NCERT Class 9 Sanskrit Chapter 6 भ्रान्तो बालः

 NCERT Class 9 Sanskrit Chapter 6 भ्रान्तो बालः

NCERT Solutions for Class 9 Sanskrit Shemushi Chapter 6 भ्रान्तो बालः

अभ्यासः

प्रश्न 1.
अधोलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतभाषया लिखत
(क) बालः कदा क्रीडितुं निर्जगाम?
उत्तर:
बालः पाठशालागमनवेलायां क्रीडितुं निर्जगाम।

(ख) बालस्य मित्राणि किमर्थं त्वरमाणा बभूवुः?
उत्तर:
बालस्य मित्राणि विद्यालयगमनार्थ त्वरमाणा बभूवुः।

(ग) मधुकरः बालकस्य आह्वानं केन कारणेन न अमन्यत?
उत्तर:
मधुकरः बालकस्य आह्वानं न अमन्यत यतः सः मधुसंग्रहे व्यग्रः आसीत्।

(घ) बालकः कीदृशं चटकम् अपश्यत्?
उत्तर:
बालक चञ्च्या तृणशलाकादिकमाददानं चटकम् अपश्यत्।

(ङ) बालकः चटकाय क्रीडनार्थं कीदृशं लोभं दत्तवान्?
उत्तर:
बालकः चटकाय स्वादूनि भक्ष्यकवलानि दानस्य लोभं दत्तवान्।

(च) खिन्नः बालकः श्वानं किम् अकथयत्?
उत्तर:
खिन्नः बालकः श्वानम् अकथयत्-मित्र! त्वम् अस्मिन् निदाघदिवसे किं पर्यटसि? प्रच्छायशीतलमिदं तरुमूलं आश्रयस्व। अहं त्वामेव अनुरूपं क्रीडासहायं पश्यामि।

(छ) विनितमनोरथः बालः किम् अचिन्तयत्?
उत्तर:
विघ्नितमनोरथः बालः अचिन्तयत्-‘अस्मिन् जगति प्रत्येकं स्व-स्वकृत्ये निमग्नः भवति। कोऽपि अहमिव वृथा कालक्षेपं न सहते। अतः अहमपि स्वोचितं करोमि।’.

प्रश्न 2.
निम्नलिखितस्य श्लोकस्य भावार्थं हिन्दीभाषया आङ्ग्लभाषया वा लिखत –
यो मां पुत्रप्रीत्या पोषयति स्वामिनो गृहे तस्य। –
रक्षानियोगकरणान्न मया भ्रष्टव्यमीषदपि।।।
उत्तर:
भावार्थ हिन्दी में प्रस्तुत श्लोक में कुत्ते में भी कर्त्तव्यपालन की भावना अभिव्यक्त की गई है। जहाँ उसे पुत्र के जैसा प्रेम मिला है और उसका पालन-पोषण हुआ है, वहाँ उसे रक्षा के कर्त्तव्य से तनिक भी पीछे नहीं हटना चाहिये-कुत्ते की इसी भावना से बालक प्रभावित होकर विद्याध्ययन की ओर आकृष्ट होता है।

प्रश्न 3.
“भ्रान्तो बालः” इति कथायाः सारांशं हिन्दीभाषया आङग्लभाषया वा लिखत।.
उत्तर:
कथा का सारांश (हिन्दी में)-एक भ्रान्त बालक पाठशाला, जाने के समय खेलने के लिए चल पड़ा। उसने अपने मित्रों से भी खेलने आने को कहा किन्तु सब विद्यालय जाने की जल्दी में थे तथा किसी ने भी उसकी बात न मानी। उपवन में जाकर सबसे पहले उसने भौरे से खेलने को कहा किन्तु उसने पराग सञ्चित करने में अपनी। व्यस्तता बताई। तब उसने चिड़े को स्वादिष्ट खाद्य वस्तुएँ देने का लालच देकर खेलने को कहा किन्तु उसने भी घोंसला बनाने के कार्य में अपनी व्यस्तता बताकर खेलने से इन्कार कर दिया। तत्पश्चात् उसने कुत्ते से खेलने को कहा। कुत्ते ने भी रक्षानियोग के कारण अपनी व्यस्तता प्रकट की।

इस प्रकार नष्ट मनोरथ वाले उस बालक ने अन्त में यह समझ लिया कि समय नष्ट करना उचित नहीं। सभी अपने-अपने कार्यों में व्यस्त हैं, अतः उसे भी अपना कर्तव्य (विद्याप्राप्ति) पूरा करना चाहिए। तभी से वह विद्याप्राप्ति में जुट गया। वह शीघ्र विद्यालय चला गया।

प्रश्न 4.
स्थूलपदान्यधिकृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत

(क) स्वादूनि भक्ष्यकवलानि ते दास्यामि।
उत्तर:
कीदृशानि भक्ष्यकवलानि ते दास्यामि।

(ख) चटकः स्वकर्माणि व्यग्रः आसीत्?
उत्तर:
चटकः कस्मिन् व्यग्रः आसीत्?

(ग) कुक्कुरः मानुषाणां मित्रम् अस्ति।
उत्तर:
कुक्कुरः केषां मित्रम् अस्ति?

(घ) स महती वैदुषीं लब्धवान्।
उत्तर:
स कीदृशीं वैदुषीं लब्धवान्?

(ङ) रक्षानियोगकरणात् मया न भ्रष्टव्यम् इति।
उत्तर:
कस्मात् मया न भ्रष्टव्यम् इति?

प्रश्न 5.
“एतेभ्यः नमः” इति उदाहरणमनुसृत्य नमः इत्यस्य योगे चतुर्थी विभक्तेः प्रयोगं कृत्या पञ्चवाक्यानि रचयत।
उत्तर:
1. गुरवे नमः।।
2. पित्रे नमः।
3. आदित्याय नमः।
4. मात्रे नमः।
5. शिक्षिकायै नमः।

प्रश्न 6.
‘क’ स्तम्भे समस्तपदानि ‘ख’ स्तम्भे च तेषां विग्रहः दत्तानि, तानि यथासमक्षं लिखत-
‘क’ स्तम्भ – ‘ख’ स्तम्भ
(क) दृष्टिपथम् – 1. पुष्पाणाम् उद्यानम्
(ख) पुस्तकदासाः – 2. विद्यायाः व्यसनी
(ग) विद्याव्यसनी – 3. दृष्टेः पन्थाः
(घ) पुष्पोद्यानम् – 4. पुस्तकानां दासाः
उत्तर:
‘क’ स्तम्भ – ‘ख’ स्तम्भ
(क) दृष्टिपथम् – 1. दृष्टेः पन्था
(ख) पुस्तकदासाः – 2. पुस्तकानां दासाः
(ग) विद्याव्यसनी – 3. विद्यायाः व्यसनी
(घ) पुष्पोद्यानम् – 4. पुष्पाणाम् उद्यानम

प्रश्न 7.
(क) अधोलिखितेषु पदयुग्मेषु एकं विशेष्यपदम् अपरञ्च विशेषणपदम्। विशेषणपदम् विशेष्यपदं च पृथक्-पृथक् चित्वा लिखत
उत्तर:
NCERT Solutions for Class 9 Sanskrit Shemushi Chapter 6 भ्रान्तो बालः 5

(ख) कोष्ठकगतेषु पदेषु सप्तमीविभक्तेः प्रयोगं कृत्वा रिक्तस्थानपूर्ति कुरुत
उत्तर:
(i) बालः पाठशालागमनवेलायां क्रीडितुं निर्जगाम। (पाठशालागमनवेला)
(ii) अस्मिन् जगति प्रत्येकं स्वकृत्ये निमग्नो भवति। (इदम्)
(iii) खगः शाखायां नीडं करोति। (शाखा)
(iv) अस्मिन् निदाघदिवसे किमर्थं पर्यटसि? (निदाघदिवस)
(v) नगेषु हिमालयः उच्चतमः। (नग)

Previous Post Next Post