░ рдЙрди्рд╣ें рд╕рдд्рддा рд╕ौंрдк рджेрдЧी।
  • рджोрдиों рдЕрдзिрд░ाрдЬ्рдпों рдХा рд╡рд░्рдгрди рдХिрдпा рдЧрдпा рдФрд░ рдпрд╣ рднी рдмрддрд▓ाрдпा рдЧрдпा рдХि рдмंрдЧाрд▓ рдФрд░ рдкंрдЬाрдм рдХी рд╡िрднाрдЬрди рд░ेрдЦा рдиिрд╢्рдЪिрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рд╕ीрдоा рдЖрдпोрдЧ рд╣ोрдЧा।’
  • рджोрдиों рдЕрдзिрд░ाрдЬ्рдпों рдХी рд╕ंрд╡िрдзाрди рд╕рднाрдУं рдХो рд╢ाрд╕рди рдХी рд╕рдд्рддा рд╕ौंрдкी рдЬाрдпेрдЧी। рдЗрди्рд╣ें рдЕрдкрдиा рд╕ंрд╡िрдзाрди рдмрдиाрдиे рдХा рдкूрд░्рдг рдЕрдзिрдХाрд░ рд╣ोрдЧा।
  • рдЗрди рджोрдиों рдЕрдзिрд░ाрдЬ्рдпों рдХो рдЕрдзिрдХाрд░ рд╣ोрдЧा рдХि рд╡े рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдоंрдбрд▓ рдХे рд╕рджрд╕्рдп рд░рд╣ें рдпा рдЙрд╕े рдд्рдпाрдЧ рджें।
  • рджोрдиों рдХे рд▓िрдП рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рдПрдХ рдЧрд╡рд░्рдирд░ рдЬрдирд░рд▓ рд╣ोрдЧा рдЬिрд╕рдХी рдиिрдпुрдХ्рддि рдЙрдирдХे рдоंрдд्рд░िрдоंрдбрд▓ рдХी рд╕рд▓ाрд╣ рд╕े рд╣ोрдЧी।
  • рдЗрди рд╣िрд╕्рд╕ों рдХे рд╡िрдзाрдирдоंрдбрд▓ рдХो рдХाрдиूрди рдмрдиाрдиे рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ рд╣ोрдЧा। 15 рдЕрдЧрд╕्рдд, 1947 рдХे рдмाрдж рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕рд░рдХाрд░ рдХा рдЗрди рдкрд░ рдХोрдИ рдЕрдзिрдХाрд░ рди рд╣ोрдЧा, рди рд╣ी рдЙрд╕рдХा рдХोрдИ рдХाрдиूрди рд▓ाрдЧू рд╣ोрдЧा।
  • рднाрд░рдд рдоंрдд्рд░ी рдХा рдкрдж рд╕рдоाрдк्рдд рдХрд░ рджिрдпा рдЬाрдпेрдЧा।
  • рдЬрдм рддрдХ рджोрдиों рд╕ंрд╡िрдзाрдиों рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рд╣ो рддрдм рддрдХ рджोрдиों рд╣िрд╕्рд╕ों рдФрд░ рдк्рд░ांрддों рдХा рд╢ाрд╕рди 1935 рдХे рднाрд░рдд рд╢ाрд╕рди рдЕрдзिрдиिрдпрдо рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЪрд▓ेрдЧा, рдкрд░ंрддु рдЗрди рдкрд░ рдЧрд░्рд╡рдирд░ рдЬрдирд░рд▓, рдк्рд░ांрддीрдп рдЧрд╡рд░्рдирд░ рдХा рдХोрдИ рд╡िрд╢ेрд╖ाрдзिрдХाрд░ рди рд░рд╣ेрдЧा।
  • рдЬрдм рддрдХ рдирдП рд╡िрдзाрди рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЪुрдиाрд╡ рд╣ोंрдЧे, рд╡рд░्рддрдоाрди рдк्рд░ांрддीрдп рд╡िрдзाрдирдоंрдбрд▓ рдХाрд░्рдп рдХрд░ेंрдЧे।
  • 15 рдЕрдЧрд╕्рдд, 1947 рд╕े рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕рд░рдХाрд░ рдХी рджेрд╢ी рд░िрдпाрд╕рддों рдкрд░ рд╕рд░्рд╡ोрдЪ्рдЪрддा рдХो рд╕рдоाрдк्рдд рдХрд░ рджिрдпा рдЬाрдпेрдЧा। рдЗрд╕рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд् рджेрд╢ी рд░िрдпाрд╕рддें рдирд╡ीрди рдЕрдзिрд░ाрдЬ्рдпों рд╕े рдЕрдкрдиे рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рд╕ंрдмंрдз рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдиे рдоें рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рд╣ोंрдЧी। рдЕрдм рд╡े рдЗрдЪ्рдЫाрдиुрд╕ाрд░ рднाрд░рдд рдФрд░ рдкाрдХिрд╕्рддाрди рдоें рдЪाрд╣े рдоिрд▓ рд╕рдХрддी рд╣ैं рдЕрдерд╡ा рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рд░рд╣ рд╕рдХрддी рд╣ैं।
  • рднाрд░рддीрдп рдиाрдЧрд░िрдХ рд╕ेрд╡ाрдУं рдХे рд╕рджрд╕्рдп рдЕрдзिрдХाрд░ों рдХो рдмрдиाрдП рд░рдЦा рдЬाрдП।

рдк्рд░рд╢्рди 6.
рднाрд░рдд рдХा рд╡िрднाрдЬрди рдХ्рдпों рд╣ुрдЖ ?
рдЕрдерд╡ा, 1947 рдоें рднाрд░рдд рдХे рд╡िрднाрдЬрди рдХे рдХाрд░рдгों рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХीрдЬिрдП।
рдЙрдд्рддрд░:
рдХрдИ рдиेрддाрдУं рдХे рди рдЪाрд╣рдиे рдкрд░ рднी рднाрд░рдд рд╡िрднाрдЬрди рдХो рд░ोрдХा рдирд╣ीं рдЬा рд╕рдХा। рдЗрд╕рдХे рд▓िрдП рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдХाрд░рдХ рдЙрдд्рддрд░рджाрдпी рдеे-

  • рд╕рди् 1909 рдХे рдХाрдиूрди рдоें рдоुрд╕рд▓рдоाрдиों рдХे рд▓िрдП рдиिрд░्рд╡ाрдЪрди рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ рджेрдХрд░ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдиे рдЙрди्рд╣ें рд╣िрди्рджрдУं рд╕े рдЕрд▓рдЧ рдХрд░рдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХिрдпा। ‘рдлрдЯ рдбाрд▓ो рдФрд░ рд╢ाрд╕рди рдХрд░ो’ рдХी рдиीрддि рд╕े рдорд╕्рд▓िрдо рд▓ीрдЧ рдХी рдкाрдХिрд╕्рддाрди рдХी рдоांрдЧ рднी рдФрд░ рддेрдЬी рд╕े рдмрдв़рддी рдЧрдИ।
  • рдХाँрдЧ्рд░ेрд╕ рдиे рдоुрд╕्рд▓िрдо рд▓ीрдЧ рдХे рд╕ाрде рд╕рджा рд╕рдордЭौрддा рдХрд░рдиे рдХी рдиीрддि рдЕрдкрдиाрдИ। рдЗрд╕рд╕े рдоुрд╕्рд▓िрдо рд▓ीрдЧ рдХो рдпрд╣ рдЖрд╢ा рд╣ो рдЧрдИ рдХि рдпрджि рд╡рд╣ рдЕрдкрдиी рдоाँрдЧ рдкрд░ рдбрдЯी рд░рд╣ी, рддो рдПрдХ рди рдПрдХ рджिрди рдкाрдХिрд╕्рддाрди рдХी рдоाँрдЧ рдоाрди рд▓ी рдЬाрдПрдЧी।
  • рдоुрд╕्рд▓िрдо рд▓ीрдЧ рдХे рдиेрддा рдоोрд╣рдо्рдордж рдЕрд▓ी рдЬिрди्рдиा рдХी рд╣рдардзрд░्рдоिрддा рдХे рдХाрд░рдг рд╣िрди्рджू-рдоुрд╕्рд▓िрдо рджंрдЧे рднрдб़рдХ рдЙрдаे, рдЕрддः рд╡िрд╡рд╢ рд╣ोрдХрд░ рднाрд░рдд рдХा рд╡िрднाрдЬрди рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░ рд▓िрдпा рдЧрдпा।
  • рд╕ाрдо्рдк्рд░рджाрдпिрдХ рджंрдЧों рдиे рд╕्рдеाрди-рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдиेрддाрдУं рдФрд░ рдЬрдирддा рдХो рдЕрдд्рдпाрдЪाрд░ рдмंрдж рдХрд░рдиे рдХो рд▓ाрдЪाрд░ рдХрд░ рджिрдпा рдеा, рдЕрди्рдпрдеा рдкूрд░ा рджेрд╢ рд░рдХ्рдд рдХे рд╕ाрдЧрд░ рдоें рдбूрдм рдЬाрддा।
  • рд╕рди् 1946 рдоें рдЕंрддрд░िрдо рд╕рд░рдХाрд░ рдоें рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ोрдиे рдкрд░ рдоुрд╕्рд▓िрдо рд▓ीрдЧ рдиे рдХाँрдЧ्рд░ेрд╕ рдХी рдпोрдЬрдиाрдУं рдоें рд░ुрдХाрд╡рдЯ рдбाрд▓рдиी рдк्рд░ाрд░рдо्рдн рдХрд░ рджी। рдХाँрдЧ्рд░ेрд╕ рдХे рдиेрддाрдУं рдХो рднी рд▓рдЧрдиे рд▓рдЧा рдХि рд╡े рдоुрд╕्рд▓िрдо рд▓ीрдЧ рдкाрд░्рдЯी рдХे рд╕ाрде рдоिрд▓рдХрд░ рд╕рд░рдХाрд░ рдирд╣ीं рдЪрд▓ा рдкाрдПँрдЧे।
  • рд▓ाрд░्рдб рдоाрдЙंрдЯрдмेрдЯрди рднाрд░рдд рдоें рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдХो рд╕ुрд▓рдЭाрдиे рдХे рд▓िрдП рдпрд╣ाँ рдХा рд╡ाрдпрд╕рд░ाрдп рдмрдирдХрд░ рдЖрдпा рдеा। рдЙрд╕рдиे рдЕрдкрдиे рдк्рд░рднाрд╡ рд╕े рдХाँрдЧ्рд░ेрд╕ рдкाрд░्рдЯी рдХो рд╡िрднाрдЬрди рдХे рд▓िрдП рддैрдпाрд░ рдХрд░ рд▓िрдпा рдеा।

рдк्рд░рд╢्рди 7.
рднाрд░рддीрдп рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдЖрди्рджोрд▓рди рдоें рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧाँрдзी рдХे рдпोрдЧрджाрди рдХा рд╡рд░्рдгрди рдХрд░ें।
рдЙрдд्рддрд░:
рднाрд░рддीрдп рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖрди्рджोрд▓рди рдоें рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧाँрдзी рдХी рднूрдоिрдХा рдЕрдд्рдпंрдд рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╣ै। рднाрд░рддीрдп рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖрди्рджोрд▓рди рдоें рдЗрдирдХा рд╕्рдеाрди рд╕рд░्рд╡ोрдЪ्рдЪ рд╣ै। рднाрд░рдд рдХी рд╕्рд╡ाрдзीрдирддा рдЙрди्рд╣ीं рдХी рднूрдоिрдХा рдХा рдлрд▓ рд╣ै। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо рдоें рдПрдХ рдирдпे рдпुрдЧ рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХिрдпा рдФрд░ рдЬीрд╡рди рдХे рдЕंрддिрдо рдХ्рд╖рдг рддрдХ рджेрд╢ рд╕ेрд╡ा рддрдеा рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖंрджोрд▓рди рдХा рдкрде-рдк्рд░рджрд░्рд╢рди рдХрд░рддे рд░рд╣े। рдЗрд╕ी рдХाрд░рдг рдЙрди्рд╣ें ‘рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкिрддा’ рдХрд╣ा рдЬाрддा рдеा। рд╡े рд╢ांрддि рдХे рджूрдд рдеे। рд╕рдд्рдп рдФрд░ рдЕрд╣िंрд╕ा рдЙрдирдХे рд╣рдеिрдпाрд░ рдеे। рдЙрдирдХा рдЖंрджोрд▓рди рдЗрд╕ी рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рдеा।

рд╡ैрд╕े рддो 1914 рдИреж рдоें рдЙрди्рд╣ोंрдиे рднाрд░рддीрдп рд░ाрдЬрдиीрддि рдоें рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдХिрдпा рдеा рд▓ेрдХिрди 1919 рдИреж рдоें рдЕрдд्рдпंрдд рдк्рд░рднाрд╡рд╢ाрд▓ी рдвंрдЧ рд╕े рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖंрджोрд▓рди рдХो рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░рдиा рд╢ुрд░ू рдХिрдпा рдФрд░ рдЕрди्рдд рддрдХ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖंрджोрд▓рди рдХे рдк्рд░ाрдг рдмрдиे рд░рд╣े। 1920 рдИреж рд╕े 1947 рдИреж рддрдХ рднाрд░рддीрдп рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖंрджोрд▓рди рдХी рдмाрдЧрдбोрд░ рдЙрди्рд╣ीं рдХे рд╣ाрдеों рдоें рд░рд╣ी। рдЗрд╕ рдЕрд╡рдзि рдоें рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо рдХे рд╕рд░्рд╡ोрдЪ्рдЪ рдиेрддा рдХे рд░ूрдк рдоें рднाрд░рддीрдп рд░ाрдЬрдиीрддि рдХा рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдоाрд░्рдЧ рджрд░्рд╢рди рдХिрдпा, рдЙрд╕рдиे рд╕ाрдзрди рджिрдпे, рдЙрд╕рдХो рдирдпा рджрд░्рд╢рди рджिрдпा рдФрд░ рдЙрд╕े рд╕рдХ्рд░िрдп рдмрдиाрдпा। рдЗрд╕ी рдХाрд░рдг рдЗрд╕ рдЕрд╡рдзि рдХो ‘рдЧाँрдзी рдпुрдЧ’ рдХे рдиाрдо рд╕े рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЕрд╕рд╣рдпोрдЧ рдЖрди्рджोрд▓рди рдХрд░рддे рд╣ुрдП рднाрд░рдд рдХो рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рджिрд▓ाрдИ। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖंрджोрд▓рди рдХो рдЬрди-рдЖंрджोрд▓рди рдХा рд░ूрдк рджिрдпा।

1919 рдИреж рдоें рдЙрди्рд╣ोंрдиे ‘рд░ॉрд▓ेрдЯ рдРрдХ्рдЯ’ рдХे рд╡िрд░ोрдз рд╕्рд╡рд░ूрдк рджेрд╢ рд╡्рдпाрдкी рдЖंрджोрд▓рди рдЫेрдб़ा। рдЬाрд▓िрдпाँрд╡ाрд▓ा рдмाрдЧ рдХांрдб рдХे рдмाрдж рдЖंрджोрд▓рди рдХो рдФрд░ рддीрд╡्рд░ рд░ूрдк рджिрдпा। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЦिрд▓ाрдлрдд рдЖंрджोрд▓рди рдоें рднाрдЧ рд▓ेрдХрд░ рдоुрд╕рд▓рдоाрдиों рдХा рджिрд▓ рдЬीрдд рд▓िрдпा। рд╡े рд╣िрди्рджू-рдоुрд╕्рд▓िрдо рд╡ैрдордирд╕्рдп рдФрд░ рдЕрд╕्рдкृрд╢्рдпрддा рдХे рдкрдХ्рдХे рд╡िрд░ोрдзी рдеे। рд╡े рдХ्рд░ांрддिрдХाрд░ी рддрдеा рдЖрддंрдХрд╡ाрджी рдЖंрджोрд▓рди рдХे рднी рд╡िрд░ोрдзी рдеे।

1 рдЕрдЧрд╕्рдд, 1920 рдИреж рдХो рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд░ाрдЬ्рдп рдХा рдЕंрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП ‘рдЕрд╕рд╣рдпोрдЧ рдЖंрджोрд▓рди’ рдЫेрдб़ा рдЬिрд╕рдХे рддрд╣рдд рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеिрдпों рдиे рд╕्рдХूрд▓, рдХॉрд▓ेрдЬ рдЫोрдб़ा, рд╡рдХीрд▓ों рдиे рд╡рдХाрд▓рдд рдЫोрдб़ी рддрдеा рдХрдИ рд▓ोрдЧ рдиौрдХрд░िрдпाँ рдЫोрдб़рдХрд░ рдЖंрджोрд▓рди рдоें рдХूрдж рдкрдб़े। рд╡े рдЕрд╣िंрд╕ा рдХे рдЗрддрдиे рдмрдб़े рдкोрд╖рдХ рдеे рдХि рдЬрдм 1922 рдИреж рдоें рдЪौрд░ा-рдЪौрд░ी рдХाँрдб рдоें рдеाрдиे рдоें рдЖрдЧ рд▓рдЧाрдХрд░ 22 рд╕िрдкाрд╣िрдпों рдХी рд╣рдд्рдпा рдХрд░ рджी рдЧрдИ рддो рджुрдЦिрдд рд╣ोрдХрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЖंрджोрд▓рди рдХो рд╕्рдердЧिрдд рдХрд░ рджिрдпा । рдЧाँрдзीрдЬी рдХो рдХैрдж рдХрд░ рдЬेрд▓ рднेрдЬ рджिрдпा рдЧрдпा। рдмाрдж рдоें рдЕрд╕्рд╡рд╕्рдерддा рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ 1924 рдИреж рдоें рдЙрди्рд╣ें рдЬेрд▓ рд╕े рд░िрд╣ा рдХिрдпा рдЧрдпा।

1927 рдИреж рдоें рдЬрдм рд╕ाрдЗрдорди рдХрдоीрд╢рди (рдЬिрд╕рдХे рд╕рднी рд╕рджрд╕्рдп рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ рдеे) рднाрд░рдд рдХी рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рд╕्рдеिрддि рдХा рдЬाрдпрдЬा рд▓ेрдиे рднाрд░рдд рдЖрдпा рддो рдЧाँрдзीрдЬी рдХे рдиेрддृрдд्рд╡ рдоें рд╕рдоूрдЪे рджेрд╢ рдоें рдЗрд╕рдХा рдмрд╣िрд╖्рдХाрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा। 1930 рдИреж рдоें рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд░ाрдЬ्рдп рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз ‘рд╕рд╡िрдирдп рдЕрд╡рдЬ्рдЮा рдЖрди्рджोрд▓рди’ рд╢ुрд░ू рдХिрдпा рдЧрдпा। рдоाрд░्рдЪ 1930 рдИреж рдоें ‘рджांрдбी рдпाрдд्рд░ा’ рдХрд░ рдирдордХ рдХाрдиूрди рдХो рддोрдб़ा рдФрд░ рдЙрд╕ рдХाрдиूрди рдоें рд╕ंрд╢ोрдзрди рдХे рд▓िрдП рд╕рд░рдХाрд░ рдХो рдмाрдз्рдп рдХिрдпा। рджिрд╕рдо्рдмрд░ 1931 рдИреж рдоें рдЧाँрдзीрдЬी рдЧोрд▓рдоेрдЬ рд╕рдо्рдоेрд▓рди рдоें рднाрдЧ рд▓ेрдиे рдЗंрдЧрд▓ैंрдб рдЧрдпे। рдЗрд╕рдХी рдЕрд╕рдлрд▓рддा рдкрд░ рдЗंрдЧрд▓ैंрдб рд╕े рд▓ौрдЯрдХрд░ 1932 рдИреж рдоें рдкुрдиः рд╕рд╡िрдирдп рдЕрд╡рдЬ्рдЮा рдЖрди्рджोрд▓рди рдЪाрд▓ू рдХрд░ рджिрдпा।

8 рдЕрдЧрд╕्рдд 1932 рдИреж рдХो рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕рд░рдХाрд░ рдж्рд╡ाрд░ा ‘рд╕ाрдо्рдк्рд░рджाрдпिрдХ рдиिрд░्рдгрдп’ рдХी рдШोрд╖рдгा рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рдЧाँрдзीрдЬी рдиे 20 рд╕िрддрдо्рдмрд░ 1932 рдИреж рдоें рдЖрдорд░рдг рдЕрдирд╢рди рд╢ुрд░ू рдХрд░ рджिрдпा। рдЧाँрдзीрдЬी рдХा рдЬीрд╡рди рдмрдЪाрдиे рдХे рд▓िрдП рдЧрдгрдоाрди्рдп рдиेрддाрдУं рдиे рдмैрдардХрд░ рдПрдХ рд╕рдордЭौрддा рдХिрдпा (рдЬिрд╕рдоें рд╣рд░िрдЬрди рдиेрддा рдбॉреж рдЕрдо्рдмेрджрдХрд░ рднी рдеे), рдЬिрд╕े ‘рдкूрдиा рд╕рдордЭौрддा’ рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। 26 рд╕िрддрдо्рдмрд░ 1932 рдИреж рдХो рдЗрд╕рдкрд░ рдЧाँрдзीрдЬी рдХी рдоुрд╣рд░ рд▓рдЧ рдЧрдИ рдФрд░ рддрдм рдЧाँрдзीрдЬी рдиे рдЕрдкрдиा рдЕрдирд╢рди рддोрдб़ा।

рдЙрд╕рдХे рдмाрдж рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╕ाрд░ा рдз्рдпाрди рд╕рдХ्рд░िрдп рд░ाрдЬрдиीрддि рд╕े рд╣рдЯाрдХрд░ рд╣рд░िрдЬрдиों рдХी рд╕ेрд╡ा рдФрд░ рдЙрдирдХे рдЙрдд्рдеाрди рдоें рд▓рдЧाрдпा। рдЙрди्рд╣ोंрдиे 1934 рдИреж рдХे рдмрдо्рдмрдИ рдЕрдзिрд╡ेрд╢рди рдоें рдХाँрдЧ्рд░ेрд╕ рд╕े рдд्рдпाрдЧ-рдкрдд्рд░ рджे рджिрдпा рд▓ेрдХिрди 1935 рдИреж рд╕े рд╡े рдкुрдиः рд╕рдХ्рд░िрдп рд░ाрдЬрдиीрддि рдоें рджिрд▓рдЪрд╕्рдкी рд▓ेрдиे рд▓рдЧे। 1940 рдИреж рдоें рдЧाँрдзीрдЬी рдиे рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд рд╕рдд्рдпाрдЧ्рд░рд╣ рдЪрд▓ाрдпा। рдж्рд╡िрддीрдп рд╡िрд╢्рд╡рдпुрдж्рдз рдЫिрдб़рдиे рдХे рд╕рдордп рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдиे рд╕рдд्рддा рд╣рд╕्рддांрддрд░рдг рдХा рдк्рд░рд▓ोрднрди рджेрдХрд░ рднाрд░рддीрдпों рдХा рд╕рд╣рдпोрдЧ рдк्рд░ाрдк्рдд рдХिрдпा рдеा рд▓ेрдХिрди рдЬрдм рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ рдЕрдкрдиे рд╡ाрджे рд╕े рдоुрдХрд░рдиे рд▓рдЧे рддो 7 рдЕрдЧрд╕्рдд, 1942 рдИреж рдХो рдЧाँрдзीрдЬी рдиे ‘рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рднाрд░рдд рдЫोрдб़ो’ рдХा рдиाрд░ा рджिрдпा рдФрд░ рдЖंрджोрд▓рди рд╢ुрд░ू рдХрд░ рджिрдпा। 8 рдЕрдЧрд╕्рдд, 1942 рдИреж рдХो рдЧाँрдзीрдЬी рд╕рд╣िрдд рдХрдИ рдиेрддाрдУं рдХो рдХैрдж рдХрд░ рд▓िрдпा рдЧрдпा। рдЙрд╕ी рд╕рдордп рдЙрдирдХी рдкрдд्рдиी рдХрд╕्рддूрд░рдмा рдмाрдИ рдХा рджेрд╣ाрди्рдд рд╣ो рдЧрдпा। рдордИ 1944 рдИреж рдоें рдЕрд╕्рд╡рд╕्рдерддा рдХे рдХाрд░рдг рдЙрди्рд╣ें рдЬेрд▓ рд╕े рд░िрд╣ा рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा।

1946 рдоें рдоुрд╕्рд▓िрдо рд▓ीрдЧ рдиे рдкाрдХिрд╕्рддाрди рдХी рдоाँрдЧ рджुрд╣рд░ाрдИ। рдХрдИ рдЬрдЧрд╣ рд╕ाрдо्рдк्рд░рджाрдпिрдХ рджंрдЧे рд╣ुрдП। рдкूрд░्рд╡ी рдмंрдЧाрд▓ рдоें рдпрд╣ рджंрдЧा рднीрд╖рдг рд░ूрдк рдзाрд░рдг рдХрд░ рд▓िрдпा। рдЧाँрдзीрдЬी рдиे рдШूрдо-рдШूрдордХрд░ рд╕ाрдо्рдк्рд░рджाрдпिрдХ рдПрдХрддा рдмрдиाрдпे рд░рдЦрдиे рдХी рдЕрдкीрд▓ рдХी। рдирд╡рдо्рдмрд░ 1946 рдИреж рд╕े рдлрд░рд╡рд░ी 1947 рдИреж рддрдХ рдЧाँрдзीрдЬी рдиे рдмंрдЧाрд▓ рдХे рдиोрдЦाрдЕрд▓ी рдЬिрд▓े рдоें рдЧाँрд╡-рдЧाँрд╡ рдШूрдордХрд░ рджंрдЧा рдкीрдб़िрддों рдХी рд╕ेрд╡ा рдХी рдФрд░ рд╕рд╣ाрдпрддा рдХрд░ рд╕ाрдо्рдк्рд░рджाрдпिрдХ рдЕрдЧ्рдиि рдХो рд╢ांрдд рдХрд░рдиे рдХी рдХोрд╢िрд╢ рдХी। рдоाрд░्рдЪ 1947 рдИреж рд╕े рдордИ 1947 рддрдХ рдмिрд╣ाрд░ рдХे рджंрдЧा рдкीрдб़िрдд рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХा рджौрд░ा рдХिрдпा। рдЬрдм рд╡े рдХрд▓рдХрдд्рддा рдоें рджंрдЧा рдХी рдЖрдЧ рдмुрдЭा рд░рд╣े рдеे рдЙрд╕ी рд╕рдордп ‘рдоाрдЙрди्рдЯрдмेрдЯрди рдпोрдЬрдиा’ рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд 15 рдЕрдЧрд╕्рдд, 1947 рдИреж рдХो рднाрд░рдд рдХो рдЖрдЬाрдж рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा। 30 рдЬрдирд╡рд░ी 1948 рдИреж рдХो рдмिрдб़рд▓ा рднрд╡рди рдоें рдиाрдеूрд░ाрдо рдЧोрдбрд╕े рдиाрдордХ рдПрдХ рдпुрд╡рдХ рдиे рдк्рд░ाрд░्рдердиा рд╕рднा рдоें рдЙрди्рд╣ें рдЧोрд▓िрдпों рдХा рд╢िрдХाрд░ рдмрдиा рджिрдпा। рдЗрд╕ рдШрдЯрдиा рд╕े рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рд╡िрд╢्рд╡ рдорд░्рдоाрд╣рдд рд╣ो рдЧрдпा।

рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╣рдо рдХрд╣ рд╕рдХрддे рд╣ैं рдХि рднाрд░рддीрдп рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖंрджोрд▓рди рдоें рдЧाँрдзीрдЬी рдХी рднूрдоिрдХा рдЕрдд्рдпंрдд рд╣ी рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд░рд╣ी рдЬिрд╕े рджेрд╢ рдХрднी рднुрд▓ा рдирд╣ीं рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖंрджोрд▓рди рдХो рд╡्рдпाрдкрдХ рдмрдиाрдпा рддрдеा рдЬрди-рдЖंрджोрд▓рди рдХा рд░ूрдк рджिрдпा। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╢ांрддि, рд╕рдд्рдп рддрдеा рдЕрд╣िंрд╕ा рдХो рдЖрдзाрд░ рдмрдиाрдХрд░ рдЖंрджोрд▓рди рдХो рдПрдХ рдирдпा рд░ूрдк рджिрдпा। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХी рд▓рдб़ाрдИ рд▓рдб़рдиे рдХे рд▓िрдП рдЕрд╕рд╣рдпोрдЧ, рд╕рд╡िрдирдп рдЕрд╡рдЬ्рдЮा рдЖंрджोрд▓рди рдЬैрд╕े рд╕рдХाрд░ाрдд्рдордХ рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдоों рдХो рдЕрдкрдиाрдпा। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХा рдмिрдЧुрд▓ рдмрдЬाрдХрд░ рдЬрдирддा рдоें рдЬाрдЧृрддि рдкैрджा рдХрд░ рдЙрд╕рдоें рдирдИ рдЬाрди рдлूंрдХ рджी рдФрд░ рд▓ोрдЧ рдоुрдХ्рддि рд╣ेрддु рдЙрдж्рдпрдд рд╣ो рдЧрдпे। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдк्рд░ाрдк्рддि рдХे рдоाрд░्рдЧ рдоें рдЖрдпे рд╕ंрдХрдЯों рддрдеा рдЧрддिрд░ोрдзों рдХो рджूрд░ рдХрд░ рдЖंрджोрд▓рди рдХी рджिрд╢ा рдк्рд░рджाрди рдХी। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдЙрдирдХी рджेрди рд╕рд░्рд╡ोрдкрд░ि рдПрд╡ं рдЕрдоूрд▓्рдп рд╣ै। рджेрд╢ рдХो рдЖрдЬाрджी рджिрд▓ाрдиे рдоें рдЙрдирдХा рд╕рд░्рд╡ोрдкрд░ि рд╕्рдеाрди рд╣ै। рдоाрдЙрди्рдЯрдмेрдЯрди рдиे рдХрд╣ा рдеा ‘рдЬिрд╕ рдХाрд░्рдп рдХो рдкрдЪाрд╕ рд╣рдЬाрд░ рд╣рдеिрдпाрд░рдмрди्рдж рд╕िрдкाрд╣ी рдирд╣ीं рдХрд░ рд╕рдХे, рдЙрд╕рдХो рдЧाँрдзीрдЬी рдиे рдХрд░ рджिрдЦाрдпा, рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╡рд╣ाँ рд╢ाрди्рддि рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХी। рд╡े рдЕрдХेрд▓ा рд╣рдЬाрд░ों рдХे рд╕рдоाрди рд╣ैं।”

рдк्рд░рд╢्рди 8.
рдЖрдзुрдиिрдХ рднाрд░рдд рдХे рдиिрд░्рдоाрдг рдоें рдбॉреж рдмीреж рдЖрд░реж рдЕрдо्рдмेрдбрдХрд░ рдХी рджेрдиों рдХा рдоूрд▓्рдпांрдХрди рдХीрдЬिрдП।
рдЙрдд्рддрд░:
рдбॉреж рднीрдорд░ाрд╡ рдЕंрдмेрдбрдХрд░ рдЙрд╕ рддेрдЬрдкुंрдЬ рдХा рдиाрдо рд╣ै рдЬो рдк्рд░рдХाрд╢ рд╣ी рдк्рд░рдХाрд╢ рджेрддा рд╣ै, рд▓ेрдХिрди рдЬрд▓ाрддा рдирд╣ीं। рдЬीрд╡рди рдХो рд╕рдорд░рд╕рддा рд╕े рдЧ्рд░рд╣рдг рдХрд░рддे рдПрд╡ं рд╡िрд╕ंрдЧрддिрдпों рд╕े рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдЕрдкрдиी рдиिрди्рджा рдПрд╡ं рд╕्рддुрддि рд╕े рдЖрдд्рдорд╢ोрдз рдХी рдпाрдд्рд░ा рдоें рд╕рджा рдЕрдЧ्рд░рд╕рд░ рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓े рдорд╣ाрди рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдПрд╡ं рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рдЪिंрддрдХ рдмाрдмा рд╕ाрд╣рдм рдЕрдо्рдмेрдбрдХрд░ рдХा рдЬрди्рдо 14 рдЕрдк्рд░ैрд▓, 1891 рдИреж рдоें рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХे рдорд╣ू рдиाрдордХ рдЧाँрд╡ рдоें рд╣ुрдЖ рдеा। рдЗрдирдХे рдкिрддा рдХा рдиाрдо рд░ाрдордЬी рд╕рдХрдкाрд▓ рдФрд░ рдоाрддा рдХा рдиाрдо рднीрдоाрдмाрдИ рдеा। рдпे рдЕрдкрдиे рдоाрддा-рдкिрддा рдХे рдЪौрджрд╣рд╡ीं рд╕ंрддाрди рдеे। рдпे рдорд╣ाрд░ рдЬाрддि рдХे рдеे рдФрд░ рдЙрд╕ рд╕рдордп рдорд╣ाрд░ рдХो рдЕрдЫूрдд рд╕рдордЭा рдЬाрддा рдеा। рдЕрдо्рдмेрдбрдХрд░ рдиे рдмрдЪрдкрди рд╕े рд╣ी рдЕрдЫूрдд рд╣ोрдиे рдХी рдкीрдб़ा рдХो рднोрдЧा рдеा рдФрд░ рдЙрдирдХा рдмाрд▓-рдорди рдЙрд╕ी рдХाрд▓ рд╕े рдЗрд╕ рджुрд░्рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рд╕े рдЖрдХ्рд░ांрдд рд╣ुрдЖ рдеा। рдоाрдирд╡рдоाрдд्рд░ рдХी рд╕ेрд╡ा рдоें рдЕрдкрдиे рдХो рд╕рдорд░्рдкिрдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рджрд▓िрддों, рджुрдЦिрдпों, рд╢ोрд╖िрддों рдПрд╡ं рдкीрдб़िрддों рдХी рджрд░्рджрднрд░ी рдоूрдХ рднाрд╖ा рдХो рдЕрдорд░ рд╕्рд╡рд░ рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा рдорд╣ाрдоाрдирд╡ рд╕рдоाрдЬ рдоें рдХрднी-рдХрднी рд╣ी рдЖрд╡िрд░्рднूрдд рд╣ोрддा рд╣ै рдФрд░ рд╡рд╣ рдЬрди-рдЬрди рдХे рдорди рдоें рдкрд░рдоेрд╢्рд╡рд░ рдХी рддрд░рд╣ рдЖрд░ाрдз्рдп рдмрди рдЬाрддा рд╣ै। рдЕрдо्рдмेрдбрдХрд░ рдЙрди्рд╣ीं рдк्рд░рддिрднाрдУं рдоें рд╕े рдПрдХ рдеे।

рдмрдЪрдкрди рд╕े рд╣ी рдпे рдоेрдзाрд╡ी рдФрд░ рдЧрд╣рди рдЪिंрддрдХ рдЫाрдд्рд░ рдеे। рдЪौрджрд╣ рд╡рд░्рд╖ рдХी рдЙрдо्рд░ рдоें рд╣ी рдЗрдирдХा рд╡िрдШाрд╣ рд░ाрдоाрдмाрдИ рд╕े рд╣ो рдЧрдпा। рдЗрд╕рдХे рдмाрдж рд╡े рдкिрддा рдХे рд╕ाрде 1905 рдИреж рдоें рдоुрдо्рдмрдИ рдЖ рдЧрдП рдФрд░ 1907 рдИреж рдоें рдоैрдЯ्рд░िрдХ рдХी рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдкाрд╕ рдХी। 1912 рдИреж рдоें рдЗрди्рд╣ोंрдиे рдмीреж рдПреж рдХी рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдкाрд╕ рдХी। рдпे рдЙрдЪ्рдЪ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рд▓िрдП рд▓ाрд▓ाрдпिрдд рдеे рдкрд░ рдЖрд░्рдеिрдХ рдХрдаिрдиाрдИ рд░ाрд╕्рддे рдоें рд░ूрдХाрд╡рдЯ рдмрдиी рд╣ुрдИ рдеी। рдмрдб़ौрджा рдирд░ेрд╢ рдиे рдоेрдзाрд╡ी рдЫाрдд्рд░ рдХी рдк्рд░рддिрднा рдХो рдХुंрдаिрдд рд╣ोрддे рд╣ुрдП рджेрдЦा, рддो рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЖрд░्рдеिрдХ рд╕рд╣ाрдпрддा рджेрдиा рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХिрдпा। 1913 рдИреж рдоें рдЕрдо्рдмेрдбрдХрд░ рдмрдб़ौрджा рдирд░ेрд╢ рдХी рд╕рд╣ाрдпрддा рд╕े рдЕрдоेрд░िрдХा рдЪрд▓े рдЧрдпे। 1915 рдоें рдЗрди्рд╣ोंрдиे рд╡рд╣ाँ рдПрдореж рдПреж рдХी рдбिрдЧ्рд░ी рдк्рд░ाрдк्рдд рдХी рдФрд░ 1916 рдИреж рдоें рдЗрди्рд╣ें рдкीреж рдПрдЪреж рдбीреж рдХी рдбिрдЧ्рд░ी рд╕े рд╕рдо्рдоाрдиिрдд рдХिрдпा рдЧрдпा। рдЗрд╕рдХे рдмाрдж рд╡े рдЗंрдЧрд▓ैрдг्рдб рдФрд░ рдЬрд░्рдордиी рднी рдЧрдП рдЬрд╣ाँ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдбीреж рдПрд╕. рдФрд░ ‘рдмाрд░рд░ рдПрдЯ рд▓ॉ’ рдХी рдбिрдЧ्рд░ी рдк्рд░ाрдк्рдд рдХी। рдпрд╣ीं рдкрд░ рдЕрдо्рдмेрдбрдХрд░ рдиे рд╕ंрд╕рджाрдд्рдордХ рдк्рд░рдЬाрддंрдд्рд░ рдЙрджाрд░рд╡ाрджी рдк्рд░рдЬाрддंрдд्рд░ рдкрд░ рдЧрд╣рди рдЕрдз्рдпрдпрди рдХिрдпा। рдЗрд╕ी рдЕрдз्рдпрдпрди-рдХ्рд░рдо рдоें рд╡े рд╕ंрд╕ाрд░рднрд░ рдХे рджेрд╢ों рдХे рд╕ंрд╡िрдзाрдиों рд╕े рдкрд░िрдЪिрдд рд╣ुрдП।

рдЕрдкрдиे рджेрд╢ рд▓ौрдЯрдиे рдкрд░ рдЗрди्рд╣ोंрдиे 1920 рдИреж рдоें рдХोрд▓्рд╣ाрдкुрд░ рдХे рдорд╣ाрд░ाрдЬा рдХी рд╕рд╣ाрдпрддा рд╕े ‘рдоूрдХ рдирди्рд╣’ рдиाрдордХ рдкрдд्рд░िрдХा рдХा рд╕рдо्рдкाрджрди рдЖрд░ंрдн рдХिрдпा, рдЬिрд╕рдоें рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╡िрдХृрддिрдпों рдкрд░ рдХрд░ाрд░ा рдк्рд░рд╣ाрд░ рдХिрдпा। рд╕рди् 1923 рд╕े 1931 рддрдХ рдХा рд╕рдордп рдЕрдо्рдмेрдбрдХрд░ рдХे рд▓िрдП рдХрдаोрд░ рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдФрд░ рдЕрдн्рдпुрджрдп рдХा рдеा। рдЗрд╕ी рдмीрдЪ рд╡े рджрд▓िрддों рдХे рдиेрддा рдПрд╡ं рдк्рд░рд╡рдХ्рддा рдХे рд░ूрдк рдоें рдЙрднрд░рдХрд░ рд╕ाрдордиे рдЖрдП। рдЗрди्рд╣ोंрдиे рдЧोрд▓рдоेрдЬ рд╕рдо्рдоेрд▓рди рдоें рднाрдЧ рд▓िрдпा рдФрд░ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ рд╢ाрд╕рдХ рд╕े рджрд▓िрддों рдХी рдЧрдИ рдоाँрдЧ рднाрд░рддीрдп рджрд▓िрддों рдХो рдЗрди्рд╣ोंрдиे рдХрд╣ा-рд╢िрдХ्рд╖िрдд рдмрдиो, рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдХрд░ो, рд╕ंрдЧрдаिрдд рд░рд╣ो।

1935 рдИреж рдоें рдЗрдирдХी рдзрд░्рдордкрдиी рдХा рджेрд╣ांрдд рд╣ो рдЧрдпा। рдЗрд╕ी рд╕ाрд▓ рдЗрди्рд╣ोंрдиे рдзрд░्рдо рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХी рдШोрд╖рдгा рдХी। рдЗрди्рд╣ोंрдиे рдмрд╣िрд╖्рдХृрдд рд╣िрддрдХाрд░ी рд╕рднा, рд╕िрдж्рдзांрдд рдорд╣ाрд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдПрд╡ं рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рдордЬрджूрд░ рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХी। 1946 рдИреж рддрдХ рдЕрдо्рдмेрдбрдХрд░ рдХी рдЦ्рдпाрддि рджेрд╢ рдХे рдПрдХ рдХोрдиे рд╕े рджूрд╕рд░े рдХोрдиे рддрдХ рдлैрд▓ рдЧрдпी рдеी। 1947 рдИреж рдоें рдиेрд╣рд░ूрдЬी рдХे рдоंрдд्рд░िрдоंрдбрд▓ рдоें рдЗрди्рд╣ें рдХाрдиूрди рдоंрдд्рд░ी рдмрдиाрдпा рдЧрдпा। 21 рдЕрдЧрд╕्рдд, 1950 рдИреж рдХो рдЗрди्рд╣ोंрдиे рднाрд░рдд рдХा рд╕ंрд╡िрдзाрди рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХो рд╕рдорд░्рдкिрдд рдХрд░ рджिрдпा। рдЗрд╕ी рд╕ाрд▓ рд╡े рдХोрд▓рдо्рдмो рдЧрдП рдФрд░ рджिрд▓्рд▓ी рдоें рдЕрдо्рдмेрдбрдХрд░ рднрд╡рди рдХा рд╢िрд▓ाрди्рдпाрд╕ рдХिрдпा। 1956 рдИреж рдоें рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдмौрдж्рдз рдзрд░्рдо рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░ рд▓िрдпा рдФрд░ 6 рджिрд╕рдо्рдмрд░, 1956 рдИреж рдХो рд╣ी рдЗрд╕ рдорд╣ाрдоाрдирд╡ рдХा рдорд╣ाрдкрд░िрдиिрд░्рд╡ाрдг рд╣ुрдЖ।

рд╡े рдЕрдЫूрддों рдФрд░ рджрд▓िрддों рдХे рдорд╕ीрд╣ा, рдЙрдж्рдзाрд░рдХрд░्рддा рдФрд░ рдкрде-рдк्рд░рджрд░्рд╢рдХ рдеे। 1990-91 рдИреж рдоें рдЗрдирдХी рдЬрди्рдо-рд╢рддाрдм्рджी рдзूрдо-рдзाрдо рд╕े рдордиाрдпी рдЧрдпी рдФрд░ рднाрд╡рднीрдиी рд╢्рд░рдж्рдзांрдЬрд▓ि рдЕрд░्рдкिрдд рдХी рдЧрдИ। рджрд▓िрддों рдХो рд╕рдоाрди рдЕрдзिрдХाрд░ рджेрдиा рдФрд░ рдЙрдирдХा рдпрдеोрдЪिрдд рдЙрдд्рдеाрди рдХрд░рдиा рд╣ी рдмाрдмा рд╕ाрд╣рдм рдХी рд╕рдЪ्рдЪी рд╢्рд░рдж्рдзांрдЬрд▓ि 155 рд╣ोрдЧी। рднाрд░рдд рдХे рджрд▓िрддों рдПрд╡ं рдкीрдб़िрддों рдХो рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЬो рдЬीрд╡рди-рд╕ंрджेрд╢ рджिрдпा рдеा-‘рдЙрдардХрд░ рдЖрдЧे рдмрдв़ो’ рдЖрдЬ рдЙрд╕рд╕े рд╕рдмों рдХे рд╣ृрджрдпрддंрдд्рд░ рдЭंрдХृрдд рд╣ो рд░рд╣े рд╣ैं рдФрд░ рдЙрдирдоें рд╕े рдордзुрд░ рд╕ंрдЧीрдд рдХा рд╕्рд╡рд░ рдлुрдЯ рд░рд╣ा рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 9.
рд╕ंрд╡िрдзाрди рд╕рднा рдХा рдЧрдарди рдХैрд╕े рд╣ुрдЖ? рд╕ंрд╡िрдзाрди рд╕рднा рдоें рдЙрдаाрдпे рдЧрдпे рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдоुрдж्рджों рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХрд░ें।
рдЙрдд्рддрд░:
рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди (Indian Constitution) – рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХा рдиिрд░्рдоाрдг 26 рдирд╡рдо्рдмрд░, 1949 рдИреж рдХो рд╣ुрдЖ। рдЗрд╕рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдПрдХ рд╕ंрд╡िрдзाрди рд╕рднा рдиे рдХिрдпा рдЬिрд╕рдХा рдиिрд░्рд╡ाрдЪрди 1946 рдИ. рдХी рдХैрдмिрдиेрдЯ рдоिрд╢рди рдпोрдЬрдиा рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рд╣ुрдЖ рдеा। рд╕ंрд╡िрдзाрди рд╕рднा рдХे рдХुрд▓ 296 рд╕рджрд╕्рдпों рдоें рд╕े 211 рдХाँрдЧ्рд░ेрд╕ рдХे рддрдеा 73 рдоुрд╕्рд▓िрдо рд▓ीрдЧ рдХे рдеे। рд╕ंрд╡िрдзाрди рд╕рднा рдХी рдкрд╣рд▓ी рдмैрдардХ 9 рджिрд╕рдо्рдмрд░, 1946 рдИреж рдХो рдбॉреж рд╕рдЪ्рдЪिрджाрдирди्рдж рд╕िрди्рд╣ा рдХी рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖рддा рдоें рд╣ुрдИ। 11 рджिрд╕рдо्рдмрд░, 1946 рдИреж рдХो рд╕्рдеाрдпी рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рдЪुрдиे рдЧрдпे। рдЗрд╕рдХे рдмाрдж рдПрдХ рд╕ंрд╡िрдзाрди рдк्рд░ाрд░ूрдк рд╕рдоिрддि рдмрдиाрдпी рдЧрдпी рдЬिрд╕рдХे рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рдбॉреж рднीрдорд░ाрд╡ рдЕрдо्рдмेрдбрдХрд░ рдеे। 26 рдирд╡рдо्рдмрд░, 1949 рдИреж рдХो 2 рд╡рд░्рд╖, 11 рдоाрд╣, 18 рджिрди рдХे рдмाрдж рд╕ंрд╡िрдзाрди рдмрдирдХрд░ рддैрдпाрд░ рд╣ुрдЖ рдФрд░ рдЗрд╕े 26 рдЬрдирд╡рд░ी, 1950 рдИреж рдХो рд▓ाрдЧू рдХिрдпा рдЧрдпा।

рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХा рд╕्рд╡рд░ूрдк рддैрдпाрд░ рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ी рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рддाрдХрддें – (i) рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХा рд╕्рд╡рд░ूрдк рддрдп рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ी рдк्рд░рдердо рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рддाрдХрдд рднाрд░рддीрдп рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдХाँрдЧ्рд░ेрд╕ рдеी рдЬिрд╕рдиे рджेрд╢ рдХे рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХो рд▓ोрдХрддांрдд्рд░िрдХ рдЧрдгрд░ाрдЬ्рдп, рдзрд░्рдордиिрд░рдкेрдХ्рд╖ рд░ाрдЬ्рдп рдмрдиाрдиे рдоें рднूрдоिрдХा рдЕрджा рдХी рдеी।

(ii) рдоुрд╕्рд▓िрдо рд▓ीрдЧ рдиे рджेрд╢ рдХे рд╡िрднाрдЬрди рдХो рдмрдв़ाрд╡ा рджिрдпा рдкрд░ंрддु рдЙрджाрд░рд╡ाрджी рдоुрд╕рд▓рдоाрди рдФрд░ рд╡े рдоुрд╕्рд▓िрдо рдЬो рднाрд░рдд рд╡िрднाрдЬрди рдХे рд╡िрд░ोрдзी рдеे рдФрд░ рд╡िрднाрдЬрди рдХे рдмाрдж рднी рд╡िрднिрди्рди рджрдмाрд╡ рд╕рдоूрд╣ों рдпा рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ рджрд▓ों рд╕े рдЬुрдб़े рд░рд╣े, рдЙрди्рд╣ोंрдиे рднी рднाрд░рдд рдХो рдзрд░्рдордиिрд░рдкेрдХ्рд╖ рдмрдиाрдП рд░рдЦрдиे рддрдеा рд╕рднी рдиाрдЧрд░िрдХों рдХॊ рдЕрдкрдиी рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдкрд╣рдЪाрди рдмрдиाрдпे рд░рдЦрдиे рдоें рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЖрд╢्рд╡рд╕्рдд рдХिрдпा।

(iii) рджрд▓िрдд рдпा рддрдеाрдХрдеिрдд рджрд▓िрдд рдФрд░ рд╣рд░िрдЬрдиों рдХे рд╕рдорд░्рдердХ рдиेрддाрдУं рдиे рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХो рдХрдордЬोрд░ рд╡рд░्рдЧों рдХे рд▓िрдП рд╕ाрдоाрдЬिрдХ, рдЖрд░्рдеिрдХ, рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рд╕рдоाрдирддा рдФрд░ рди्рдпाрдп рджिрд▓ाрдиे рд╡ाрд▓ा рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा, рдЫुрдЖрдЫूрдд рдХा рдЙрди्рдоूрд▓рди рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा рд╕्рд╡рд░ूрдк рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиे рдоें рдпोрдЧрджाрди рджिрдпा।

(iv) рд╕рдоाрдЬрд╡ाрджी рд╡िрдЪाрд░рдзाрд░ा рдпा рд╡ाрдордкंрдеी рд╡िрдЪाрд░рдзाрд░ा рд╡ाрд▓े рд▓ोрдЧों рдиे рд╕ंрд╡िрдзाрди рдоें рд╕рдоाрдЬрд╡ाрджी рдвाँрдЪे рдХी рд╕рд░рдХाрд░ рдмрдиाрдиे, рднाрд░рдд рдХो рдХрд▓्рдпाрдгрдХाрд░ी рд░ाрдЬ्рдп рдмрдиाрдиे рдФрд░ рдзीрд░े-рдзीрд░े рд╕рдоाрди рдХाрдо рдХे рд▓िрдП рд╕рдоाрди рд╡ेрддрди, рдмंрдзुрдЖ рдордЬрджूрд░ी рд╕рдоाрдк्рдд рдХрд░рдиे, рдЬрдоींрджाрд░ी рдЙрди्рдоूрд▓рди рдЖрджि рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеाрдпें рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рд╡ाрддाрд╡рд░рдг рдпा рд╕ंрд╡ैрдзाрдиिрдХ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеाрдпें рддрдп рдХрд░рдиे рдоें рдпोрдЧрджाрди рджिрдпा।

(v) рдПрдиреж рдЬीреж рд░ांрдЧा рдФрд░ рдЬрдпрдкाрд▓ рд╕िंрд╣ рдЬैрд╕े рдЖрджिрд╡ाрд╕ी рдиेрддाрдУं рдиे рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХा рд╕्рд╡рд░ूрдк рддрдп рдХрд░рддे рд╕рдордп рдЗрд╕ рдмाрдд рдХी рдУрд░ рдз्рдпाрди рджेрдиे рдХे рд▓िрдП рдЬोрд░ рджिрдпा рдХि рдЙрдирдХे рд╕рдоाрдЬ рдХा рдЧैрд░ рдоूрд▓рд╡ाрд╕िрдпों рдж्рд╡ाрд░ा рд╢ोрд╖рдг рд╣ुрдЖ рд╣ै। рдЗрд╕рд▓िрдП рдЖрджिрд╡ाрд╕िрдпों рдХी рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рддрдеा рдЙрди्рд╣ें рдЖрдо рдЖрджрдоिрдпों рдХी рджрд╢ा рдоें рд▓ाрдиे рдХे рд▓िрдП рд╕ंрд╡िрдзाрди рдоें рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпाँ рдмрдиाрдиे рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 10.
рд╕ंрд╡िрдзाрди рд╕рднा рдиे рднाрд╖ा рдХे рд╡िрд╡ाрдж рдХो рд╣рд▓ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдХ्рдпा рд░ाрд╕्рддा рдиिрдХाрд▓ा?
рдЙрдд्рддрд░:
рднाрд╖ा рдХे рд╡िрд╡ाрдж рдХो рд╣рд▓ рдХрд░рдиे рдХे рдЙрдкाрдп (Methods or Measures to solve the Language Problem)-
(i) рднाрд░рдд рдк्рд░ाрд░ंрдн рд╕े рд╣ी рдПрдХ рдмрд╣ुрдд рднाрд╖ा-рднाрд╖ी рджेрд╢ рд╣ै। рджेрд╢ рдХे рд╡िрднिрди्рди рдк्рд░ांрддों рдФрд░ рд╣िрд╕्рд╕ों рдоें рд▓ोрдЧ рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рднाрд╖ाрдУं рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░рддे рд╣ैं, рдмोрд▓िрдпाँ рдмोрд▓рддे рд╣ैं। рдЬिрд╕ рд╕рдордп рд╕ंрд╡िрдзाрди рд╕рднा рдХे рд╕рдордХ्рд╖ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХी рднाрд╖ा рдХा рдоाрдорд▓ा рдЖрдпा рддो рдЗрд╕ рдоुрдж्рджे рдкрд░ рдЕрдиेрдХ рдорд╣ीрдиों рддрдХ рдЧрд░рдоा-рдЧрд░्рдо рдмрд╣рд╕ рд╣ुрдИ, рдХрдИ рдмाрд░ рдХाрдлी рддрдиाрд╡ рдкैрджा рд╣ुрдП।

(ii) рдЖрдЬाрджी рд╕े рдкूрд░्рд╡ 1930 рдХे рджрд╢рдХ рддрдХ рднाрд░рддीрдп рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдиे рдпрд╣ рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░ рд▓िрдпा рдеा рдХि рд╣िंрджुрд╕्рддाрдиी рдХो рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рднाрд╖ा рдХा рджрд░्рдЬा рджिрдпा рдЬाрдП। рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкिрддा рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧाँрдзी рдХा рдоाрдирдиा рдеा рдХि рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рднाрд░рддीрдп рдХो рдПрдХ рдРрд╕ी рднाрд╖ा рдмोрд▓рдиी рдЪाрд╣िрдП рдЬिрд╕े рд▓ोрдЧ рдЖрд╕ाрдиी рд╕े рд╕рдордЭ рд╕рдХें। рд╣िंрджी рдФрд░ рдЙрд░्рджू рдХे рдоेрд▓ рд╕े рдмрдиी рд╣िंрджुрд╕्рддाрдиी рднाрд░рддीрдп рдЬрдирддा рдХी рдмрд╣ुрдд рдмрдб़े рд╣िрд╕्рд╕े рдХी рднाрд╖ा рдеी рдФрд░ рдЕрдиेрдХ рд╕ंрд╕्рдХृрддिрдпों рдХे рдЖрджाрди-рдк्рд░рджाрди рд╕े рд╕рдоृрдж्рдз рд╣ुрдИ рдПрдХ рд╕ाрдЭी рднाрд╖ा рдеी।

(iii) рдЬैрд╕े-рдЬैрд╕े рд╕рдордп рдмीрддा, рд╣िंрджुрд╕्рддाрдиी рднाрд╖ा рдиे рдЕрдиेрдХ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рд╕्рд░ोрддों рд╕े рдирдП-рдирдП рд╢рдм्рдж рдЕрдкрдиे рдоें рд╕рдоा рд▓िрдП рдФрд░ рдЙрд╕े рдЖрдЬाрджी рдХे рдЖрдиे рддрдХ рдмрд╣ुрдд рд╕ाрд░े рд▓ोрдЧ рд╕рдордЭрдиे рд▓рдЧे। рдЧाँрдзीрдЬी рдХो рдРрд╕ा рд▓рдЧрддा рдеा рдХि рдпрд╣ी рднाрд╖ा рджेрд╢ рдХे рд╕рдоुрджाрдпों рдХे рдмीрдЪ рдЖрдЪाрд░-рд╡िрдорд░्рд╢ рдХा рдоाрдз्рдпрдо рдмрди рд╕рдХрддी рд╣ै। рд╣िंрджू рдФрд░ рдоुрд╕्рд▓рдоाрдиों рдХो рдПрдХрдЬूрдЯ рдХрд░ рд╕рдХрддी рд╣ै।

(iv) рджुрд░्рднाрдЧ्рдпрд╡рд╢ рд╣िंрджी рдФрд░ рдЙрд░्рджू рдкрд░ рд╕ाрдо्рдк्рд░рджाрдпिрдХрддा, рд╕ाрдо्рдк्рд░рджाрдпिрдХ рджंрдЧों рдФрд░ рд╕ाрдо्рдк्рд░рджाрдпिрдХрддा рд╕े рдк्рд░ेрд░िрдд рд░ाрдЬрдиीрддि рдФрд░ рдзाрд░्рдоिрдХ рд╕ंрдХीрд░्рдгрддा рдХा рдХुрдк्рд░рднाрд╡ рдкрдб़рдиे рд▓рдЧा। рд╣िंрджी рдФрд░ рдЙрд░्рджू рдкрд░рд╕्рдкрд░ рджूрд░ рд╣ोрддी рдЬा рд░рд╣ी рдеी। рдоुрд╕рд▓рдоाрди рдлाрд░рд╕ी рдФрд░ рдЙрд░्рджू рд╕े рдЬ्рдпाрджा рд╕े рдЬ्рдпाрджा рд╢рдм्рдж рд╣िंрджी рд╕े рдоिрд▓ा рд░рд╣े рдеे рддो рдЕрдиेрдХ рд╣िंрджू рднी рд╕ंрд╕्рдХृрддрдиिрд╖्рда рд╢рдм्рджों рдХो рдЬ्рдпाрджा рд╕े рдЬ्рдпाрджा рд╣िंрджी рдоें рд▓े рд░рд╣े рдеे। рдкрд░िрдгाрдо рдпрд╣ рд╣ुрдЖ рдХि рднाрд╖ा рднी рдзाрд░्рдоिрдХ рдкрд╣рдЪाрди рдХा рд░ाрдЬрдирддिрдХ рд╣िрд╕्рд╕ा рдмрди рдЧрдИ। рд▓ेрдХिрди рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧाँрдзी рдЬैрд╕े рдорд╣ाрди рдиेрддाрдУं рдХे рд╣िंрджुрд╕्рддाрдиी (рднाрд╖ा) рдХे рд╕ाрдЭे рдЪрд░िрдд्рд░ рдоें рдЖрд╕्рдеा рдХрдо рдирд╣ीं рд╣ुрдИ।

(v) рд╕ंрдпुрдХ्рдд рдк्рд░ांрдд рдХे рдПрдХ рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ी рд╕рджрд╕्рдп рдЖрд░реж рд╡ीреж рдзुрд▓ेрдХрд░ рдиे рдЖрд╡ाрдЬ рдЙрдаाрдИ рдеी, рд╣िंрджी рдХो рд╕ंрд╡िрдзाрди рдмрдиाрдиे рдХी рднाрд╖ा рдХे рд░ूрдк рдоें рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рдЬाрдП। рдзुрд▓рдХрд░ рдиे рдЙрди рд▓ोрдЧों рдХा рд╡िрд░ोрдз рдХिрдпा рдЬिрди्рд╣ोंрдиे рдпрд╣ рддрд░्рдХ рджिрдпा рдХि рд╕ंрд╡िрдзाрди рд╕рднा рдХे рд╕рднी рд╕рджрд╕्рдп рд╣िंрджुрд╕्рддाрдиी рднाрд╖ा рдирд╣ीं рд╕рдордЭрддे।।

рдЖрд░реж рд╡ीреж рдзुрд▓ेрдХрд░ рдиे рдХрд╣ा рдеा, “рдЗрд╕ рд╕рджрди рдоें рдЬो рд▓ोрдЧ рднाрд░рдд рдХा рд╕ंрд╡िрдзाрди рд░рдЪрдиे рдмैрдаे рд╣ैं рдФрд░ рд╣िंрджुрд╕्рддाрдиी рдирд╣ीं рдЬाрдирддे рд╡े рдЗрд╕ рд╕рднा рдХी рд╕рджрд╕्рдпрддा рдХे рдкाрдд्рд░ рдирд╣ीं рд╣ैं। рдЙрди्рд╣ें рдЪрд▓े рдЬाрдиा рдЪाрд╣िрдП।”

(vi) рдзुрд▓рдХрд░ рдХी рдЯिрдк्рдкрдгिрдпों рд╕े рд╕ंрд╡िрдзाрди рд╕рднा рдоें рд╣ंрдЧाрдоा рдЦрдб़ा рд╣ो рдЧрдпा। рдЕंрдд рдоें рдЬрд╡ाрд╣рд░рд▓ाрд▓ рдХे рд╣рд╕्рддрдХ्рд╖ेрдк рд╕े рд╕ंрд╡िрдзाрди рд╕рднा рдоें рд╢ांрддि рд╕्рдеाрдкिрдд рд╣ुрдИ। рд▓рдЧрднрдЧ рддीрди рд╡рд░्рд╖ों рдХे рдмाрдж 12 рд╕िрддрдо्рдмрд░, 1947 рдХो рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХी рднाрд╖ा рдХे рдк्рд░рд╢्рди рдкрд░ рдЖрд░. рд╡ी. рдзुрд▓ेрдХрд░ рдХे рднाрд╖рдг рдиे рдПрдХ рдмाрд░ рдлिрд░ рддूрдлाрди рдЦрдб़ा рдХрд░ рджिрдпा। рддрдм рддрдХ рд╕ंрд╡िрдзाрди рд╕рднा рдХी рднाрд╖ा рд╕рдоिрддि рдЕрдкрдиी рд░िрдкोрд░्рдЯ рдкेрд╢ рдХрд░ рдЪुрдХी рдеी। рд╕рдоिрддि рдиे рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рднाрд╖ा рдХे рд╕рд╡ाрд▓ рдкрд░ рд╣िंрджी рдХे рд╕рдорд░्рдердХों рдФрд░ рд╡िрд░ोрдзिрдпों рдХे рдмीрдЪ рдкैрджा рд╣ो рдЧрдП рдЧрддिрд░ोрдз рдХो рддोрдб़рдиे рдХे рд▓िрдП рдлाрд░्рдоूрд▓ा рд╡िрдХрд╕िрдд рдХрд░ рд▓िрдпा рдеा। рд╕рдоिрддि рдиे рд╕ुрдЭाрд╡ рджिрдпा рдХि рджेрд╡рдиाрдЧрд░ी рд▓िрдкि рдоें рд▓िрдЦी рд╣िрд░्рджै рднाрд░рдд рдХी рд░ाрдЬрдХीрдп рднाрд╖ा рд╣ोрдЧी рдкрд░ंрддु рдЗрд╕ рдлाрд░्рдоूрд▓े рдХो рд╕рдоिрддि рдиे рдШोрд╖िрдд рдирд╣ीं рдХिрдпा рдеा।

(vii) рднाрд╖ा рд╕ंрдмंрдзी рд╕рдоिрддि рдХा рдпрд╣ рд╡िрдЪाрд░ рдеा рдХि рд╣िंрджी рдХो рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рднाрд╖ा рдмрдиाрдиे рдХे рдоाрдорд▓े рдоें рд╣рдоें рдзीрд░े-рдзीрд░े рдЖрдЧे рдмрдв़рдиा рдЪाрд╣िрдП।

(viii) рдХुрдЫ рд▓ोрдЧों рдХा рд╡िрдЪाрд░ рдеा рдХि рд╕ंрд╡िрдзाрди рд▓ाрдЧू рд╣ोрдиे рдХे рдмाрдж рд▓рдЧрднрдЧ рдкंрдж्рд░рд╣ рд╡рд░्рд╖ों рдХे рдмाрдж рддрдХ рдм्рд░िрдЯिрд╢ рдХाрд▓ рдХी рддрд░рд╣ рд╕рд░рдХाрд░ी рдХाрдордХाрдЬ рдоें рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдХो рдЬाрд░ी рд░рдЦा рдЬाрдП। рд╣рд░ рдк्рд░ांрдд рдХो рдЕрдкрдиे рдХाрд░्рдпों рдХे рд▓िрдП рдХोрдИ рдПрдХ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рднाрд╖ा рдЪुрдирдиे рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ рд╣ोрдЧा। рд╕ंрд╡िрдзाрди рд╕рднा рдХी рд╕рдоिрддि рдиे рд╣िंрджी рдХो рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рднाрд╖ा рдХी рдмрдЬाрдп рд░ाрдЬ рднाрд╖ा рдХрд╣рдХрд░ рд╡िрднिрди्рди рдкрдХ्рд╖ों рдХी рднाрд╡рдиा рдХो рд╢ांрдд рдХрд░рдиे рдФрд░ рд╕рд░्рд╡рд╕्рд╡ीрдХृрдд рд╕рдоाрдзाрди рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХिрдпा рдеा।

(ix) рдЖрд░реж рдмीреж рдзुрд▓ेрдХрд░ рдиे рдЙрди рд▓ोрдЧों рдХा рдордЬाрдХ рдЙрдб़ाрдпा рдЬो рдЧाँрдзी рдХा рдиाрдо рд▓ेрдХрд░ рд╣िंрджी рдХी рдмрдЬाрдп рд╣िंрджुрд╕्рддाрдиी рдХो рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рднाрд╖ा рдмрдиाрдиा рдЪाрд╣рддे рдеे। рдордж्рд░ाрд╕ рдХे рд╕рджрд╕्рдп рд╢्рд░ीрдорддी рджुрд░्рдЧाрдмाрдИ рдиे рдЖрд░реж рдмीреж рдзुрд▓ेрдХрд░ рдХे рд╡рдХ्рддрд╡्рдп рдкрд░ рдЪिंрддा рд╡्рдпрдХ्рдд рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдХрд╣ा рдХि, “рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рдорд╣ोрджрдп, рдЧैрд░ рд╣िंрджी рднाрд╖ाрдпी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХे рд▓ोрдЧों рдХो рдпрд╣ рдорд╣рд╕ूрд╕ рдХрд░ाрдпा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै рдХि рднाрд╖ा рд╕ंрдмंрдзी рдЭрдЧрдб़ा рдпा рд╣िंрджी рднाрд╖ा рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХा рдпрд╣ рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рд╡рд╕्рддुрддः рдПрдХ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХी рд╕ांрдЭी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдкрд░ рднाрд░рдд рдХी рджूрд╕рд░ी рдЙрди्рдирдд рднाрд╖ाрдУं рдХे рд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХ рдк्рд░рднाрд╡ рдХो рд░ोрдХрдиे рдХी рд▓рдб़ाрдИ рдмрдиाрдИ рдЬा рд░рд╣ी рд╣ै।” рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЖрдЧे рдХрд╣ा рд╣िंрджी рдХे рд▓िрдП рд╣ो рд░рд╣ा рдпрд╣ рдк्рд░рдЪाрд░ рдк्рд░ांрддीрдп рднाрд╖ाрдУं рдХी рдЬрдб़ें рдЦोрджрдиे рдХे рдк्рд░рдпाрд╕ рдХे рддुрд▓्рдп рд╣ैं।”

рдЕंрддрддः рдХुрдЫ рд╕рджрд╕्рдпों рдиे рджрдХ्рд╖िрдг рднाрд░рдд рд╕े рдЬिрдирдоें рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░, рдордж्рд░ाрд╕ рдЖрджि рдХे рд╕рджрд╕्рдпों рдХे рдк्рд░рдпाрд╕ों рд╕े рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рд╕рджрд╕्рдпों рдХो рдпрд╣ рдЕрд╣рд╕ाрд╕ рдХрд░ा рджिрдпा рдХि рд╣िंрджी рдХे рд▓िрдП рдЬो рднी рдХिрдпा рдЬाрдП, рдмрдб़ी рд╕ाрд╡рдзाрдиी рд╕े рдХिрдпा рдЬाрдП рддрднी рдЗрд╕ рднाрд╖ा рдХा рднрд▓ा рд╣ो рдЬाрдПрдЧा। рд╕рднी рд╕рджрд╕्рдпों рдиे рд╣िंрджी рдХी рд╣िрдоाрдпрдд рдХो рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХिрдпा рд▓ेрдХिрди рдЗрдирдХे рд╡рд░्рдЪрд╕्рд╡ рдХो рдЕрд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░ рджिрдпा।

рдХाрд▓ांрддрд░ рдоें рджेрд╢ рдХी рд╕рднी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рднाрд╖ाрдУं рдХो рд╕ूрдЪीрдмрдж्рдз рдХिрдпा рдЧрдпा। рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рднाрд╖ा рдмрдиाрдП рдЬाрдиे рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рд╣िंрджी рдФрд░ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдХो рд╡рд░्рд╖ों рддрдХ рд╕рд░рдХाрд░ी рдХाрдордХाрдЬ рдХी рднाрд╖ा рдмрдиाрдпा рдЧрдпा। рд╣िंрджी рдЕрдзिрдХांрд╢ рд░ाрдЬ्рдпों рдХी рдк्рд░рдоुрдЦ рднाрд╖ा рд╣ै рд▓ेрдХिрди рдЗрд╕рдХा рдк्рд░рдЪाрд░ рдЕрдм рд▓ोрдХрддांрдд्рд░िрдХ рдвंрдЧ рд╕े рд╕्рд╡рдпं рд╣ोрддा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै। рдЬрдирд╕ंрдЪाрд░ рдоाрдз्рдпрдо, рджूрд░рджрд░्рд╢рди, рд░ेрдбिрдпो, рдк्рд░ेрд╕, рд╕ाрд╣िрдд्рдп, рдлिрд▓्рдоें рдЗрд╕рдХे рдк्рд░рдЪाрд░-рдк्рд░рд╕ाрд░ рдоें рдк्рд░рд╢ंрд╕рдиीрдп рдпोрдЧрджाрди рджे рд░рд╣े рд╣ैं।

Previous Post Next Post