Bihar Board 12th Political Science Important Questions Short Answer Type Part 4

Bihar Board 12th Political Science Important Questions Short Answer Type Part 4

рдк्рд░рд╢्рди 1.
рд╡िрд╢्рд╡ рдмैंрдХ рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рдХाрд░्рдп рдХ्рдпा рд╣ै ?
рдЙрдд्рддрд░:
рд╡िрд╢्рд╡ рдмैंрдХ рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рдХाрд░्рдп рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╣ैं-

  • рд╕рджрд╕्рдп рджेрд╢ों рдХे рдк्рд░рджेрд╢ों рдХे рдкुрдирд░्рдиिрд░्рдоाрдг рд╡ рд╡िрдХाрд╕ рдоें рд╕рд╣ाрдпрдХ рд╣ोрдиा।
  • рдЛрдг рд╡ рдЕрди्рдп рдЙрдкрдиिрд╡ेрд╢ों рдоें рд╕рд╣рднाрдЧिрддा рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдк्рд░рдд्рдпाрднूрддिрдпाँ рджेрдиा рд╡ рдЙрдирдХे рд╡िрджेрд╢ी рдиिрдЬी рдиिрд╡ेрд╢рдХों рдХो рдк्рд░ोрдд्рд╕ाрд╣рди рджेрдиा।
  • рд╡िрдХाрд╕ рдХे рд▓िрдП рдЕрди्рддрд░्рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдиिрд╡ेрд╢ों рдХो рдк्рд░ोрдд्рд╕ाрд╣िрдд рдХрд░рдиा рддाрдХि рдЙрдд्рдкाрджрдХрддा, рдЬीрд╡рди рд╕्рддрд░ рд╡ рд╢्рд░рдо рдХी рджрд╢ाрдПँ рдКँрдЪी рд╣ो।

рдк्рд░рд╢्рди 2.
рдирд░्рдорджा рдмрдЪाрдУ рдЖंрджोрд▓рди рдХ्рдпा рдеा ?
рдЙрдд्рддрд░:
(i) рд▓ोрдЧों рдж्рд╡ाрд░ा 2003 рдИреж рдоें рд╕्рд╡ीрдХृрддि рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдкुрдирд░्рд╡ाрд╕ рдиीрддि рдХो рдирд░्рдорджा рдмрдЪाрдУ рдЬैрд╕े рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдЖंрджोрд▓рди рдХी рдЙрдкрд▓рдм्рдзि рдХे рд░ूрдк рдоें рджेрдЦा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдкрд░рди्рддु рдЕрд╕рдлрд▓рддा рдХे рд╕ाрде рд╣ी рдирд░्рдорджा рдмрдЪाрдУ рдЖंрджोрд▓рди рдХो рдмाँрдз рдХे рдиिрд░्рдоाрдг рдкрд░ рд░ोрдХ рд▓рдЧाрдиे рдХी рдоांрдЧ рдЙрдаाрдиे рдкрд░ рддीрдЦा рд╡िрд░ोрдз рднी рдЭेрд▓рдиा рдкрдб़ा рд╣ै।

(ii) рдЖрд▓ोрдЪрдХों рдХा рдХрд╣рдиा рд╣ै рдХि рдЖंрджोрд▓рди рдХा рдЕрдб़िрдпрд▓ рд░рд╡ैрдпा рд╡िрдХाрд╕ рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा, рдкाрдиी рдХी рдЙрдкрд▓рдм्рдзрддा рдФрд░ рдЖрд░्рдеिрдХ рд╡िрдХाрд╕ рдоें рдмाрдзा рдЙрдд्рдкрди्рди рдХрд░ рд░рд╣ा рд╣ै। рд╕ुрдк्рд░ीрдо рдХोрд░्рдЯ рдиे рдЗрд╕ рдоाрдорд▓े рдоें рд╕рд░рдХाрд░ рдХो рдмाँрдз рдХा рдХाрдо рдЖрдЧे рдмрдв़ाрдиे рдХी рд╣िрджाрдпрдд рджी рд╣ै рд▓ेрдХिрди рд╕ाрде рд╣ी рдЙрд╕े рдпрд╣ рдЖрджेрд╢ рднी рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै рдХि рдк्рд░рднाрд╡िрдд рд▓ोрдЧों рдХा рдкुрдирд░्рд╡ाрд╕ рд╕рд╣ी рдвंрдЧ рд╕े рдХिрдпा рдЬाрдП।

(iii) рдирд░्рдорджा рдмрдЪाрдУ рдЖंрджोрд▓рди, рджो рд╕े рднी рдЬ्рдпाрджा рджрд╢рдХों рддрдХ рдЪрд▓ा। рдЖंрджोрд▓рди рдиे рдЕрдкрдиी рдоाँрдЧ рд░рдЦрдиे рдХे рд▓िрдП рд╣рд░рд╕ंрднрд╡ рд▓ोрдХрддांрдд्рд░िрдХ рд░рдгрдиीрддि рдХा рдЗрд╕्рддेрдоाрд▓ рдХिрдпा। рдЖंрджोрд▓рди рдиे рдЕрдкрдиी рдмाрдд рди्рдпाрдпрдкाрд▓िрдХा рд╕े рд▓ेрдХрд░ рдЕंрддрд░्рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдоंрдЪों рддрдХ рд╕े рдЙрдаाрдпी। рдЖंрджोрд▓рди рдХी рд╕рдордЭ рдХो рдЬрдирддा рдХे рд╕ाрдордиे рд░рдЦрдиे рдХे рд▓िрдП рдиेрддृрдд्рд╡ рдиे рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ рд░ैрд▓िрдпों рддрдеा рд╕рдд्рдпाрдЧ्рд░рд╣ рдЬैрд╕े рддрд░ीрдХों рдХा рднी рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рдкрд░ंрддु рд╡िрдкрдХ्рд╖ी рджрд▓ों рд╕рд╣िрдд рдоुрдЦ्рдпрдзाрд░ा рдХी рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рдкाрд░्рдЯिрдпों рдХे рдмीрдЪ рдЖंрджोрд▓рди рдХोрдИ рдЦाрд╕ рдЬрдЧрд╣ рдирд╣ीं рдмрдиा рдкाрдпा।

(iv) рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें, рдирд░्рдорджा рдЖंрджोрд▓рди рдХी рд╡िрдХाрд╕ рд░ेрдЦा рднाрд░рддीрдп рд░ाрдЬрдиीрддि рдоें рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдЖंрджोрд▓рди рдФрд░ рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рджрд▓ों рдХे рдмीрдЪ рдиिрд░ंрддрд░ рдмрдв़рддी рджूрд░ी рдХो рдмрдпाрди рдХрд░рддी рд╣ै। рдЙрд▓्рд▓ेрдЦрдиीрдп рд╣ै рдХि рдирд╡ें рджрд╢рдХ рдХे рдЕंрдд рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪрддे-рдкрд╣ुँрдЪрддे рдирд░्рдорджा рдмрдЪाрдУ рдЖंрджोрд▓рди рд╕े рдХрдИ рдЕрди्рдп рд╕्рдеाрдиीрдп рд╕рдоूрд╣ рдФрд░ рдЖंрджोрд▓рди рднी рдЖ рдЬुрдб़े। рдпे рд╕рднी рдЖंрджोрд▓рди рдЕрдкрдиे-рдЕрдкрдиे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рд╡िрдХाрд╕ рдХी рд╡ृрд╣рдд рдкрд░िрдпोрдЬрдиाрдУं рдХा рд╡िрд░ोрдз рдХрд░рддे рдеे। рдЗрд╕ рд╕рдордп рдХे рдЖрд╕-рдкाрд╕ рдирд░्рдорджा рдмрдЪाрдУ рдЖंрджोрд▓рди рджेрд╢ рдХे рд╡िрднिрди्рди рд╣िрд╕्рд╕ों рдоें рдЪрд▓ рд░рд╣े рд╕рдордзрд░्рдоा рдЖंрджोрд▓рдиों рдХे рдЧрдардмंрдзрди рдХा рдЕंрдЧ рдмрди рдЧрдпा।

рдк्рд░рд╢्рди 3.
‘рднाрд░рдд рдоें рд╕िрдХ्рдХिрдо рд╡िрд▓рдп’ рд╡िрд╖рдп рдкрд░ рдПрдХ рдЯिрдк्рдкрдгी рд▓िрдЦिрдП।
рдЙрдд्рддрд░:
рдкृрд╖्рдарднूрдоि- рдорддрд▓рдм рдпрд╣ рдХि рддрдм рд╕िрдХ्рдХिрдо рднाрд░рдд рдХा рдЕंрдЧ рддो рдирд╣ीं рдеा рд▓ेрдХिрди рд╡рд╣ рдкूрд░ी рддрд░рд╣ рд╕ंрдк्рд░рднु рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рднी рдирд╣ीं рдеा। рд╕िрдХ्рдХिрдо рдХी рд░рдХ्рд╖ा рдФрд░ рд╡िрджेрд╢ी рдоाрдорд▓ों рдХा рдЬिрдо्рдоा рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдХा рдеा рдЬрдмрдХि рд╕िрдХ्рдХिрдо рдХे рдЖंрддрд░िрдХ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХी рдмाрдЧрдбोрд░ рдпрд╣ाँ рдХे рд░ाрдЬा рдЪोрдЧ्рдпाрд▓ рдХे рд╣ाрдеों рдоें рдеी। рдпрд╣ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХाрд░рдЧрд░ рд╕ाрдмिрдд рдирд╣ीं рд╣ो рдкाрдпी рдХ्рдпोंрдХि рд╕िрдХ्рдХिрдо рдХे рд░ाрдЬा рд╕्рдеाрдиीрдп рдЬрдирддा рдХी рд▓ोрдХрддांрдд्рд░िрдХ рдЖрдХांрдХ्рд╖ाрдУं рдХो рд╕ंрднाрд▓ рдирд╣ीं рд╕рдХे।

(i) рд╕िрдХ्рдХिрдо рдоें рд▓ोрдХрддंрдд्рд░ рддрдеा рд╡िрдЬрдпी рдкाрд░्рдЯी рдХा рд╕िрдХ्рдХिрдо рдХो рднाрд░рдд рдХे рд╕ाрде рдЬोрдб़рдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕- рдПрдХ рдмрдб़ा рд╣िрд╕्рд╕ा рдиेрдкाрд▓िрдпो рдХा рдеा| рдиेрдкाрд▓ी рдоूрд▓ рдХी рдЬрдирддा рдХे рдорди рдоें рдпрд╣ рднाрд╡ рдШрд░ рдХрд░ рдЧрдпा рдХि рдЪोрдЧ्рдпाрд▓ рдЕрд▓्рдкрд╕ंрдЦ्рдпрдХ рд▓ेрдкрдЪा-рднूрдЯिрдпा рдХे рдПрдХ рдЫोрдЯे-рд╕े рдЕрднिрдЬрди рддрдмрдХे рдХा рд╢ाрд╕рди рдЙрди рдкрд░ рд▓ाрдж рд░рд╣ा рд╣ै। рдЪोрдЧ्рдпाрд▓ рд╡िрд░ोрдзी рджोрдиों рд╕рдоुрджाрдп рдХे рдиेрддाрдУं рдиे рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рд╕े рдорджрдж рдоाँрдЧी рдФрд░ рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдХा рд╕рдорд░्рдерди рд╣ाрд╕िрд▓ рдХिрдпा। рд╕िрдХ्рдХिрдо рд╡िрдзाрдирд╕рднा рдХे рд▓िрдП рдкрд╣рд▓ा рд▓ोрдХрддांрдд्рд░िрдХ рдЪुрдиाрд╡ 1974 рдоें рд╣ुрдЖ рдФрд░ рдЗрд╕рдоें рд╕िрдХ्рдХिрдо рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдХो рднाрд░ी рд╡िрдЬрдп рдоिрд▓ी। рдпрд╣ рдкाрд░्рдЯी рд╕िрдХ्рдХिрдо рдХो рднाрд░рдд рдХे рд╕ाрде рдЬोрдб़рдиे рдХे рдкрдХ्рд╖ рдоें рдеी।

(ii) рд╕िрдХ्рдХिрдо рднाрд░рдд рдХा 22рд╡ाँ рд░ाрдЬ्рдп (рдк्рд░ांрдд) рдмрдиाрдпा рдЧрдпा- рд╡िрдзाрди рд╕рднा рдиे рдкрд╣рд▓े рднाрд░рдд рдХे ‘рд╕рд╣-рдк्рд░ाрди्рдд’ рдмрдирдиे рдХी рдХोрд╢िрд╢ рдХी рдФрд░ рдЗрд╕рдХे рдмाрдж 1975 рдХे рдЕрдк्рд░ैрд▓ рдоें рдПрдХ рдк्рд░рд╕्рддाрд╡ рдкाрд╕ рдХिрдпा। рдЗрд╕ рдк्рд░рд╕्рддाрд╡ рдоें рднाрд░рдд рдХे рд╕ाрде рд╕िрдХ्рдХिрдо рдХे рдкूрд░्рдг рд╡िрд▓рдп рдХी рдмाрдд рдХрд╣ी рдЧрдИ рдеी। рдЗрд╕ рдк्рд░рд╕्рддाрд╡ рдХे рддुрд░ंрдд рдмाрдж рд╕िрдХ्рдХिрдо рдоें рдЬрдирдордд-рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдХрд░ाрдпा рдЧрдпा рдФрд░ рдЬрдирдордд-рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдоें рдЬрдирддा рдиे рд╡िрдзाрдирд╕рднा рдХे рдлैрд╕рд▓े рдкрд░ рдЕрдкрдиी рдоुрд╣рд░ рд▓рдЧा рджी। рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рд╕िрдХ्рдХिрдо рд╡िрдзाрдирд╕рднा рдХे рдЕрдиुрд░ोрдз рдХो рддрдд्рдХाрд▓ рдоाрди рд▓िрдпा рдФрд░ рд╕िрдХ्рдХिрдо рднाрд░рдд рдХा 22рд╡ाँ рд░ाрдЬ्рдп рдмрди рдЧрдпा। рдЪोрдЧ्рдпाрд▓ рдиे рдЗрд╕ рдлैрд╕рд▓े рдХो рдирд╣ीं рдоाрдиा рдФрд░ рдЙрд╕рдХे рд╕рдорд░्рдердХों рдиे рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдкрд░ рд╕ाрдЬिрд╢ рд░рдЪрдиे рддрдеा рдмрд▓ рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░рдиे рдХा рдЖрд░ोрдк рд▓рдЧाрдпा। рдмрд╣рд░рд╣ाрд▓, рднाрд░рдд рд╕ंрдШ рдоें рд╕िрдХ्рдХिрдо рдХे рд╡िрд▓рдп рдХो рд╕्рдеाрдиीрдп рдЬрдирддा рдХा рд╕рдорд░्рдерди рдк्рд░ाрдк्рдд рдеा।

рдк्рд░рд╢्рди 4.
рдПрдХрдзुрд╡ीрдп рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдФрд░ рдж्рд╡िрдз्рд░ुрд╡ीрдп рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХ्рдпा рд╣ै ?
рдЙрдд्рддрд░:
рдПрдХрдз्рд░ुрд╡ीрдп рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдФрд░ рдж्рд╡िрдз्рд░ुрд╡ीрдп рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा 1991 рдоें рд╕ोрд╡िрдпрдд рд░ूрд╕ рдХे рдмिрдЦрд░ рдЬाрдиे рдХे рдмाрдж рд╡िрд╢्рд╡ рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдкूँрдЬीрд╡ाрджी рдЧ्рд░ुрдк рдЕрдоेрд░िрдХा рдХे рдиेрддृрдд्рд╡ рдоें рдПрдХрдз्рд░ुрд╡ीрдп рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдмрди рдЧрдИ рд╣ै рдЬो рдЖрдЬ рднी рдХाрдпрдо рд╣ै।

рдж्рд╡िрддीрдп рд╡िрд╢्рд╡рдпुрдж्рдз рдХे рдмाрдж рд╡िрд╢्рд╡ рджो рдЧुрдЯों рдоें рд╡िрднрдХ्рдд рд╣ोрдХрд░ рдж्рд╡िрдз्рд░ुрд╡ीрдп рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдоें рдкрд░िрдгрдд рд╣ो рдЧрдпा। рдкूँрдЬीрд╡ाрджी рдЧुрдЯों рдХे рджेрд╢ों рдХा рдиेрддृрдд्рд╡ рдЕрдоेрд░िрдХा рдж्рд╡ाрд░ा рдФрд░ рд╕ाрдо्рдпрд╡ाрджी рджेрд╢ों рдХा рдиेрддृрдд्рд╡ рд╕ोрд╡िрдпрдд рд░ूрд╕ рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд╣ोрдиे рд▓рдЧा।

рдк्рд░рд╢्рди 5.
рд╡ाрдордкंрдеी рджрд▓ рд╕े рдХ्рдпा рд╕рдордЭрддे рд╣ैं ?
рдЙрдд्рддрд░:
рднाрд░рддीрдп рд░ाрдЬрдиीрддि рдоें рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рд╕ाрдо्рдпрд╡ाрджी рджрд▓, рдоाрд░्рдХ्рд╕рд╡ाрджी рджрд▓ рдХो рд╡ाрдорджрд▓ рдХी рд╕ंрдЬ्рдЮा рджी рдЬाрддी рд╣ै। рдпрд╣ рджрд▓ рдЕрдкрдиे рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдоों рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЧрд░ीрдм, рджрд▓िрдд, рд╢ोрд╖िрдд рдПрд╡ं рд╕рд░्рд╡рд╣ाрд░ा рджрд▓ рдХे рд╣िрдд рдХी рд░рдХ्рд╖ा рдХे рд▓िрдП рдпрд╣ рджрд▓ рдХाрд░्рдпрд░рдд рд░рд╣рддा рд╣ै। рдпрд╣ рджрд▓ рдкूँрдЬीрдкрддिрдпों рдХे рдЦिрд▓ाрдл рд╣ै। рдПрдХ рд▓рдо्рдмे рд╕рдордп рддрдХ рдкрд╢्рдЪिрдоी рдмंрдЧाрд▓, рдд्рд░िрдкुрд░ा рдЖрджि рд░ाрдЬ्рдпों рдХे рд╢ाрд╕рди рдоें рдЗрд╕рдХी рднूрдоिрдХा рдк्рд░рдоुрдЦ рдеी।

рдк्рд░рд╢्рди 6.
рдмिрдоाрд░ू рд░ाрдЬ्рдпों рдХा рдХ्рдпा рдЕрд░्рде рд╣ै ?
рдЙрдд्рддрд░:
рднाрд░рдд рдоें рд╡ैрд╕े рд░ाрдЬ्рдп рдЬो рдЖрд░्рдеिрдХ, рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рд╕े рдкिрдЫрдб़े рд╣ुрдП рд╣ैं। рд╡рд╣ाँ рдкрд░ рд▓ोрдЧों рдоें рд╢िрдХ्рд╖ा рдХी рдХрдоी, рдмेрд░ोрдЬрдЧाрд░ी, рдорд╣िрд▓ाрдУं рдХी рдЖрд░्рдеिрдХ рд╕्рдеिрддि рджрдпрдиीрдп рд╣ै। рдЗрд╕рдХा рдЙрджाрд╣рд░рдг рдЙрдб़ीрд╕ा, рдкрд╢्рдЪिрдо рдмंрдЧाрд▓, рдЖрд╕ाрдо рдХे рд╕рдоीрдкрд╡рд░्рддी рд░ाрдЬ्рдп рдПрд╡ं рдмिрд╣ाрд░ рдХा рднी рдХुрдЫ рд╣िрд╕्рд╕ा рдмिрдоाрд░ू рд░ाрдЬ्рдп рдХे рд╢्рд░ेрдгी рдоें рдЖрддा рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 7.
рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдПрд╡ं рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рджрд▓ों рдоें рдХ्рдпा рдЕрди्рддрд░ рд╣ै ?
рдЙрдд्рддрд░:
рдЬो рджрд▓ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдЪुрдиाрд╡ рдЬीрддрдХрд░ рд╕ंрд╕рдж рдоें рдЖрддा рд╣ै рдЙрд╕े рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рджрд▓ рдХी рд╕ंрдЬ्рдЮा рджी рдЬाрддी рд╣ै। рдЗрд╕рдоें рдХुрд▓ рдорддрджाрди рдХा рдХुрдЫ рдк्рд░рддिрд╢рдд рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рд░рд╣рддा рд╣ै। рднाрд░рдд рдоें рднाрдЬрдкा, рднाрд░рддीрдп рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдХाँрдЧ्рд░ेрд╕, рдХрдо्рдпुрдиिрд╖्рдЯ рдкाрд░्рдЯी рдПрд╡ं рддृрдгрдоुрд▓ рджрд▓ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рджрд▓ рд╣ै।

рдЬो рджрд▓ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдпा рдк्рд░ाрди्рддीрдп рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдЬीрдд рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░ рд╕ंрд╕рдж рдпा рд╡िрдзाрдирдоंрдбрд▓ рдХी рд╕рджрд╕्рдпрддा рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рддा рд╣ै рдЙрд╕े рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рджрд▓ рдХी рд╕ंрдЬ्рдЮा рджी рдЬाрддी рд╣ै। рдмिрд╣ाрд░ рдоें рдЬрдирддा рджрд▓ рдпू, рд░ाрдЬрдж рдПрд╡ं рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдоें рд╕рдкा, рдмрд╕рдкा рдЖрджि рджрд▓ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рджрд▓ рдоें рдЖрддे рд╣ैं।

рдк्рд░рд╢्рди 8.
рд░ाрдЬ्рдп рдФрд░ рд╕ंрдШрд╢ाрд╕िрдд рд░ाрдЬ्рдп рдоें рдХ्рдпा рдЕрди्рддрд░ рд╣ै ?
рдЙрдд्рддрд░:
рднाрд░рдд рдоें рд╕ंрдШीрдп рдк्рд░рдгाрд▓ी рдХो рдЕрдкрдиाрдХрд░ рд╢ाрд╕рди рд╕ंрдЪाрд▓िрдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рд╕ंрдШ рдПрд╡ं рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХो рд╡िрднрдХ्рдд рдХрд░ рд╢ाрд╕рди рдЪрд▓ाрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рд░ाрдЬ्рдп рд╢ाрд╕рди рдХा рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рдк्рд░рдзाрди рдоुрдЦ्рдпрдоंрдд्рд░ी рд╣ोрддा рд╣ै। рдЬैрд╕े рдмिрд╣ाрд░, рдпूрежрдкीреж, рдмंрдЧाрд▓ рдЖрджि рд░ाрдЬ्рдп рд╣ैं। рдЕрднी рднाрд░рдд рдоें 29 рд░ाрдЬ्рдп рд╣ै।

рднाрд░рдд рдХे рдХुрдЫ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рд╕ंрдШрд╢ाрд╕िрдд рд░ाрдЬ्рдп рд╣ै рдЬिрд╕рдХा рдк्рд░рдзाрди рд▓ेрдл्рдЯीрдиेंрдЯ рдЧрд╡рд░्рдирд░ рдЬрдирд░рд▓ рд╣ोрддा рд╣ै। рд╡рд╣ рдХेрди्рдж्рд░ рд╕рд░рдХाрд░ рдж्рд╡ाрд░ा рдордиोрдиीрдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рднाрд░рдд рдоें рд╕ंрдШрд╢ाрд╕िрдд рд░ाрдЬ्рдпों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा 6 рд╣ै। рдЬिрд╕рдоें рдЕंрдбрдоाрди рдиिрдХोрдмाрд░ рдж्рд╡ीрдк рд╕рдоूрд╣, рджрдорди, рдЪंрдбीрдЧрдв़ рдЖрджि рд░ाрдЬ्рдп рд╕ंрдШрд╢ाрд╕िрдд рд░ाрдЬ्рдп рд╣ैं।

рдк्рд░рд╢्рди 9.
рдоोрджी рдХा рдиोрдЯрдмрди्рджी рдк्рд░ोрдЧ्рд░ाрдо рдХ्рдпा рд╣ै ?
рдЙрдд्рддрд░:
рднाрд░рддीрдп рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рдоोрджी рдиे 8 рдирд╡рдо्рдмрд░, 2016 рдХे рдПрдХ рдШोрд╖рдгा рдж्рд╡ाрд░ा рдпрд╣ рдХрд╣ा рдХि рдЖрдЬ рд╕े рднाрд░рдд рдоें 500 рдФрд░ 1000 рдХे рдкुрд░ाрдиे рдиोрдЯ рдирд╣ीं рдЪрд▓ेंрдЧे। рдоोрджी рдХा рдпрд╣ рдПрдХ рдХ्рд░ाрди्рддिрдХाрд░ी рдлैрд╕рд▓ा рдеा। рдЗрд╕рд╕े рджेрд╢ рдоें рдХाрд▓ा рдзрди рдкрд░ рд░ोрдХ рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдЖрддंрдХрд╡ाрджी рдЧрддिрд╡िрдзिрдпों рдкрд░ рднी рд▓рдЧाрдо рд▓рдЧाрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдХिрди्рддु рдкुрд░ाрдиे рдиोрдЯ рднी 31 рджिрд╕рдо्рдмрд░, 2016 рддрдХ рдмैंрдХों рдФрд░ рдкोрд╕्рдЯрдСрдлिрд╕ рдоें рдмрджрд▓ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЗрддрдиा рд╣ी рдирд╣ीं 31 рдоाрд░्рдЪ 2017 рддрдХ рднाрд░рддीрдп рд░िрдЬрд░्рд╡ рдмैंрдХ рдоें рдЙрдЪिрдд рдХाрд░рдг рджेрдХрд░ рдкुрд░ाрдиे рдиोрдЯ рдмрджрд▓े рдЬाрдпेंрдЧे।

рдк्рд░рд╢्рди 10.
рдоोрджी рдХा рд╕рд░्рдЬिрдХрд▓ рд╕्рдЯ्рд░ाрдЗрдХ рдХ्рдпा рд╣ै ?
рдЙрдд्рддрд░:
рдкाрдХिрд╕्рддाрди рдж्рд╡ाрд░ा рд╢ुрд░ू рд╕े рд▓ेрдХрд░ рдЖрдЬ рддрдХ рднाрд░рдд-рдкाрдХिрд╕्рддाрди рд╕ीрдоा рдкрд░ рдЖрддंрдХрд╡ाрджिрдпों рдж्рд╡ाрд░ा рднाрд░рддीрдп рд╕ीрдоा рдоें рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдХрд░ рдиिрд░рдкрд░ाрдз рднाрд░рддीрдпों рдХी рд╣рдд्рдпा рдХी рдЬा рд░рд╣ी рд╣ै। рдЗрддрдиा рд╣ी рдирд╣ीं рднाрд░рддीрдп рд╕ीрдоा рдоें рдШुрд╕рдХрд░ рд▓рдЧрднрдЧ 20 рднाрд░рддीрдп рдЬрд╡ाрдиों рдХो рдоौрдд рдХे рдШाрдЯ рдЙрддाрд░ рдХрд░ рдЖрддंрдХрд╡ाрджी рдкाрдХ рд╕ीрдоा рдоें рдШुрд╕ рдЧрдпे। рдЗрд╕ी рдХो рдз्рдпाрди рдоें рд░рдЦрдХрд░ рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рдоोрджी рдиे рдЬांрдмाрдЬ рднाрд░рддीрдп рд╕ैрдиिрдХों рдХो рдкाрдХ рдоें рднेрдЬрдХрд░ рд╕ैрдХрдб़ों рдкाрдХिрд╕्рддाрдиी рд╕ैрдиिрдХों рдХो рдоाрд░рдХрд░ рдкुрдиः рд╡ाрдкрд╕ рдЖ рдЧрдпे।

рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рдоोрджी рдиे рдЖрддंрдХрд╡ाрджिрдпों рдж्рд╡ाрд░ा 14 рдлрд░рд╡рд░ी, 2019 рдХो рдкुрд▓рд╡ाрдоा рдоें 40 рд╕ैрдиिрдХों рдХो рдоाрд░ рджिрдпे рдЬाрдиे рдХे рдмाрдж 26 рдлрд░рд╡рд░ी, 2019 рдХो рд╕рд░्рдЬिрдХрд▓ рд╕्рдЯ्рд░ाрдЗрдХ II рдж्рд╡ाрд░ा рдкाрдХिрд╕्рддाрди рдХे рдмाрд▓ाрдХोрдЯ рдоें рдЖрддंрдХрд╡ाрджिрдпों рдХे рдЯ्рд░ेрдиिंрдЧ рд╕ेंрдЯрд░ рдкрд░ рд╣рд╡ाрдИ рд╣рдорд▓ों рдж्рд╡ाрд░ा рдХрд░ीрдм 300 рдкाрдХ рдЖрддंрдХрд╡ाрджिрдпों рдХो рдоाрд░рдХрд░ рднाрд░рддीрдп рд╕ैрдиिрдХ рд╡ाрдкрд╕ рд▓ौрдЯ рдЖрдпा।

рдк्рд░рд╢्рди 11.
рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рд╕े рдЬुрдб़े рдХेрди्рдж्рд░ीрдп рдоूрд▓्рдпों (рдпा рдЪीрдЬों) рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХीрдЬिрдП।
рдЙрдд्рддрд░:
рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдХे рдХेрди्рдж्рд░ीрдп рдоूрд▓्рдп (Central Values or things of Security)- рдЖрджрдоी рдЬрдм рднी рдЕрдкрдиे рдШрд░ рд╕े рдмाрд╣рд░ рдХрджрдо рдиिрдХाрд▓рддा рд╣ै рддो рдЙрд╕рдХे рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдЕрдерд╡ा рдЬीрд╡рдирдпाрдкрди рдХे рддрд░ीрдХों рдХो рдХिрд╕ी рди рдХिрд╕ी рдЕрд░्рде рдоें рдЦрддрд░ा рдЬрд░ूрд░ рд╣ोрддा рд╣ै। рдпрджि рд╣рдордиे рдЦрддрд░े рдХा рдЗрддрдиा рд╡्рдпाрдкрдХ рдЕрд░्рде рд▓िрдпा рддो рдлिрд░ рд╣рдоाрд░ी рджुрдиिрдпा рдоें рд╣рд░ рдШрдб़ी рдФрд░ рд╣рд░ рдЬрдЧрд╣ рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдХे рд╣ी рд╕рд╡ाрд▓ рдирдЬрд░ рдЖрдпेंрдЧे।

рдЗрд╕ी рдХाрд░рдг рдЬो рд▓ोрдЧ рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рд╡िрд╖рдпрдХ рдЕрдз्рдпрдпрди рдХрд░рддे рд╣ैं рдЙрдирдХा рдХрд╣рдиा рд╣ै рдХि рдХेрд╡рд▓ рдЙрди рдЪीрдЬों рдХो ‘рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा’ рд╕े рдЬुрдб़ी рдЪीрдЬों рдХा рд╡िрд╖рдп рдмрдиाрдпा рдЬाрдп рдЬिрдирд╕े рдЬीрд╡рди рдХे рдХेрди्рдж्рд░ीрдп рдоूрд▓्рдпों’ рдХो рдЦрддрд░ा рд╣ो। рддो рдлिрд░ рд╕рд╡ाрд▓ рдЙрдарддा рд╣ै рдХि рдХिрд╕рдХे рдХेрди्рдж्рд░ीрдп рдоूрд▓्рдп ? рдХ्рдпा рдкूрд░े рджेрд╢ рдХे рдХेрди्рдж्рд░ीрдп рдоूрд▓्рдп’ ? рдЖрдо рд╕्рдд्рд░ी-рдкुрд░ूрд╖ों рдХे рдХेрди्рдж्рд░ीрдп рдоूрд▓्рдп ? рдХ्рдпा рдиाрдЧрд░िрдХों рдХी рдиुрдоाрдЗंрджрдЧी рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ी рд╕рд░рдХाрд░ рд╣рдоेрд╢ा рдХेрди्рдж्рд░ीрдп рдоूрд▓्рдпों’ рдХा рд╡рд╣ी рдЕрд░्рде рдЧ्рд░рд╣рдг рдХрд░рддी рд╣ै рдЬो рдХोрдИ рд╕ाрдзाрд░рдг рдиाрдЧрд░िрдХ ?

рдк्рд░рд╢्рди 12.
рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдиीрддि рдХा рд╕ंрдмंрдз рдХिрд╕рд╕े рд╣ोрддा рд╣ै ? рдЗрд╕े рдХ्рдпा рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै ? рдЗрд╕े рд░рдХ्рд╖ा рдХрдм рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै ?
рдЙрдд्рддрд░:
рдпुрдж्рдз рдоें рдХोрдИ рд╕рд░рдХाрд░ рднрд▓े рд╣ी рдЖрдд्рдорд╕рдорд░्рдкрдг рдХрд░ рджे рд▓ेрдХिрди рд╡рд╣ рдЗрд╕े рдЕрдкрдиे рджेрд╢ рдХी рдиीрддि рдХे рд░ूрдк рдоें рдХрднी рдк्рд░рдЪाрд░िрдд рдирд╣ीं рдХрд░рдиा рдЪाрд╣ेрдЧी। рдЗрд╕ рдХाрд░рдг, рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा-рдиीрддि рдХा рд╕ंрдмंрдз рдпुрдж्рдз рдХी рдЖрд╢ंрдХा рдХो рд░ोрдХрдиे рдоें рд╣ोрддा рд╣ै рдЬिрд╕े ‘рдЕрдкрд░ाрдз’ рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै рдФрд░ рдпुрдж्рдз рдХो рд╕ीрдоिрдд рд░рдЦрдиे рдЕрдерд╡ा рдЙрд╕рдХो рд╕рдоाрдк्рдд рдХрд░рдиे рд╕े рд╣ोрддा рд╣ै рдЬिрд╕े рд░рдХ्рд╖ा рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 13.
рд╣рд░िрдд рдХ्рд░ांрддि рдХ्рдпा рд╣ै ?
рдЙрдд्рддрд░:
рд╕рд░рдХाрд░ी рдЦाрдж्рдп рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдХो рд╕ुрдиिрд╢्рдЪिрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдХृрд╖ि рдХी рдПрдХ рдирдИ рд░рдгрдиीрддि рдЕрдкрдиाрдИ। рдЬो рдЗрд▓ाрдХे рдЕрдерд╡ा рдХिрд╕ाрди рдЦेрддी рдХे рдоाрдорд▓े рдоें рдкिрдЫрдб़े рд╣ुрдП рдеे। рд╢ुрд░ू рдоें рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдЙрдирдХो рдЬ्рдпाрджा рд╕рд╣ाрдпрддा рджेрдиे рдХी рдиीрддि рдЕрдкрдиाрдпी рдеी। рдЗрд╕ рдиीрддि рдХो рдЫोрдб़ рджिрдпा рдЧрдпा। рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдЬрдм рдЙрди рдЗрд▓ाрдХों рдкрд░ рдЬ्рдпाрджा рд╕ंрд╕ाрдзрди рд▓рдЧाрдиे рдХा рдлैрд╕рд▓ा рдХिрдпा рдЬрд╣ाँ рд╕िंрдЪाрдИ рд╕ुрд╡िрдзा рдоौрдЬूрдж рдеी рдФрд░ рдЬрд╣ाँ рдХे рдХिрд╕ाрди рд╕рдоृрдж्рдз рдеे। рдЗрд╕ рдиीрддि рдХे рдкрдХ्рд╖ рдоें рджрд▓ीрд▓ рдпрд╣ рджी рдЧрдИ рдХि рдЬो рдкрд╣рд▓े рд╕े рд╣ी рд╕рдХ्рд╖рдо рд╣ैं рд╡े рдХрдо рдЙрдд्рдкाрджрди рдХो рддेрдЬ рд░рдл्рддाрд░ рд╕े рдмрдв़ाрдиे рдоें рд╕рд╣ाрдпрдХ рд╣ो рд╕рдХрддे рд╣ैं।

рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдЙрдЪ्рдЪ рдЧुрдгрд╡рдд्рддा рдХे рдмीрдЪ, рдЙрд░्рд╡рд░рдХ, рдХीрдЯрдиाрд╢ाрдХ рдФрд░ рдмेрд╣рддрд░ рд╕िंрдЪाрдИ рд╕ुрд╡िрдзा рдмрдб़े рдЕрдиुрдоाрджिрдд рдоूрд▓्рдп рдкрд░ рдоुрд╣ैрдпा рдХрд░ाрдиा рд╢ुрд░ू рдХिрдпा। рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдЗрд╕ рдмाрдд рдХी рднी рдЧाрд░ंрдЯी рджी рдХि рдЙрдкрдЬ рдХो рдПрдХ рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдоूрд▓्рдп рдкрд░ рдЦрд░ीрдж рд▓िрдпा рдЬाрдПрдЧा। рдпрд╣ी рдЙрд╕ рдкрд░िрдШрдЯрдиा рдХी рд╢ुрд░ूрдЖрдд рдеी, рдЬिрд╕े ‘рд╣рд░िрдд рдХ्рд░ांрддि’ рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 14.
рджрдХ्рд╖िрдг рдПрд╢िрдпा рдХ्рдпा рд╣ै ?
рдЙрдд्рддрд░:
рд╕ाрдоाрди्рдпрддрдпा рджрдХ्рд╖िрдг рдПрд╢िрдпा рдоें рдиौ рджेрд╢ों рдХो рд╢ाрдоिрд▓ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрдирдоें рдЖрда рджेрд╢- (i) рдмांрдЧ्рд▓ाрджेрд╢, (ii) рднूрдЯाрди, (iii) рднाрд░рдд, (iv) рдоाрд▓рджीрд╡, (v) рдиेрдкाрд▓, (vi) рдкाрдХिрд╕्рддाрди, (vii) рд╢्рд░ीрд▓ंрдХा рдПрд╡ं (viii) рдЕрдлрдЧाрдиिрд╕्рддाрди рдХो рд╢ाрдоिрд▓ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै।

рдЙрдд्рддрд░ рдХी рд╡िрд╢ाрд▓ рд╣िрдоाрдпрд▓ рдкрд░्рд╡рдд-рд╢्рд░ृंрдЦрд▓ा, рджрдХ्рд╖िрдг рдХा рд╣िंрджрдорд╣ाрд╕ाрдЧрд░, рдкрд╢्рдЪिрдо рдХा рдЕрд░рдм рд╕ाрдЧрд░ рдФрд░ рдкूрд░рдм рдоें рдоौрдЬूрдж рдмंрдЧाрд▓ рдХी рдЦाрдб़ी рд╕े рдпрд╣ рдЗрд▓ाрдХा рдПрдХ рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХे рд░ूрдк рдоें рдирдЬрд░ рдЖрддा рд╣ै। рдпрд╣ рднौрдЧोрд▓िрдХ рд╡िрд╢िрд╖्рдЯрддा рд╣ी рдЙрд╕ рдЙрдк-рдорд╣ाрдж्рд╡ीрдкीрдп рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХी рднाрд╖ाрдИ, рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рддрдеा рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдЕрдиूрдаेрдкрди рдХे рд▓िрдП рдЬिрдо्рдоेрджाрд░ рд╣ै। рдЗрд╕ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХी рдЪрд░्рдЪा рдоें рдЬрдм-рддрдм рдЕрдлрдЧाрдиिрд╕्рддाрди рдФрд░ рдо्рдпांрдоाрд░ рдХो рднी рд╢ाрдоिрд▓ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдЪीрди рдЗрд╕ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХा рдПрдХ рдк्рд░рдоुрдЦ рджेрд╢ рд╣ै рд▓ेрдХिрди рдЪीрди рдХो рджрдХ्рд╖िрдг рдПрд╢िрдпा рдХा рдЕंрдЧ рдирд╣ीं рдоाрдиा рдЬाрддा।

рдк्рд░рд╢्рди 15.
рд╢िрдХ्рд╖ा рдФрд░ рд░ोрдЬрдЧाрд░ рдоें рдкुрд░ुрд╖ों рдФрд░ рдорд╣िрд▓ाрдУं рдХी рд╕्рдеिрддि рдХा рдЕंрддрд░ рдмрддाрдЗрдП।
рдЙрдд्рддрд░:
рдкुрд░ुрд╖ों рдФрд░ рдорд╣िрд▓ाрдУं рдХी рд╕्рдеिрддि рдоें рд╢िрдХ्рд╖ा рдФрд░ рд░ोрдЬрдЧाрд░ рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдЕंрддрд░ рд╣ै। рд╕्рдд्рд░ी рд╕ाрдХ्рд╖рд░рддा 2001 рдоें 54.16 рдк्рд░рддिрд╢рдд рдеी рдЬрдмрдХि рдкुрд░ुрд╖ों рдХी рд╕ाрдХ्рд╖рд░рддा 75.85 рдк्рд░рддिрд╢рдд рдеी। рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рдЕрднाрд╡ рдХे рдХाрд░рдг рд░ोрдЬрдЧाрд░, рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг рдФрд░ рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рд╕ुрд╡िрдзाрдУं рдХे рдЙрдкрдпोрдЧ рдЬैрд╕े рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рдорд╣िрд▓ाрдУं рдХी рд╕рдлрд▓рддा рд╕ीрдоिрдд рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 16.
рдЬрди рдЖंрджोрд▓рди рдХी рдк्рд░рдХृрддि рдкрд░ рдЕрддि рд▓рдШु рдЯिрдк्рдкрдгी рд▓िрдЦिрдП।
рдЙрдд्рддрд░:
рдЬрди рдЖंрджोрд▓рди рд╡े рдЖंрджोрд▓рди рд╣ोрддे рд╣ैं। рдЬो рдк्рд░ाрдпः рд╕рдоाрдЬ рдХे рд╕ंрджрд░्рдн рдпा рд╢्рд░ेрдгी рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп, рдЕрдерд╡ा рд╕्рдеाрдиीрдп рд╣िрддों, рдоाँрдЧों рдФрд░ рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рд╕े рдк्рд░ेрд░िрдд рд╣ोрдХрд░ рдк्рд░ाрдпः рд▓ोрдХрддांрдд्рд░िрдХ рддрд░ीрдХे рд╕े рдЪрд▓ाрдП рдЬाрддे рд╣ैं। рдЙрджाрд╣рд░рдг рдХे рд▓िрдП 1973 рдИреж рдоें рдЪрд▓ाрдпा рдЧрдпा ‘рдЪिрдкрдХो рдЖंрджोрд▓рди’ рднाрд░рддीрдп рдХिрд╕ाрди рдпूрдиिрдпрди рдж्рд╡ाрд░ा рдЪрд▓ाрдпा рдЧрдпा рдЖंрджोрд▓рди, рджрд▓िрдд рдкैंрдерд░्рд╕ рдЖंрджोрд▓рди, рдЖंрдз्рд░ рдк्рд░рджेрд╢ рддाрдб़ी рд╡िрд░ोрдзी рдЖंрджोрд▓рди, рд╕рдордп-рд╕рдордп рдкрд░ рдЪрд▓ाрдП рдЧрдП рдЫाрдд्рд░ рдЖंрджोрд▓рди, рдиाрд░ी рдоुрдХ्рддि рдФрд░ рд╕рд╢рдХ्рддिрдХрд░рдг рд╕рдорд░्рдеिрдд рдЖंрджोрд▓рди, рдирд░्рдорджा рдмрдЪाрдУ рдЖंрджोрд▓рди рдЖрджि рдЬрди рдЖंрджोрд▓рди рдХे рдЙрджाрд╣рд░рдг рд╣ैं।

рдк्рд░рд╢्рди 17.
рдЙрди рдХाрд░рдгों/рдХाрд░рдХों рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХीрдЬिрдП рдЬिрдирдХी рд╡рдЬрд╣ рд╕े рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдЗрд╕्рдкाрдд рдЙрдж्рдпोрдЧ рдЙрдб़ीрд╕ा рдоें рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдиे рдХा рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рдиिрд░्рдгрдп рд▓ेрдиा рдЪाрд╣ा ?
рдЙрдд्рддрд░:
(a) рдЗрд╕्рдкाрдд рдХी рд╡िрд╢्рд╡рд╡्рдпाрдкी рдоाँрдЧ рдмрдв़ी рддो рдиिрд╡ेрд╢ рдХे рд▓िрд╣ाрдЬ рд╕े рдЙрдб़ीрд╕ा рдПрдХ рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдЬрдЧрд╣ рдХे рд░ूрдк рдоें рдЙрднрд░ा। рдЙрдб़ीрд╕ा рдоें рд▓ौрд╣-рдЕрдпрд╕्рдХ рдХा рд╡िрд╢ाрд▓ рднंрдбाрд░ рдеा рдФрд░ рдЕрднी рдЗрд╕рдХा рджोрд╣рди рдмाрдХी рдеा। рдЙрдб़ीрд╕ा рдХी рд░ाрдЬ्рдп рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рд▓ौрд╣-рдЕрдпрд╕्рдХ рдХी рдЗрд╕ рдЕрдк्рд░рдд्рдпाрд╢िрдд рдоाँрдЧ рдХो рднुрдиाрдиा рдЪाрд╣ा। рдЙрд╕рдиे рдЕंрддрд░्рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЗрд╕्рдкाрдд рдиिрд░्рдоाрддाрдУं рдФрд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕्рддрд░ рдХे рдЗрд╕्рдкाрдд-рдиिрд░्рдоाрддाрдУं рдХे рд╕ाрде рд╕рд╣рдорддि-рдкрдд्рд░ рдкрд░ рд╣рд╕्рддाрдХ्рд╖рд░ рдХिрдП।

(b) рд╕рд░рдХाрд░ рд╕ोрдЪ рд░рд╣ी рдеी рдХि рдЗрд╕рд╕े рд░ाрдЬ्рдп рдоें рдЬрд░ूрд░ी рдкूँрдЬी-рдиिрд╡ेрд╢ рднी рд╣ो рдЬाрдПрдЧा рдФрд░ рд░ोрдЬрдЧाрд░ рдХे рдЕрд╡рд╕рд░ рднी рдмрдб़ी рд╕ंрдЦ्рдпा рдоें рд╕ाрдордиे рдЖрдПँрдЧे।

рдк्рд░рд╢्рди 18.
рдЙрдб़ीрд╕ा рдоें рд▓ौрд╣-рдЗрд╕्рдкाрдд рдЙрдж्рдпोрдЧ рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХा, рд╡рд╣ाँ рдХे рдЖрджिрд╡ाрд╕िрдпों рдиे рдХ्рдпों рд╡िрд░ोрдз рдХिрдпा рдеा ?
рдЙрдд्рддрд░:
рд▓ौрд╣-рдЕрдпрд╕्рдХ рдХे рдЬ्рдпाрджाрддрд░ рднंрдбाрд░ рдЙрдб़ीрд╕ा рдХे рд╕рд░्рд╡ाрдзिрдХ рдЕрд╡िрдХрд╕िрдд рдЗрд▓ाрдХों рдоें рд╣ैंрдЦाрд╕рдХрд░ рдЗрд╕ рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдЖрджिрд╡ाрд╕ी-рдмрд╣ुрд▓ рдЬिрд▓ों рдоें। рдЖрджिрд╡ाрд╕िрдпों рдХो рдбрд░ рд╣ै рдХि рдЕрдЧрд░ рдпрд╣ाँ рдЙрдж्рдпोрдЧ рд▓рдЧ рдЧрдП рддो рдЙрди्рд╣ें рдЕрдкрдиे рдШрд░-рдмाрд░ рд╕े рд╡िрд╕्рдеाрдкिрдд рд╣ोрдиा рдкрдб़ेрдЧा рдФрд░ рдЖрдЬीрд╡िрдХा рднी рдЫिрди рдЬाрдПрдЧी।

рдк्рд░рд╢्рди 19.
рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рд╡िрджों рдХे рд╡िрд░ोрдз рдХे рдХ्рдпा рдХाрд░рдг рдеे ? рдЙрдирдХे рд╡िрд░ोрдз рдХे рдмाрд╡рдЬूрдж рднी рдХेрди्рдж्рд░ рдЙрдб़ीрд╕ा рдоें рдЗрд╕्рдкाрдд рдЙрдж्рдпोрдЧ рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХे рд░ाрдЬ्рдп рд╕рд░рдХाрд░ рдХे рдк्рд░рд╕्рддाрд╡ рдХो рдоंрдЬूрд░ी рдХ्рдпों рджेрдиा рдЪाрд╣рддी рдеी?
рдЙрдд्рддрд░:
рдЙрдб़ीрд╕ा рдоें рдЗрд╕्рдкाрдд рдк्рд▓ांрдЯ рд▓рдЧाрдпे рдЬाрдиे рд╕े рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдгрд╡िрджों рдХो рдЗрд╕ рдмाрдд рдХा рднрдп рд╣ै рдХि рдЦрдирди рдФрд░ рдЙрдж्рдпोрдЧ рд╕े рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рдк्рд░рджूрд╖िрдд рд╣ोрдЧा। рдХेрди्рдж्рд░ рд╕рд░рдХाрд░ рдХो рд▓рдЧрддा рд╣ै рдХि рдЕрдЧрд░ рдЙрдж्рдпोрдЧ рд▓рдЧाрдиे рдХी рдЕрдиुрдорддि рдирд╣ीं рджी рдЧрдИ, рддो рдЗрд╕рд╕े рдПрдХ рдмुрд░ी рдоिрд╕ाрд▓ рдХाрдпрдо рд╣ोрдЧी рдФрд░ рджेрд╢ рдоें рдкूंрдЬी рдиिрд╡ेрд╢ рдХो рдмाрдзा рдкрд╣ुंрдЪेрдЧी।

рдк्рд░рд╢्рди 20.
‘рд╕ाрдо्рдпрд╡ाрдж рдХे рдк्рд░рд╕ाрд░ рдХी рд░ोрдХ’ рдХे рд▓िрдП рдЕрдоेрд░िрдХा рдиे рдХ्рдпा рдХрджрдо рдЙрдаाрдП ?
рдЙрдд्рддрд░:
рд╕ंрдпुрдХ्рдд рд░ाрдЬ्рдп рдЕрдоेрд░िрдХा рдоें рд╕ाрдо्рдпрд╡ाрджी рдк्рд░рд╕ाрд░ рдХी рд░ोрдХ рдХे рд▓िрдП рдЯूрдоैрди рд╕िрдж्рдзांрдд, рдоाрд░्рд╢рд▓ рдпोрдЬрдиा рддрдеा рдЖрдЗрдЬрди рд╣ाрд╡рд░ рд╕िрдж्рдзांрдд рдмрдиाрдП।

рдЕрдоेрд░िрдХा рдиे 1971 рддрдХ рдЪीрди рдХो рд╕ंрдпुрдХ्рдд рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рд╕ंрдШ рд╕े рдкृрдердХ् рд░рдЦा рддрдеा рдХрд╢्рдоीрд░ рдХे рдоाрдорд▓े рдоें рдкाрдХिрд╕्рддाрди рдХा рдкрдХ्рд╖ рд▓िрдпा। рдкूрд░्рд╡ी рдПрд╢िрдпा рдХे рджेрд╢ों рдоें рдЖрд░्рдеिрдХ рддрдеा рд╕ैрдиिрдХ рд╕рд╣ाрдпрддा рджी। рд╕ुрджूрд░ рдкूрд░्рд╡ рдоें рдЬाрдкाрди рдХे рд╕ाрде рд╕ैрдиिрдХ рд╕рди्рдзि рдХी рддрдеा рдпूрд░ोрдк рдоें рд╕्рдкेрди рдФрд░ рдкрд╢्рдЪिрдоी рдЬрд░्рдордиी рдХे рд╕ाрде। рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдФрд░ рдл्рд░ांрд╕ीрд╕ी рдХे рдЙрдкрдиिрд╡ेрд╢рд╡ाрдж рдХी рднी рдЙрд╕рдиे рдЕрдзिрдХ рддीрд╡्рд░ рд╢рдм्рджों рдоें рдиिрди्рджा рдирд╣ीं рдХी рддрдеा рдкाрдХिрд╕्рддाрди рдХो рд╕ैрдиिрдХ рд╕рд╣ाрдпрддा рдк्рд░рджाрди рдХी।

рдк्рд░рд╢्рди 21.
рд╢्рдпाрдоा рдк्рд░рд╕ाрдж рдоुрдЦрд░्рдЬी рдкрд░ рдПрдХ рдЕрддि рд▓рдШु рдЯिрдк्рдкрдгी рд▓िрдЦें।
рдЙрдд्рддрд░:
рд╢्рдпाрдоा рдк्рд░рд╕ाрдж рдоुрдЦрд░्рдЬी рдХा рдЬрди्рдо 19:1 рдИреж рдоें рд╣ुрдЖ। рд╡рд╣ рдорд╣ाрди рджेрд╢ рднрдХ्рдд, рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕ेрдиाрдиी рдФрд░ рд╣िंрджू рдорд╣ाрд╕рднा рдХे рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рдиेрддा рдеे। рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХे рдмाрдж рдЬрд╡ाрд╣рд░рд▓ाрд▓ рдиेрд╣рд░ू рдХे рдкрд╣рд▓े рдоंрдд्рд░िрдоंрдбрд▓ рдоें рдЙрди्рд╣ें рдоंрдд्рд░ी рдиिрдпुрдХ्рдд рдХिрдпा рдЧрдпा। рд╡рд╣ рд╕ंрд╡िрдзाрди рд╕рднा рдХे рд╕рджрд╕्рдп рд░рд╣ рдЪुрдХे рдеे। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рднाрд░рддीрдп рдЬрдирд╕ंрдШ рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХी। рдиेрд╣рд░ूрдЬी рдХे рд╕ाрде рдкाрдХिрд╕्рддाрди рдХे рд╕ाрде рд╕ंрдмंрдзों рдоें рдорддрднेрджों рдХे рдХाрд░рдг 1950 рдоें рдоंрдд्рд░िрдоंрдбрд▓ рд╕े рдд्рдпाрдЧрдкрдд्рд░ рджे рджिрдпा। рд╡рд╣ рд▓ोрдХрд╕рднा рдХे рд╕рджрд╕्рдп рдиिрд░्рд╡ाрдЪिрдд рд╣ुрдП। рд╡рд╣ рдХрд╢्рдоीрд░ рдХो рд╕्рд╡ाрдпрдд्рддрддा рджेрдиे рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рдеे। рдХрд╢्рдоीрд░ рдиीрддि рдкрд░ рднाрд░рддीрдп рдЬрдирд╕ंрдШ рдХे рдк्рд░рджрд░्рд╢рди рдХे рджौрд░ाрди рдЙрди्рд╣ें рдЧिрд░рдл्рддाрд░ рдХрд░ рд▓िрдпा рдЧрдпा। 1953 рдИреж рдоें рдкुрд▓िрд╕ рд╣िрд░ाрд╕рдд рдоें рд╣ी рдЙрдирдХी рдоृрдд्рдпु рд╣ो рдЧрдИ।

рдк्рд░рд╢्рди 22.
рджीрдирджрдпाрд▓ рдЙрдкाрдз्рдпाрдп рдкрд░ рдПрдХ рд╕ंрдХ्рд╖िрдк्рдд рдЯिрдк्рдкрдгी рд▓िрдЦें।
рдЙрдд्рддрд░:
рджीрдирджрдпाрд▓ рдЙрдкाрдз्рдпाрдп рдХा рдЬрди्рдо 1916 рдоें рд╣ुрдЖ। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЖрдЬाрджी рд╕े рдкрд╣рд▓े рд╣ी рджेрд╢ рдХी рд░ाрдЬрдиीрддि рдоें рднाрдЧ рд▓ेрдиा рд╢ुрд░ू рдХрд░ рджिрдпा। 1942 рд╕े рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕्рд╡рдпं рд╕ेрд╡ा рд╕ंрдШ (RSS) рдХे рдкूрд░्рдг рдХाрд▓िрдХ рдХाрд░्рдпрдХрд░्рддा рдеे। рд╢्рдпाрдоा рдк्рд░рд╕ाрдж рдоुрдЦрд░्рдЬी рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рднाрд░рддीрдп рдЬрдирд╕ंрдШ рдХे рд╕ंрд╕्рдеाрдкрдХों рдоें рд╕े рдеे। рд╡рд╣ рдкрд╣рд▓े рддो рднाрд░рддीрдп рдЬрдирд╕ंрдШ рдкाрд░्рдЯी рдХे рдорд╣ाрд╕рдЪिрд╡ рдФрд░ рдмाрдж рдоें рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рдмрдиे। рдпрд╣ рдХुрд╢рд▓ рд╡िрдЪाрд░рдХ рдиीрддिрдХाрд░ рддрдеा рдорд╣ाрди рд╕ंрдЧрдардирдХрд░्рддा рдеे। рдЙрди्рд╣ें рд╕рдордЧ्рд░ рдоाрдирд╡рддा рдХे рд╕िрдж्рдзाрди्рдд рдХे рдк्рд░рдгेрддा рдХे рд░ूрдк рдоें рдпाрдж рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। 1968 рдИреж рдоें рдЙрдирдХा рджेрд╣ांрдд рд╣ो рдЧрдпा।

рдк्рд░рд╢्рди 23.
рдЬेреж рд╕ीреж рдХुрдоाрд░рдк्рдкा рдкрд░ рд╕ंрдХ्рд╖िрдк्рдд рдЯिрдк्рдкрдгी рд▓िрдЦिрдП।
рдЙрдд्рддрд░:
рдЬेреж рд╕ीреж рдХुрдоाрд░рдк्рдкा рдХा рдЬрди्рдо 1892 рдоें рд╣ुрдЖ। рдЗрдирдХा рдЕрд╕рд▓ी рдиाрдо рдЬेреж рд╕ीреж рдХाрд░्рдиेрд▓िрдпрд╕ рдеा। рдЗрди्рд╣ोंрдиे рдЕрд░्рдерд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдПрд╡ं рдЪाрд░्рдЯрд░्рдб рдПрдХाрдЙंрдЯेंрдЯ рдХी рднी рдЕрдоेрд░िрдХा рдоें рд╢िрдХ्рд╖ा рдк्рд░ाрдк्рдд рдХी। рдпрд╣ рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧाँрдзी рдХे рдЕрдиुрдпाрдпी рдеे। рдЖрдЬाрджी рдХे рдмाрдж рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЧाँрдзीрд╡ाрджी рдЖрд░्рдеिрдХ рдиीрддिрдпों рдХो рд▓ाрдЧू рдХрд░рдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХिрдпा। рдЙрдирдХी рдХृрд╖ि рдЗрдХॉрдиोрдоी рдСрдл рдкрд░рдоाрдиैंрд╕ рдХो рдмрдб़ी рдЦ्рдпाрддि рдоिрд▓ा। рдПрдХ рдпोрдЬрдиा рдЖрдпोрдЧ рдХे рд╕рджрд╕्рдп рдХे рд░ूрдк рдоें рдЙрди्рд╣ें рдЦ्рдпाрддि рдоिрд▓ी।

рдк्рд░рд╢्рди 24.
рдЪрдХрдмрди्рджी рд╕े рдХ्рдпा рд▓ाрдн рд╣ै ?
рдЙрдд्рддрд░:
рдЪрдХрдмрди्рджी рд╕े рдХृрд╖рдХों рдХो рдЙрди्рдирдд рдХिрд╕्рдо рдХे рдЖрджाрдиों рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░рдиे рдоें рд╕рд╣ाрдпрддा рдоिрд▓рддी рд╣ै। рддрдеा рд╡े рдХрдо рд╕े рдХрдо рдк्рд░рдпрдд्рдиों рд╕े рдЕрдзिрдХрддрдо рдЙрдд्рдкाрджрди рдХрд░рдиे рдоें рд╕рдлрд▓ рд╣ोрддे рд╣ैं। рдЗрд╕рд╕े рдЙрдд्рдкाрджрди рд▓ाрдЧрдд рдоें рднी рдХрдоी рдЖрддी рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 25.
рднूрдоि рд╕ुрдзाрд░ рд╕े рдХ्рдпा рдЕрднिрдк्рд░ाрдп рд╣ै ?
рдЙрдд्рддрд░:
рднूрдоि рд╕ुрдзाрд░ рд╕े рдЕрднिрдк्рд░ाрдп рднूрдоि (рдЬोрддों) рдХे рд╕्рд╡ाрдоिрдд्рд╡ рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рд▓ाрдиा। рджूрд╕рд░े рд╢рдм्рджों рдоें рднूрдоि рд╕ुрдзाрд░ рдоें рднूрдоि рдХे рд╕्рд╡ाрдоिрдд्рд╡ рдХे рдкुрдиः рд╡िрддрд░рдг рдХो рд╢ाрдоिрд▓ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди 26.
рдкंрдЪрд╢ीрд▓ рдХ्рдпा рд╣ै ?
рдЙрдд्рддрд░:
28 рдЬूрди, 1954 рдХे рджिрди рднाрд░рддीрдп рддрдеा рдЪीрдиी рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░िрдпों рдиे рдЕрдкрдиे рд╕ंрдпुрдХ्рдд рд╡рдХ्рддрд╡्рдп рдоें рдкंрдЪрд╢ीрд▓ рдХे рд╕िрдж्рдзांрддों рдХा рдк्рд░рддिрдкाрджрди рдХिрдпा।

рдкंрдЪрд╢ीрд▓ рдХे рдкाँрдЪ рд╕िрдж्рдзांрдд рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╣ैं-

  1. рдПрдХ-рджूрд╕рд░े рдХी рдк्рд░ाрджेрд╢िрдХ рдЕрдЦंрдбрддा рддрдеा рд╕рд░्рд╡ोрдЪ्рдЪ рд╕рдд्рддा рдХे рдк्рд░рддि рдкाрд░рд╕्рдкрд░िрдХ рд╕рдо्рдоाрди рдХी рднाрд╡рдиा।
  2. рдПрдХ-рджूрд╕рд░े рдХे рдк्рд░рджेрд╢ рдкрд░ рдЖрдХ्рд░рдордг рдХा рдкрд░िрдд्рдпाрдЧ।
  3. рдПрдХ-рджूрд╕рд░े рдХे рдЖंрддрд░िрдХ рдоाрдорд▓े рдоें рд╣рд╕्рддрдХ्рд╖ेрдк рдХрд░рдиे рдХा рд╕ंрдХрд▓्рдк।
  4. рд╕рдоाрдирддा рдФрд░ рдкाрд░рд╕्рдкрд░िрдХ рд▓ाрдн рдХे рд╕िрдж्рдзांрдд рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдоैрдд्рд░ीрдкूрд░्рдг рд╕ंрдмंрдзों рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा।
  5. рд╢ांрддिрдкूрд░्рдг рд╕рд╣рдЕрд╕्рддिрдд्рдд्рд╡ рдХा рд╕िрдж्рдзांрдд।

14 рджिрд╕ंрдмрд░, 1959 рдХो рд╕ंрдпुрдХ्рдд рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХी рдорд╣ाрд╕рднा рдоें рдЙрдкрд╕्рдеिрдд 82 рджेрд╢ों рдиे рдкंрдЪрд╢ीрд▓ рдХे рд╕िрдж्рдзांрдд рдХो рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░ рд▓िрдпा।

рдк्рд░рд╢्рди 27.
рдХृрд╖ि рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд╕ुрдзाрд░ рд▓ाрдиे рдХे рд▓िрдП рдХ्рдпा рдк्рд░рдпрдд्рди рдХिрдП рдЧрдпे ?
рдЙрдд्рддрд░:
рдЕрд╕рдоाрдирддा рдХो рджूрд░ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рднूрдоि рд╕ुрдзाрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा рддрдеा рдЙрдд्рдкाрджрди рдоें рд╡ृрдж्рдзि рд▓ाрдиे рдХे рд▓िрдП рдЙрди्рдирдд рдмीрдЬों рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рдЧрдпा। рд╕िंрдЪाрдИ рд╡िрдзाрдУं рдХा рд╡िрд╕्рддाрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा। рдХृрд╖ि рдоें рдЖрдзुрдиिрдХ рдорд╢ीрдиों рддрдеा рдЙрдкрдХрд░рдгों рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдоें рд▓ाрдпा рдЧрдпा।

рдк्рд░рд╢्рди 28.
рднाрд░рдд рдЕрдоेрд░िрдХी рд╕рдо्рдмрди्рдзों рдХी рдЙрдд्рдкрдд्рддि рдХैрд╕े рд╣ुрдИ ?
рдЙрдд्рддрд░:
рднाрд░рдд рдФрд░ рдЕрдоेрд░िрдХा рдХे рд╕рдо्рдмрди्рдз рдкुрд░ाрдиे рд╣ैं। рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा-рдк्рд░ाрдк्рддि рд╕े рдкूрд░्рд╡ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖрди्рджोрд▓рди рдХे рд╕рдордп рд╕े рд╣ी рдЕрдоेрд░िрдХा рднाрд░рдд рдХे рдк्рд░рддि рд╕рд╣ाрдиुрднूрддि рд░рдЦрддा рдеा рдФрд░ рдЙрд╕рдиे рднाрд░рдд рдХे рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖрди्рджोрд▓рди рдХो рдЧрд╣ाрд░ा рджिрдпा рдеा। рдЗрд╕ рд╣ेрддु рдж्рд╡िрддीрдп рд╡िрд╢्рд╡рдпुрдж्рдз рдХे рдХाрд▓ рдоें рдЕрдоेрд░िрдХा рдиे рдм्рд░िрдЯेрди рдкрд░ рджрдмाрд╡ рдмрдиाрдпा рдХि рднाрд░рдд рдХो рднी рдЖрдд्рдордиिрд░्рдгрдп рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ рдоिрд▓рдиा рдЪाрд╣िрдП। рднाрд░рдд рдХे рд▓ोрдЧों рдХे рдк्рд░рддि рдЕрдоेрд░िрдХा рдХी рд╕рд╣ाрдиुрднूрддि рд╕ोрд╡िрдпрдд рдк्рд░рднाрд╡ рдХो рд░ोрдХрдиे рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╕े рднी рдеी।

рдк्рд░рд╢्рди 29.
рд╕ीрдоांрдд рдЧांрдзी рдХौрди рдеे ? рдЙрдирдХे рдж्рд╡ि-рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рд╕िрдж्рдзांрдд рдХे рдмाрд░े рдоें рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдЙрдирдХी рднूрдоिрдХा рдХा рд╕ंрдХ्рд╖िрдк्рдд рд╡िрд╡рд░рдг рджीрдЬिрдП।
рдЙрдд्рддрд░:
рдЦाрди рдЕрдм्рджुрд▓ рдЧрдл्рдлाрд░ рдЦाрди рдкрд╢्рдЪिрдоोрдд्рддрд░ рд╕ीрдоाрдк्рд░ांрдд (North-West Frontier Province NWFP) (рдкेрд╢ाрд╡рд░ рдХे рдоूрд▓рддः рдиिрд╡ाрд╕ी) рдХे рдиिрд░्рд╡िрд╡ाрдж рдиेрддा рдеे। рд╡рд╣ рдХाँрдЧ्рд░ेрд╕ рдХे рдиेрддा рддрдеा рд▓ाрд▓ рдХुрд░्рддी рдиाрдордХ рд╕ंрдЧрдарди рдХे рдЬрди्рдорджाрддा рдеे। рд╡рд╣ рд╕рдЪ्рдЪे рдЧाँрдзीрд╡ाрджी, рдЕрд╣िंрд╕ा, рд╢ांрддिрдк्рд░ेрдо рдХे рд╕рдорд░्рдердХ рдеे। рдЙрдирдХी рдк्рд░рд╕िрдж्рдзि ‘рд╕ीрдоांрдд рдЧाँрдзी’ рдХे рд░ूрдк рдоें рдеी। рд╡े рдж्рд╡ि-рд░ाрд╖्рдЯ्рд░-рд╕िрдж्рдзांрдд рдХे рдПрдХрджрдо рд╡िрд░ोрдзी рдеे। рд╕ंрдпोрдЧ рд╕े, рдЙрдирдХी рдЖрд╡ाрдЬ рдХी рдЕрдирджेрдЦी рдХी рдЧрдИ рдФрд░ ‘рдкрд╢्рдЪिрдоोрдд्рддрд░ рд╕ीрдоाрдк्рд░ांрдд’ рдХो рдкाрдХिрд╕्рддाрди рдоें рд╢ाрдоिрд▓ рдоाрди рд▓िрдпा рдЧрдпा।

рдк्рд░рд╢्рди 30.
рд░рдЬрд╡ाрдб़ों рдХे рд╕ंрджрд░्рдн рдоें рд╕рд╣рдорддि-рдкрдд्рд░ рдХा рдЖрд╢рдп рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХीрдЬिрдП।
рдЙрдд्рддрд░:
рд╢ांрддिрдкूрд░्рдг рдмाрддрдЪीрдд рдХे рдЬрд░िрдП рд▓рдЧрднрдЧ рд╕рднी рд░рдЬрд╡ाрдб़े рдЬिрди्рдХी рд╕ीрдоाрдПँ рдЖрдЬाрдж рд╣िрди्рджुрд╕्рддाрди рдХी рдирдпी рд╕ीрдоाрдУं рд╕े рдоिрд▓рддी рдеीं, 15 рдЕрдЧрд╕्рдд, 1947 рд╕े рдкрд╣рд▓े рд╣ी рднाрд░рддीрдп рд╕ंрдШ рдоें рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ो рдЧрдП। рдЕрдзिрдХрддрд░ рд░рдЬрд╡ाрдб़ों рдХे рд╢ाрд╕рдХों рдиे рднाрд░рддीрдп рд╕ंрдШ рдоें рдЕрдкрдиे рд╡िрд▓рдп рдХे рдПрдХ рд╕рд╣рдорддि-рдкрдд्рд░ рдкрд░ рд╣рд╕्рддाрдХ्рд╖рд░ рдХिрдП । рдЗрд╕ рд╕рд╣рдорддि-рдкрдд्рд░ рдХो ‘рдЗंрд╕्рдЯ्рд░ूрдоेंрдЯ рдСрдл рдПрдХ्рд╕ेрд╢рди’ рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдкрд░ рд╣рд╕्рддाрдХ्рд╖рд░ рдХा рдЕрд░्рде рдеा рдХि рд░рдЬрд╡ाрдб़े рднाрд░рддीрдп рд╕ंрдШ рдХा рдЕंрдЧ рдмрдирдиे рдХे рд▓िрдП рд╕рд╣рдордд рд╣ैं। рдЬूрдиाрдЧрдв़, рд╣ैрджрд░ाрдмाрдж, рдХрд╢्рдоीрд░ рдФрд░ рдордгिрдкुрд░ рдХी рд░िрдпाрд╕рддों рдХा рд╡िрд▓рдп рд╡ाрдХिрдпों рдХी рддुрд▓рдиा рдоें рдеोрдб़ा рдХрдаिрди рд╕ाрдмिрдд рд╣ुрдЖ।

рдк्рд░рд╢्рди 31.
рдЖंрдз्рд░рдк्рд░рджेрд╢ рдХे рдЧрдарди рдХे рд╕ंрджрд░्рдн рдоें рдкोрдЯ्рдЯी рд╢्рд░ीрд░ाрдоुрд▓ु рдХा рдиाрдо рдХिрд╕ рддрд░рд╣ рдЬुрдб़ा рд╣ुрдЖ рд╣ै ?
рдЙрдд्рддрд░:
1. рдк्рд░ांрдд рдХे рддेрд▓рдЧुрднाрд╖ी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рд╡िрд░ोрдз рднрдб़рдХ рдЙрдаा। рдкुрд░ाрдиे рдордж्рд░ाрд╕ рдк्рд░ांрдд рдоें рдЖрдЬ рдХे рддрдоिрд▓рдиाрдбु рдФрд░ рдЖंрдз्рд░рдк्рд░рджेрд╢ рд╢ाрдоिрд▓ рдеे। рдЗрд╕рдХे рдХुрдЫ рд╣िрд╕्рд╕े рдоौрдЬूрджा рдХेрд░рд▓ рдПрд╡ं рдХрд░्рдиाрдЯрдХ рдоें рднी рд╣ैं। рд╡िрд╢ाрд▓ рдЖंрдз्рд░ рдЖंрджोрд▓рди (рдЖंрдз्рд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдиाрдо рд╕े рдЕрд▓рдЧ рд░ाрдЬ्рдп рдмрдиाрдиे рдХे рд▓िрдП рдЪрд▓ाрдпा рдЧрдпा рдЖंрджोрд▓рди) рдиे рдоांрдЧ рдХी рдХि рдордж्рд░ाрд╕ рдк्рд░ांрдд рдХे рддेрд▓рдЧुрднाрд╖ी рдЗрд▓ाрдХों рдХो рдЕрд▓рдЧ рдХрд░рдХे рдПрдХ рдирдпा рд░ाрдЬ्рдп рдЖंрдз्рд░рдк्рд░рджेрд╢ рдмрдиाрдпा рдЬाрдП। рддेрд▓ुрдЧुрднाрд╖ी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХी рд▓рдЧрднрдЧ рд╕ाрд░ी рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рд╢рдХ्рддिрдпाँ рдордж्рд░ाрд╕ рдк्рд░ांрдд рдХे рднाрд╖ाрдИ рдкुрдирд░्рдЧрдарди рдХे рдкрдХ्рд╖ рдоें рдеी।

2. рдХेрди्рдж्рд░ рд╕рд░рдХाрд░ ‘рд╣ाँ-рдиा’ рдХी рджुрд╡िрдзा рдоें рдеी рдФрд░ рдЙрд╕рдХी рдЗрд╕ рдордиोрджрд╢ा рд╕े рдЗрд╕ рдЖंрджोрд▓рди рдиे рдЬोрд░ рдкрдХрдб़ा। рдХाँрдЧ्рд░ेрд╕ рдХे рдиेрддा рдФрд░ рджिрдЧ्рдЧрдЬ рдЧांрдзीрд╡ाрджी, рдкोрдЯ्рдЯी рд╢्рд░ीрд░ाрдоुрд▓ु, рдЕрдиिрд╢्рдЪिрддрдХाрд▓ीрди рднूрдЦ-рд╣рдб़рддाрд▓ рдкрд░ рдмैрда рдЧрдП। 56 рджिрдиों рдХी рднूрдЦ-рд╣рдб़рддाрд▓ рдХे рдмाрдж рдЙрдирдХी рдоृрдд्рдпु рд╣ो рдЧрдИ। рдЗрд╕рд╕े рдмрдб़ी рдЕрд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдлैрд▓ी।

3. рдЖंрдз्рд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдоें рдЬрдЧрд╣-рдЬрдЧрд╣ рд╣िंрд╕рдХ рдШрдЯрдиाрдПँ рд╣ुрдИं। рд▓ोрдЧ рдмрдб़ी рд╕ंрдЦ्рдпा рдоें рд╕рдб़рдХों рдкрд░ рдиिрдХрд▓ рдЖрдП। рдкुрд▓िрд╕ рдлाрдпрд░िंрдЧ рдоें рдЕрдиेрдХ рд▓ोрдЧ рдШाрдпрд▓ рд╣ुрдП рдпा рдоाрд░े рдЧрдП। рдордж्рд░ाрд╕ рдоें рдЕрдиेрдХ рд╡िрдзाрдпрдХों рдиे рд╡िрд░ोрдз рдЬрддाрддे рд╣ुрдП рдЕрдкрдиी рд╕ीрдЯ рд╕े рдЗрд╕्рддीрдлा рджे рджिрдпा। рдЖрдЦिрд░рдХाрд░ 1952 рдХे рджिрд╕ंрдмрд░ рдоें рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рдиे рдЖंрдз्рд░рдк्рд░рджेрд╢ рдиाрдо рд╕े рдЕрд▓рдЧ рд░ाрдЬ्рдп рдХी рдШोрд╖рдгा рдХी।

рдк्рд░рд╢्рди 32.
рд╕ंрдХ्рд╖ेрдк рдоें рд░ाрдЬ्рдп рдкुрдирд░्рдЧрдарди рдЖрдпोрдЧ рдХे рдиिрд░्рдоाрдг рдХी рдкृрд╖्рдарднूрдоि, рдХाрд░्рдп рддрдеा рдЗрд╕рд╕े рдЬुрдб़े рдРрдХ्рдЯ рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХीрдЬिрдП।
рдЙрдд्рддрд░:
рдЖंрдз्рд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдХे рдЧрдарди рдХे рд╕ाрде рд╣ी рджेрд╢ рдХे рджूрд╕рд░े рд╣िрд╕्рд╕ों рдоें рднी рднाрд╖ाрдпी рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд░ाрдЬ्рдпों рдХो рдЧрдаिрдд рдХрд░рдиे рдХा рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдЪрд▓ рдкрдб़ा। рдЗрди рд╕ंрдШрд░्рд╖ों рд╕े рдмाрдз्рдп рд╣ोрдХрд░ рдХेрди्рдж्рд░ рд╕рд░рдХाрд░ рдиे 1953 рдоें рд░ाрдЬ्рдп рдкुрдирд░्рдЧрдарди рдЖрдпोрдЧ рдмрдиाрдпा। рдЗрд╕ рдЖрдпोрдЧ рдХा рдХाрдо рд░ाрдЬ्рдпों рдХे рд╕ीрдоांрдХрди рдХे рдоाрдорд▓े рдкрд░ рдЧौрд░ рдХрд░рдиा рдеा। рдЗрд╕рд╕े рдЕрдкрдиी рд░िрдкोрд░्рдЯ рдоें рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХिрдпा рдХि рдоाрдорд▓े рдкрд░ рдЧौрд░ рдХрд░рдиा рдеा। рдЗрд╕рдиे рдЕрдкрдиी рд░िрдкोрд░्рдЯ рдоें рд╕्рд╡ीрдХा: рдХिрдпा рдХि рд░ाрдЬ्рдпों рдХी рд╕ीрдоाрдУं рдХा рдиिрд░्рдзाрд░рдг рд╡рд╣ाँ рдмोрд▓ी рдЬाрдиेрд╡ाрд▓ी рднाрд╖ा рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП। рдЗрд╕ рдЖрдпोрдЧ рдХी рд░िрдкोрд░्рдЯ рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ 1956 рдоें рд░ाрдЬ्рдп рдкुрдирд░्рдЧрдарди рдЕрдзिрдиिрдпрдо рдкाрд╕ рд╣ुрдЖ। рдЗрд╕ рдЕрдзिрдиिрдпрдо рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ 14 рд░ाрдЬ्рдп рдФрд░ 6 рдХेрди्рдж्рд░ рд╢ाрд╕िрдд рдк्рд░рджेрд╢ рдмрдиाрдП рдЧрдП।

Previous Post Next Post